ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به چگونگی نزول سورههای قرآن کریم
در روایات، کیفیت نزول سورههای قرآن به سه روش نزول تدریجی و پیاپی سوره، نزول تدریجی و پراکنده آیات سوره و نزول دفعی سوره گزارش شده است. بهرغم اینکه همه مفسران به نزول دفعی برخی از سورههای قرآن اشاره کردهاند، ولی بعضی از مفسران ضمن پذیرش این مطلب تأکید دارند که کیفیت نزول بسیاری از آیات در سورهها بهصورت پراکنده و متناسب با شرایط و مقتضیات خاصی بوده است و سپس به دستور پیامبر یا اجتهاد صحابه در کنار هم چیده شدهاند. در این مقاله با ارائه دلایلی، این واقعیت اثبات شده است که قرآن کریم فقط بهصورت سورهای نازل شده است و دیدگاه رایج در کیفیت نزول برخی از سورههای قرآن بهصورت آیات جداگانه نادرست میباشد. سپس شبهاتی که ممکن است برای رد نظریه نزول سورهای قرآن از سوی مخالفان این نظریه ارائه شود، نقد و بررسی شده است. بر اساس تحقیقات انجام شده در این مقاله، دیدگاه نزول پیوستۀ سورههای قرآن دلایل قرآنی و روایی محکمی دارد، اما برای دیدگاه نزول آیهای برخی از سورههای قرآن هیچ دلیل قرآنی و روایی قابل قبولی وجود ندارد.
https://jqr.isca.ac.ir/article_65017_1bfdacc6c3ae4fddf71c568538cfbb1d.pdf
2017-12-22
4
29
10.22081/jqr.2017.46911.1458
نظم نزولی قرآن
پیوستگی نزول سوره ها
چینش آیات
محمد
خامه گر
khamegar@gmail.com
1
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
LEAD_AUTHOR
1. ابن حنبل، احمدبن محمد؛ مسند الإمام احمدبن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
1
2. ابنعاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
2
3. آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
3
4. بهجتپور، عبدالکریم؛ شناختنامه تنزیلی سورههای قرآن کریم، قم، مؤسسه تمهید، 1394ش.
4
5. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، مرکز نشر اسراء، 1378ش.
5
6. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله؛ المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
6
7. حسینی، سید علیاکبر؛ نظریه وحدت موضوعی سورههای قرآن؛ نگرشها و چالشها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393ش.
7
8. حیدری مزرعهآخوند، محمدعلی؛ «عوامل پیدایش آیات مستثنیات»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، سال بیستویکم، شماره 4، پیاپی81، زمستان 1395، 165-142.
8
9. دروزه، محمد عزه؛ التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول، بیروت، دار الغرب الإسلامی، 1421ق.
9
10. رجبی، محسن؛ آیین قرائت و کتابت قرآن در سیره نبوی، قم، بوستان کتاب، 1389ش.
10
11. زرکشی، محمدبن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1410ق.
11
12. سجستانی، ابوداوود سلیمانبن اشعث؛ سنن أبیداوود، قاهره، دار الحدیث، 1420ق.
12
13. سیوطی، جلالالدین؛ الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، الکتاب العربی 1421ق.
13
14. ــــــــــــــــ ؛ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، 1404ق.
14
15. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم؛ مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب، 1376ش.
15
16. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش.
16
17. ــــــــــــــــــــــ ؛ قرآن در اسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1353ش.
17
18. طبرانی، سلیمانبن احمد؛ المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، ۱۳۹۸ق.
18
19. طبرسی، فضلبن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش.
19
20. طبری، محمدبن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1412ق.
20
21. عیاشی، محمدبن مسعود؛ کتاب التفسیر (تفسیر العیاشی)، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ش.
21
22. فائز، قاسم؛ «بررسی نظریه آیات مستثنیات سور مکی و مدنی»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره 8، زمستان 1390، 152-127.
22
23. فخر رازی، محمدبن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
23
24. قرشی، علیاکبر؛ تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، 1375ش.
24
25. قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1364ش.
25
26. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
26
27. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
27
28. مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ علوم القرآن عند المفسرین، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375ش.
28
29. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1415ق.
29
30. ــــــــــــــــ ؛ علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، 1381ش.
30
31. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
31
32. نکونام، جعفر؛ درآمدی بر تاریخگذاری قرآن، قم، هستینما، 1380ش.
