2024-03-29T09:10:58Z
https://jqr.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=148
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
بارخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن (با تأکید بر دیدگاه میشل کویپرس)
محمود
مکوند
محمد کاظم
شاکر
مقاله حاضر پس از ارائه گزارشی مختصر در باب رویکردهای سنتی و معاصر به مسأله نظم قرآن، با درپیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی رویکرد «میشل کویپرس»، قرآنپژوه بلژیکی معاصر خواهد پرداخت. وی با تکیه بر نظریه نظم متقارن که خود ریشه در بلاغت سامی دارد، به تحلیل بلاغی متن قرآن میپردازد. اندیشه نظم متقارن نشان خواهد داد که متن قرآن منسجم است و هر آیه درست همانجایی از متن که باید، قرار گرفته است. بنا به این نظریه، تکرارهای متن نه تنها عامل انسجامبخش آن هستند، بلکه کارکرد تفسیری نیز دارند. در این مقاله، نخست با معرفی مفاهیم نظری بلاغت سامی نشان خواهیم داد که بلاغت در این نظریه، «فنّ تألیف کلام» است و نه صرفاً «فنّ تزیین کلام». پس از آن با ارائه نظم کامل سوره قارعه و با تمرکز بر تحلیل بلاغیِ کویپرس از مقطعی از سوره مائده، میزان کارآمدی این روش در اثبات انسجام متن قرآن و نیز کارکرد آن در تفسیر متن تبیین میشود. خواهیم دید که این روش هرگز یک هدف زیباییشناختی صِرف ندارد و آنچنان که در ابتدای امر به نظر میرسد، انتزاعی نیست، بلکه با زبانشناسی متن قرابت بسیار دارد و شاخصهای تألیفی آن با ابزارهای انسجام در زبانشناسی نظاممند ـ نقشگرا به شکل معناداری همگرایی دارد.
نظم متقارن
نظم معکوس
بلاغت سامی
میشل کویپرس
انسجام قرآن
نظم قرآن
2015
11
22
4
35
https://jqr.isca.ac.ir/article_906_fe0d32fb3b4428efbdf99d890c13d122.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
بررسی دورۀ دعوت پنهانی پیامبر (ص) با تکیه بر مفهومشناسی عبارت «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَر»
عاطفه
محمدزاده
امیر
احمدنژاد
از دیدگاه بسیاری از مفسران، عبارت «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ» در آیۀ نودوچهارم سورۀ حجر، حاکی از فرمان الهی به پیامبر (ص) در سومین سال بعثت بوده و بر علنی کردن دعوت به اسلام پس از مرحلۀ مخفیانۀ آن دلالت دارد. مفسران غالباً با تکیه بر معنای واژهها، استناد به سیاق آیات و بر اساس روایات نقل شده، بر این نظر تأکید میورزند. این در حالی است که با تأمل در دیگر آیات قرآن، توجه به بحث تاریخگذاری سورهها و اشکالهای وارد بر احادیث مورد استناد، میتوان این دیدگاه را نقد کرد. برخی معتقدند که دعوت رسول خدا (ص) از آغاز نبوت، آشکار، اما با رعایت احتیاط در تشکیل اجتماعات اسلامی برای حفظ جان صحابه بوده است. اما با توجه به سیاق سوره، میتوان گفت این آیات به جهت دلداری و تثبیت پیامبر (ص) در ادامۀ مسیر دعوت نازل شدهاند؛ امری که در موارد متعدد دیگری در قرآن کریم مسبوق به سابقه است. علاوه بر این، میتوان آیات را با توجه به روحیۀ مدارای رسول اکرم (ص) و موارد مشابهی که در قرآن آمده، تحلیل کرد.