32
33. واحدی، علیبن احمد؛ اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
33
ORIGINAL_ARTICLE
بازشناسی کارکردهای تفسیری فاصله
فاصله در پایان آیه به دلیل هیمنه و سیطرهای که بر محتوای آیه دارد، از جایگاه مهم و حساسی برخوردار است. این جایگاه حتماً در تفسیر آیه تأثیرگذار است. اما سؤال اساسی این است که کارکرد و نقش فاصله در تفسیر محتوای آیه چیست؟ برای دریافت پاسخ، به تفاسیر التبیان، مجمع البیان، المیزان، نمونه و تسنیم مراجعه شده است. در این پژوهش یازده گونه از کارکردهای فاصله مورد شناسایی واقع شد که از مهمترین آنها میتوان به تقویت و تأیید دیدگاهای تفسیری و یا نقد و رد آنها، تبیین آیه با کمک فاصله، دفع توهم و ابهام از آیه، دریافت حکم و یا تأیید حکم آیه و یا بیانگر موقتی بودن حکم اشاره کرد. گرچه موضوع این نگارش ابتکاری بوده، اما ضرورت دارد با مطالعه دیگر تفاسیر، به این گونهها افزوده شود.
https://jqr.isca.ac.ir/article_65018_95b1a4e728ab781e708a0a1e0399f5b9.pdf
2017-12-22
30
53
10.22081/jqr.2017.46670.1422
فاصله
تفسیر
کارکردهای تفسیری
علی اصغر
آخوندی
ali15as51@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه صنعتی شاهرود
LEAD_AUTHOR
1. آخوندی، علی اصغر؛ «بررسی تطبیقی تعاریف فاصله قرآنی»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، سال یازدهم، شماره 44، تابستان 1395، ص81ـ96.
1
2. ــــــــــــــــ ؛ فواصل و چگونگی ارتباط معنایی آنها با آیات، تهران، دانشگاه تهران، 1394ش.
2
3. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة، بیروت، دار الفکر، 1979م.
3
4. ابن منظور، محمدبن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
4
5. ابوالسعود، محمدبن محمد؛ ارشاد العقل السلیم الی مزایا الکتاب الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
5
6. باقلانی، محمدبن طیب؛ اعجاز القرآن، قاهره، دار المعارف، 1997م.
6
7. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، نشر اسراء، 1391ش.
7
8. حسناوی، محمد؛ الفاصلة فی القرآن، بیروت، المکتب الاسلامی، 1406ق.
8
9. راغب اصفهانی، حسینبن محمد؛ معجم مفردات الفاظ القرآن، بیجا، دار الکاتب العربی، بیتا.
9
10. رشید رضا، محمد؛ تفسیر القرآن الکریم (التفسیر المنار)، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.
10
11. رمّانی، علیبن عیسی؛ جرجانی، عبدالقاهر؛ النکت فی اعجاز القرآن، فی ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، قاهره، دار المعارف، 1387ق.
11
12. زرکشی، محمدبن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1415ق.
12
13. سیوطی، جلالالدین؛ الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الجیل، بی تا.
13
14. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
14
15. طبرسی، فضلبن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1408ق.
15
16. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیجا، مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.
16
17. فراهیدی، خلیلبن احمد؛ کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، 1410ق
17
18. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه تمهید، 1386ش.
18
19. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1374ش.
19
ORIGINAL_ARTICLE
درنگی در مکی یا مدنی بودن سوره عادیات
تاریخگذاری سورههای قرآن کریم در شناخت صحیح آنها و برگزیدن آرای تفسیری و رد سخنان ناصواب بسیار مؤثر است. این امر خود بر پایه تعیین مکی یا مدنی بودن یک سوره استوار است. علم مکی و مدنی، بسیاری از سورههای قرآن را بدون اختلاف، مکی برمیشمرد و شمار کمتری را بدون هیچ سخنی، مدنی میداند، اما در خصوص اندک سورههایی، اختلاف در مکی یا مدنی بودن را نشان میدهد. سوره عادیات در دسته سوم قرار دارد. تعیین مکی یا مدنی بودن این سوره از یکسو با دشواری، و از سوی دیگر با ضرورت همراه شده است. روایات ترتیب نزول و اسباب نزول نیز در مورد این سوره گوناگون است و در نگاه نخست، با توجه به قواعد و ضوابط شناخت مکی و مدنی، هر دو احتمال به چشم میآید، امّا با بررسی سندی و متنی روایات و دقت در تطبیق قواعد و ضوابط شناسایی سورهها، مدنی بودن عادیات اثبات میشود. مدنی محسوب شدن این سوره، هم حسن ختام اختلاف دیدگاهها و آراء است، هم به تاریخگذاری این سوره میانجامد، و به فرجام نیز یکی از فضایل حضرت علی (ع) را نمایان میسازد.
https://jqr.isca.ac.ir/article_65019_5e6aab5190a5948b3acda4a617fe686d.pdf
2017-12-22
54
83
10.22081/jqr.2017.47077.1488
تاریخگذاری
مکی و مدنی
عادیات
ترتیب نزول
اسباب نزول
حسین
جدی
jeddi.hossein@mail.um.ac.ir
1
دانشجوی دکتری فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
ابراهیم
اقبال
eeghbal@ut.ac.ir
2
دانشگاه تهران
AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
2
3. ابن المشهدی، محمدبن جعفر؛ المزار الکبیر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.
3
4. ابن درید، محمدبن حسن؛ جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین، 1988م.
4
5. ابن شهرآشوب، محمدبن علی؛ مناقب آل أبی طالب:، قم، نشر علامه، 1379ق.
5
6. ابن طاووس، علیبن موسی؛ إقبالالأعمالالحسنة، تهران، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
6
7. ــــــــــــــــــــــــ ؛ سعد السعود للنفوس منضود، قم، دار الذخائر، بیتا.
7
8. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
8
9. ابن ندیم، أبوالفرج؛ الفهرست، بیروت، دار المعرفه، 1417ق.
9
10. ابن هائم، شهاب الدین احمدبن محمد؛ التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1423ق.
10
11. اربلی، علیبن عیسی؛ کشفالغمةفیمعرفة الأئمة، تبریز، بنی هاشم، 1381ق.
11
12. استرآبادی، علی؛ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ق.
12
13. اقبال، ابراهیم؛ شناخت مکی و مدنی، تهران، چاپ و نشر بین الملل، 1393ش.
13
14. بجلی، ابن ضریس؛ فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمکة و ما أنزل بالمدینة، دمشق، دار الفکر، 1408ق.
14
15. بحرانی، سید هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
15
16. برقی، احمدبن محمدبن خالد؛ المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
16
17. بیضاوی، عبداللهبن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
17
18. جزری، ابن اثیر؛ الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
18
19. حجتی، محمدباقر؛ پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1389ش.
19
20. حسین احمد، عبدالرزاق؛ المکی و المدنی فی القرآن الکریم، قاهره، دار إبن عفان، 1420ق.
20
21. حمیری، عبداللهبن جعفر؛ قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل البیت:، 1413ق.
21
22. حنبلی، عبداللهبن محمد العکری؛ شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، تحقیق: عبدالقادر الأرنؤوط، دمشق، دار ابن کثیر، 1406ق.
22
23. حیدریفر، مجید؛ مهندسی فهم و تفسیر قرآن، قم، بوستان کتاب، 1391ش.
23
24. خوشمنش، ابوالفضل؛ حمل قرآن: پژوهشی در روش شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390ش.
24
25. دخیل، علیبن محمدعلی؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1422ق.
25
26. درویش، محیی الدین؛ اعراب القرآن و بیانه، سوریه، دارالارشاد، 1415ق.
26
27. دیلمی، حسنبن محمد؛ إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، شریف رضی، 1412ق.
27
28. ذهبی، شمسالدینبن عثمان؛ تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
28
29. رازی، ابوالفتوح حسینبن علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، 1408ق.
29
30. رازی، فخرالدین محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
30
31. راغب اصفهانی، حسینبن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
31
32. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن، تهران، امیر کبیر، 1369ش.
32
33. راوندی، قطب الدین سعیدبن هبة الله؛ الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی، 1409ق.
33
34. زرقانی، عبدالعظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
34
35. زرکشی، محمدبن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1410ق.
35
36. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
36
37. سبحانی، جعفر؛ فروغ ابدیت تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم6، قم، بوستان کتاب، 1385ش.
37
38. ـــــــــــ ؛ مفاهیم القرآن، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1421ق.