پیامبر (ص)
دعوت پنهانی
سورۀ حجر
فترت
2015
11
22
36
59
https://jqr.isca.ac.ir/article_923_de3ad36c822be5c1221578c29fa57975.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
واکاوی روایات سبب نزول آیات 113 و 114 سوره توبه
عاطفه
زرسازان
شناخت اسباب نزول آیات قرآن تأثیر اساسی در فهم آن دارد. اما گاهی ذیل یک آیه چندین سبب ذکر میشود و محقق نمیداند به کدام یک باید اعتماد کرد. افزون بر آن، راه یافتن روایات ساختگی به روایات سبب نزول و ورود آن به ورطه نقل به معنا موجب شده است تا روایات، افزون بر آنکه استنباط فردی راوی باشد، نه گزارش یک شاهد بیطرف عینی، به دروغ و تحریف نیز مبتلا شود. از جمله آیاتی که مفسران برای آن اسباب متعدد ذکر کردهاند، آیات 113 و 114 سوره توبه میباشد. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که محقق در برخورد با این اسباب، به کدام یک باید اعتماد کند؟ چرا که بررسی تحلیلی این روایات، به یقین ما را در معرفت نسبت به مقصود آیات الهی کمک شایانی نموده تا بهتر مورد بهرهبرداری قرار گیرد. ازاینرو با بررسی متن روایات و منابع حدیثی و رجالی، نظر دانشمندان اهل سنت که سبب نزول را در رابطه با ابوطالب عموی پیامبر (ص)، یا آمنه مادر ایشان میدانند، رد میشود و تنها روایتی از حضرت علی (ع) راجع به استغفار یکی از مسلمانان برای والدینش که در حال شرک از دنیا رفته بودند، پذیرفته میگردد.
سوره توبه
سبب نزول
رجال حدیث
متن روایات
2015
11
22
60
85
https://jqr.isca.ac.ir/article_924_7374ae6941cb0cbf2092e9d2b3c38281.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
آخرین نزول؛ مائده یا توبه؟ رهیافتی جدید به مسأله آخرین سوره نازل شده قرآن کریم
زهرا
کلباسی
امیر
احمدنژاد
تعیین هر یک از سورههای نصر، مائده و توبه بهعنوان آخرین سوره نازل شده، همواره یکی از مسائل اختلافی میان قرآنپژوهان بوده است؛ بهویژه آنکه بخشهای مهمی از آیات این دو سوره که قراین قویتری برای «آخَرُ ما نُزِل» واقع شدن دارند، در تعارض با یکدیگر قرار گرفته و مفسران را بهخصوص با عنایت به نقلها و فهرست نزولهای متفاوت، دچار چالش و سردرگمی کرده است. در این نوشتار با توجه به قراین برونمتنی همچون روایات ترتیب نزول، روایات خاص «آخَرُ ما نُزِل»، فهرستنگاریهای مسلمانان و مستشرقان، و قراین درونمتنی همچون بافت آیات هر سوره و آیات دارای شأن نزول با زمان مشخص، دیدگاه آخرین بودن سوره مائده تقویت گشته و به برخی از نتایج آن از جمله تعامل مسالمتآمیز با اهل کتاب و مشرکان غیرحربی اشاره شده است.
مائده
توبه
آخرین سوره
اهل کتاب
مشرکان
2015
11
22
86
111
https://jqr.isca.ac.ir/article_925_7aea790e062fe357f5da21f91a380027.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
تاریخگذاری سوره حج درنگی در مکی یا مدنی بودن سوره و نقش آن در تفسیر
ابراهیم
اقبال
عبدالهادی
فقهی زاده
سوره حج در زمره سورههایی قرار دارد که محققان درباره زمان نزول و مکی یا مدنی بودن آن اختلاف دارند. پیدایش این اختلاف، متأثر از مطالب سوره و روایات ترتیب نزول است. با این همه، بیشتر روایات ترتیب نزول به نزول سوره حج در مدینه دلالت دارند. در این میان، قول مشهور مفسران، مکی بودن و قول جمهور آنان، آمیختهای از مکی و مدنی بودن را نشان میدهد؛ چنانکه بیشتر روایات سبب نزول، بر مدنی بودن تأکید میکنند و ضوابط و خصایص سورههای مکی و مدنی نیز بیشتر مدنی بودن این سوره را نشان میدهند. به هر حال در مقاله حاضر، با جمع روایات و سخنان گوناگون و تحلیل و نقد آنها، مدنی بودن سوره حج را مدلل کرده و به تاریخگذاری صحیح آن دست یافتهایم؛ امری که با روشن ساختن تاریخ و فضای نزول سوره، به تفسیر و شناخت درست و دقیق مضامین آن و برگزیدن و اعتبار دادن به روایات و اقوال راویان و عالمان و مفسران در مباحث مختلف و مرتبط با سوره، همانند مکی یا مدنی بودن، ترتیب نزول، فضایل، اسباب نزول، آیات احکام و... و کنار گذاشتن نقلها و نظرهای ناصواب و اظهار نظر درست، کمک خواهد کرد.