38
39. سمرقندی، نصربن محمدبن احمد؛ بحرالعلوم، دار الفکر، بیروت، بیتا.
39
40. سیوطی، جلال الدین؛ الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، 1421ق.
40
41. ــــــــــــــــ ؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق.
41
42. ــــــــــــــــ ؛ تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسة النور للمطبوعات، 1416ق.
42
43. شاذلی، سیدبن قطب؛ فی ظلال القرآن، قاهره، دارالشروق، 1412ق.
43
44. شافعی، علیبن عبدالله؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، بیروت، دارالفکر، 1995م.
44
45. شایع، محمدبن عبدالرحمن؛ المکی و المدنی فی القرآن الکریم، ریاض، 1418ق.
45
46. شریعتی، محمدتقی؛ تفسیر نوین، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، بیتا.
46
47. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم؛ مفاتیح الاسرار و مصابیح الأبرار، قم، میراث مکتوب، 1386ش.
47
48. صافی، محمودبن عبدالرحیم؛ الجدول فی اعراب القرآن، بیروت، دار الرشید، 1418ق.
48
49. صالح، صبحی؛ مباحث فی علوم القرآن، قم، منشورات الرضی، 1372ش.
49
50. صدوق، محمدبن علی؛ الأمالی، تهران، کتابچی، 1376ش.
50
51. ـــــــــــــــــ ؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، 1406ق.
51
52. طالقانی، محمود؛ پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362ش.
52
53. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
53
54. ــــــــــــــــــــــ ؛ قرآن در اسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1353ش.
54
55. طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الکبیر، قاهرة، مکتبة ابن تیمیة، 1415ق.
55
56. طبرسی، علیبن حسن، مشکاةالأنوارفیغررالأخبار، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
56
57. طبرسی، فضلبن حسن؛ إعلامالوریبأعلامالهدی، قم، آل البیت، 1417ق.
57
58. ــــــــــــــــــ ؛ تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.
58
59. ــــــــــــــــــ ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش.
59
60. طبری، محمدبن جریر؛ تاریخ طبری: تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث، 1387ق.
60
61. طبری، محمدبن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
61
62. طریحی، فخرالدینبن محمد؛ مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، 1375ش.
62
63. طوسی، محمدبن حسن؛ الأمالی، قم، دار الثقافة، 1414ق.
63
64. ــــــــــــــــــ ؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
64
65. ــــــــــــــــــ ؛ تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1375ش.
65
66. طیب، عبدالحسین؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1378ش.
66
67. عاملی، علیبن حسین؛ الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
67
68. عروسی حویزی، عبدعلیبن جمعه؛ تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
68
69. عیاشی، محمدبن مسعود؛ تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.
69
70. فراء، یحییبن زیاد؛ معانی القرآن، مصر، دارالمصریه، بیتا.
70
71. فیض کاشانی، محمد محسن؛ الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی7، 1406ق.
71
72. ــــــــــــــــــــــــ ؛ تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، 1415ق.
72
73. قرطبی، محمدبن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1364ش.
73
74. قمی، علیبن ابراهیم؛ تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، 1404ق.
74
75. قمی مشهدی، محمدبن رضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
75
76. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
76
77. کوفی، فراتبن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، 1410ق.
77
78. ماوردی، أبوالحسنبن حبیب؛ تفسیر الماوردی: النکت والعیون، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
78
79. متقی هندی، علاءالدینبن حسام؛ کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیجا، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
79
80. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعة لدررأخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
80
81. ــــــــــــــ ؛ زاد المعاد: مفتاح الجنان، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، 1423ق.ق
81
82. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1430ق.
82
83. معرفت، محمد هادی؛ تاریخ قرآن، تهران، سمت، 1382ش.
83
84. معلوف، لویس؛ المنجد فی اللغة والاعلام، ترجمه محمد بندرریگی، تهران، بعثت، 1387ش.
84
85. مفید، محمدبن محمد؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
85
86. ـــــــــــــــــ ؛ رسالة فی المهر، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
86
87. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
87
88. ـــــــــــــــــ ؛ سوگندهای قرآن، قم، مدرسه امام علیبن ابیطالب7، 1386ش.
88
89. نکونام، جعفر؛ درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، تهران، نشر هستی نما، 1380ش.
89
90. واحدی، علیبن احمد؛ اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
90
91. واقدی، محمدبن عمر؛ المغازی، بیروت، مؤسسة اعلمی، 1409ق.
91
92. هیثمی، أبوالحسنبن سلیمان؛ مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، قاهرة، مکتبة القدسی، 1414ق.
92
93. یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب؛ تاریخ الیعقوبی، قم، اهل بیت (ع)، بیتا.
93
ORIGINAL_ARTICLE
نقد مقاله «پیمان الست و نقد دیدگاههای مفسران درباره آیه میثاق»
«آیات ألست» که بهعنوان «آیه میثاق» شناخته میشود، از دشوارترین و پیچیدهترین آیاتی است که در میان مفسران به اختلاف تفسیر شده است. مقاله «پیمان الست و نقد دیدگاههای مفسران... » از جمله نوشتارهایی است که تلاش نموده بر اساس آخرین تحقیقات و پژوهشها در خصوص تفسیر «آیات ألست»، دیدگاه برگزیده خود را عرضه نماید. با این حال بهنظر میرسد آنچه بهعنوان نظریه «عالم شهود» ارائه شده، با نقدهای جدّی روبهرو است؛ بهگونهای که پذیرش این دیدگاه را دچار مشکل میکند. ازاینرو پژوهش انتقادی حاضر تلاش دارد با تحلیل محتوای مقاله مذکور، ضمن بیان نقاط قوت و ضعف آن، راه برونرفت از پیچیدگیها و معضلات فهم و تفسیر آیات محل بحث را روشن نماید. تدبر و تأمل در فرازها و مفردات آیات، مهمترین شرط فهم قرآن است؛ شرطی که مقاله مورد اشاره با وجود توجه به آن، در مقام عمل، کمتر به مقصود واقعی آن توفیق یافته است.
https://jqr.isca.ac.ir/article_65020_6f9975e9e777e43eb6966556d18b459e.pdf
2017-12-22
84
107
10.22081/jqr.2017.46667.1421
آیات ألست
روایات ذرّ
میثاق
شهود
بنیاسرائیل
محسن
نورائی
m.nouraei@umz.ac.ir
1
عضو هیات علمی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
سید حسین
کریم پور
dsh.karim4@gmail.com
2
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران
AUTHOR
محمد هادی
یدالله پور
baghekhial@gmail.com
3
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل
AUTHOR
1. ابنبابویه، محمدبن علی؛ التوحید، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
1
2. ابوالسعود، محمدبن محمد؛ ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
2
3. پورجوادی، نصرالله؛ دو مجدّد (پژوهشهایی درباره محمد عزّالی و فخر رازی)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1381ش.
3
4. تیمی، اسماعیلبن محمد؛ الحجة فی بیان المحجة، ریاض، دارالرایة، 1419ق.
4
5. ثبوت، اکبر؛ «نقد و بررسی: پاسخی به نقد نقد»، کتاب ماه فلسفه، شماره 27، 1388، 29-3.
5
6. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم،قم، مرکز چاپ اسراء، 1392ش.
6
7. ــــــــــــــــ ؛ دروس تفسیر، سوره اعراف، پایگاه اینترنتی بنیاد علوم وحیانی اسراء، http://portal.esra.ir/.
7
8. حسینی، ناصربن الحسن؛ حِکَم الفصوص و حِکَم الفتوحات المسمی مجمع البحرین فی شرح الفصین، قاهره، دار الآفاق العربیة، بیتا.
8
9. حقی بروسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بیتا.
9
10. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ منطق تفسیر قرآن، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1385ش.
10
11. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
11
12. سیوطی، جلالالدین عبدالرحمن؛ الإتقان فی علوم القرآن، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1974م.
12
13. شبر، سید عبدالله؛ تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر، 1412ق.
13
14. شعرانی، عبدالوهاب؛ البحر المورود فی المواثیق و العهود، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، 1424ق.
14
15. طبری، محمدبن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.
15
16. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء تراث عربی، بیتا.
16
17. کریمپور، سید حسین؛ نورائی، محسن؛ «بررسی فقهالحدیثی روایات اظلّه و اشباح»، مطالعات فهم حدیث، سال دوم، شماره اول، پیاپی 3، 1394، 73-51.
17
18. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت- قاهره، دار الکتب العلمیة، 1430ق.
18
19. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.
19
20. نیشابوری، حسنبن محمد؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
20
ORIGINAL_ARTICLE
قرآن، سنجه گزارشهای تاریخی زندگی پیامبر اعظم (ص)
ارزیابی گزارشهای تاریخی و جداسازی سره از ناسره از دغدغههای محققان رشته تاریخ است، از آنجا که اخبار نادرست، محرَّف و جعلی به منابع مکتوب راه یافته است، ازاینرو جداسازی آنها و دستیابی به اخبار صحیح و کامل اهمیت بسزا دارد. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی، در پی آن است که «عرضه به قرآن» را بهعنوان یکی از روشهای ارزیابی گزارشهای تاریخی، با استناد به قواعد نقد علمی ـ نه ادله نقلی ـ بررسی کرده و محدوده کارآمدی آن را تبیین نماید. در انتها روشن خواهد شد قرآن بهعنوان منبعی تاریخی ـ وحیانی، کهن، اصیل، صحیح و عاری از موانع چهارگانه (اغراض شخصی، قبیلهای، نمایشی و بازاری)، سنجهای است برای ارزیابی گزارشهای تاریخی ناظر به موضوع زندگی نبی اعظم (ص) که قرآن به آنها پرداخته است یا توصیفهای عام قرآنی از نبی اعظم (ص) ناظر به آنهاست. با عرضه گزارشهای یادشده، محققان قادر خواهند بود آن گزارشها را تصحیح، تکمیل، رد یا قبول نمایند.
https://jqr.isca.ac.ir/article_64870_ccc0bbf1b222c9252fdb182d0f263eac.pdf
2017-12-22
108
125
10.22081/jqr.2017.64870
ارزیابی گزارشهای تاریخی
قرآن
زندگانی پیامبر
عرضه گزارش تاریخی
محمدحسین
دانشکیا
mkia1988@gmail.com
1
استادیار دانشگاه معارف اسلامی قم
AUTHOR
1. انوری، حسن؛ فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات علمی، 1390ش.
1
2. حمیری معافری، عبدالملکبن هشام؛ السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
2
3. داداشنژاد، منصور؛ قرآن و سیره نویسان، قم پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393ش.
3
4. دانشکیا، محمدحسین؛ «اهداف و ویژگیهای تاریخ در قرآن با تأکید بر تاریخ اسلام»، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن، سال پنجم، شماره 16، پاییز 1393، 90-55.
4
5. ــــــــــــــــــ ؛ نگاهی دیگر به تاریخ در قرآن، قم، نشر معارف، 1394ش.
5
6. رادمنش، عزتالله؛ سبکهای تاریخی و نظریههای نژادی تاریخ، بیجا، انتشارات کویر، 1370ش.
6
7. زرینکوب، عبدالحسین؛ نقش بر آب، تهران، امیر کبیر، 1386ش.
7
8. زمانی، محمدحسن و دیگران؛ «بررسی دیدگاه شرقشناسان درباره اسطورهانگاری گزارههای تاریخی قرآن»، قرآنپژوهی خاورشناسان، سال چهارم، شماره 7، پاییز 1388، 162-133.
8
9. عاملی، جعفر مرتضی؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، 1385ش.
9
10. معرفت، هادی؛ علوم قرآنی، قم، مؤسسه تمهید، 1384ش.
10
11. نوروزی، مجتبی و دیگران؛ «بررسی دیدگاه مخالفان احادیث عرض در اهل سنت»، مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال 46، شماره 92، بهار 1393، 70-50.
11
12. نوروزی، مجتبی؛ نقیزاده، حسن؛ «مفهومشناسی مخالفت و موافقت حدیث با قرآن»، علوم حدیث، سال پانزدهم، شماره 55، بهار 1395، 60-37.
12
13. واقدی، محمدبن عمر؛ المغازی، بیروت، مکتب الاعلام الاسلامی، 1414ق.
13
14. یوسفی غروی، محمدهادی؛ آشنایی با منابع تاریخ اسلام و تشیع، قم، نشر معارف، 1394ش.
14
15. ــــــــــــــــــــــ ؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، بیتا.
15
ORIGINAL_ARTICLE
شیوه مطلوب در نظریهپردازی علمی قرآن با تأکید بر علوم انسانی
عرصههای مختلفی برای نظریهپردازی علمی قرآن متصور است، مانند 1- خبر دادن از حقایقی علمی که بعداً توسط علم تجربی ثابت شده است، یا تاکنون به اثبات نرسیده و امکان اثبات آن در آینده وجود دارد. 2- توسعه یا تضییق برخی از نظریههای علمی. 3- اصلاح و تکمیل دیدگاههای علمی. حال پرسش این است که ازچه روشها و شیوههایی برای نظریهپردازی قرآن میتوان استفاده کرد؟ در این راستا چند شیوه برای نظریهپردازیهای قرآنی میتوان برشمرد. کشف و استنباط، تأیید و تکمیل، داوری و تهذیب، تکیه بر پیشفرضهای قرآنی برای تأسیس علوم انسانی دینی، فرضیهانگاری تعالیم قرآن، تأثیر غیر مستقیم و عدم مداخله و تولید علوم انسانی با پشتوانه تعالیم بنیادی قرآن بهمثابه مفروضات نظری از آن جمله است. این مقاله به بررسی هر یک از شیوههای فوق در راستای نظریهپردازیهای قرآنی پرداخته و شیوه برتر را معرفی میکند. در حقیقت این مقاله به این پرسش پاسخ خواهد داد که نظریهپردازی قرآن در عرصه علوم انسانی بر اساس کدام شیوه، امری مدلل و قابل قبول است؟ هدف از این تحقیق، ارائه الگویی مستدل و قابل قبول برای نظریهپردازی قرآنی در عرصه علوم انسانی است و میتواند گاهی موجب توسعه یا تضییق حوزهها و ابعاد علوم انسانی شود. روش بررسی هر شیوه متضمن کشف مبانی هر یک و نیز نقد مبانی ناصحیح است.
https://jqr.isca.ac.ir/article_64869_552a8112aa0acac812df64bcbf758ba6.pdf
2017-12-22
126
141
10.22081/jqr.2017.64869
نظریهپردازی قرآنی
علوم انسانی اسلامی
قرآن و علم
محمدحسین
صاعد رازی
h.saedrazi@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری جامعة المصطفی العالمیه
AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. الوانی، طاها؛ «اسلامی سازی معرفت دیروز و امروز»، ترجمه مسعود پدرام، رهیافت، شماره 11، زمستان 1374، 47-37.
2
3. باقری، خسرو؛ چیستی تربیت دینی، تهران، مرکز مطالعات تربیت دینی، 1380ش.
3
4. ـــــــــــ ؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، انتشارات مدرسه، 1384ش.
4
5. ـــــــــــ ؛ هویت علم دینی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382ش.
5
6. بحرانی، سید هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
6
7. جوادی آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، اسراء، 1386ش.
7
8. رضایی اصفهانی، محمد علی؛ «نظریهپردازیهای علمی قرآن»؛ پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 9، پاییز و زمستان 1390، 57-86.
8
9. ــــــــــــــــــــــ ؛ «علوم بشرى و مثالهاى علمى در قرآن»؛ مشکوة، شماره 62-65، بهار 1378، 236-221.
9
10. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
10
11. سیوطی، جلالالدّین؛ الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمکتبۀ العلمیّۀ، بیتا.
11
12. طباطبایی، سیّد محمّدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، بیتا.
12
13. طبرسی، فضلبن حسن؛ مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة، مدیریة الترجمة والنشر، ۱۴۱۷ق.
13
14. غزالی، ابوحامد محمد؛ احیای علوم دین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، تهران، علمی و فرهنگی، 1368ش.
14
15. فروند، ژولین؛ نظریههای مربوط به علوم انسانی، ترجمه علیمحمد کاردان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1385ش.
15
16. فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، تهران، انتشارات صدر، 1415ق.
16
17. گلشنی، مهدی؛ از علم سکولار تا علم دینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377ش.
17
18. مجتبوی، سید جلالالدین؛ فلسفه در ایران؛ مجموعه مقالات فلسفی در ایران، تهران، انتشارات حکمت، 1373ش.
18
19. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1364ش.
19
20. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه؛ تهران، دار الکتب الإسلامیه، بیتا.
20
21. ملکیان، مصطفی؛ «تأملاتی چند در باب امکان و ضرورت اسلامی شدن دانشگاه»، نقد و نظر، شماره 19-20، تابستان و پاییز 1378، 233-216.
21
22. وندل، بل؛ «بازاندیشی در ارزشها، عینیت و آینده»، ترجمه علی بهار، رهیافت، شماره 11، زمستان 1374، 27-16.
22
ORIGINAL_ARTICLE
نقد دیدگاهها در چرایی وجود آیات متشابه در قرآن
به فرموده قرآن مجید، آیات الهی دو دستهاند: محکم و متشابه. متشابهات نیز دو ویژگی دارند: 1ـ دستاویزی برای فتنهجویان بیماردل، 2ـ تأویلپذیری. با توجّه به تصریح خود قرآن به وجود متشابهات در آن، پرسشی در افکار پدید آمده است که راز وجود این آیات در قرآن حکیم چیست؟ در این نوشتار پاسخهای گونهگون قرآنپژوهان و مفسّران گرانمایه را که به هجده پاسخ میرسد، بررسی نموده و همه را بر کرسی نقد مینشانیم و در پایان، جواب درست را پیش مینهیم. از نظر نگارنده، وجود تشابه ناگزیر و طبیعی بوده و به لحاظ ظرف نزول و داشته مخاطبان، جز آن راهی نبوده است، اما این بدان معنا نیست که امکان جلوگیری از تشابه وجود نداشته، بلکه بهمعنای طبیعی بودن بر اساس اقتضای حکمت است.
https://jqr.isca.ac.ir/article_65021_f0b3587d25b82a144896e083cfc1ffce.pdf
2017-12-22
142
163
10.22081/jqr.2017.48481.1679
آیات محکم
آیات متشابه
حکمت متشابهات
مجید
حیدری فر
beyadeshohada@gmail.com
1
استادیار دانشگاه معارف قم
LEAD_AUTHOR
1. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمنبن على؛ زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، المکتب الاسلامى، 1407ق.
1
2. ابن رشد، محمدبن احمد؛ الکشف عن مناهج الأدلة فی عقائد الملة، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، بیتا.
2
3. ابن عربی، محی الدین؛ تفسیر قرآن الکریم [تأویلات عبدالرزاق کاشانی]، تحقیق مصطفی غالب، بیروت، دار الاندلس، بیتا.
3
4. ـــــــــــــــــ ؛ رحمة من الرحمن فى تفسیر واشارات القرآن، گردآوری محمود محمود الغراب، دمشق، مطبعة نصر، 1410ق.
4
5. بلاغی، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، قم، مرکز الطباعة و النشر فى مؤسسة البعثة، 1420ق.
5
6. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم، قم، نشر اسراء، 1387ش.
6
7. رازی، فخرالدین محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب المشتهر بالتفسیر الکبیر، بیروت، دار الفکر، 1405ق.
7
8. راغب اصفهانی، حسینبن محمد؛ جامع التفاسیر، کویت، دار الدعوه، بیتا.
8
9. رشید رضا، محمد؛ تفسیر القرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار، تصحیح ابراهیم شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1426ق.
9
10. زحیلی، وهبة؛ التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق ـ بیروت، دار الفکر، 1418ق.
10
11. زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة، 1957م.
11
12. زمخشری، محمودبن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربى، 1407ق.
12
13. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن، قم، فرهنگ اسلامی، 1408ق.
13
14. صدوق، محمدبن علیبن بابویه؛ عیون اخبار الرضا7، تصحیح حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1404ق.
14
15. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، 1403ق.
15
16. طبرسی، فضلبن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران، 1409ق.
16
17. ــــــــــــــــــ ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، سید فضل الله یزدی، بیروت، دار المعرفه، 1408ق.
17
18. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بیتا.
18
19. طیب، سید عبدالحسین؛ اطیب البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1374ش.
19
20. فیض کاشانی، محمد محسن؛ تفسیر الصافى، مشهد، دار المرتضی، بیتا.
20
21. قاضی عبدالجبار، ابن احمد؛ تنزیه القرآن عن المطاعن، بیروت، دارالنهضه، بیتا.
21
22. کاشانی، مولا فتح الله، زبدة التفاسیر، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1423ق.
22
23. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1401ق.
23
24. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فى علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1425ق.
24
25. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف، بیروت، دار العلم للملایین، 1990م.
25
26. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1373ش.
26
27. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی؛ مواهب الرحمن فى تفسیر القرآن، قم، دفتر آیة الله العظمی سبزواری، 1414ق.
27
28. نهاوندی، محمدبن عبدالرحیم؛ نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن، تهران، المطبعة العلمیة، بیتا.
28