تاریخگذاری
سوره حج
ترتیب نزول
اسباب نزول
ضوابط و خصایص
2015
11
22
112
139
https://jqr.isca.ac.ir/article_917_6c59c349b6ad6493951765a93e11c5ab.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
آسیبهای مبنایی و روشی قرآنیون در فهم و تفسیر قرآن
زینب
طیبی
محمد علی
مهدوی راد
یکی از جریان های تفسیری معاصر اهل سنّت که می توان ریشه های آن را در قرون اولیه و میانی بازکاوی نمود، جریان قرآنیون یا اهل قرآن است که متأثر از دیدگاه های دروندینی و بروندینی، با قرآنبسندگی و انکار نقش سنّت در شناخت دین، رو به گسترش نهاده است. از آنجا که مبانی این جریان مانند جامعیت تفصیلی حقایق قرآن، نفی وجود ابهام در احکام و آموزههای دینی در سایه امکان و جواز تدبر و تعقل در قرآن و انکار نقش سنّت در شناخت دین به دلایلی مانند وحیانی نبودن، شرکآمیز بودن، ظنّی بودن، مخدوش بودن، تاریخی و زمانمند بودن، تفرقهانگیز بودن و قابل احراز نبودن نسبت سنّت به پیامبر (ص)، میتواند به گسترش نگاه منفی به سنّت و رأیگروی و تأویلگروی در برداشت از مفاهیم و مدالیل آیات قرآن منجر گردد، در این نوشتار تلاش شده است تا با روش کتابخانهای و رویکردی تحلیلی ـ انتقادی، نخست بسترهای پیدایش این اندیشه روشن گردد و سپس به آسیبهای مبنایی و روشی قرآنیون در فهم و تفسیر قرآن پرداخته شود.
قرآنیون
آسیبشناسی
مبانی
تفسیر
سنّت
2015
11
22
140
161
https://jqr.isca.ac.ir/article_912_ea33dab1495ae4545bca424381887b1e.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1394
20
76
تحلیل انتقادی طبقهبندی تفاسیر و ارائة مدل مطلوب
علی
اسعدی
محمد کاظم
شاکر
محمد
اسعدی
تفسیرپژوهی حوزه جدیدی از مطالعات قرآنی است که مطالعات تفسیرپژوهان را مورد مطالعه قرار میدهد. از جمله مباحث مهم این حوزه، طبقهبندی تفاسیر در نظامی روشمند و تدوین الگویی مطلوب و علمی است که دستیابی به آن به دلیل وجود آسیبها و چالشهایی دشوار مینماید. این مقاله در گام نخست، این چالشها را شناسانیده و در گام دوم، بعد از ارائه شاخصههای لازم، الگوی نسبتاً جامع و روشمندی را ارائه کرده است. این الگو بر پایه محدودسازی اصطلاحات فراوان روش تفسیر به سه اصطلاح «روش»، «گرایش» و «سبک» تدوین شده و سپس ساختار آن توسعه یافته و بهصورت مدلی بهنسبت خالی از آسیبهای مطرح شده و برخوردار از جامعیت نسبی ارائه شده است.
روشهای تفسیری
گرایشهای تفسیری
مکاتب تفسیری
سبکهای تفسیری
طبقهبندی تفاسیر
2015
11
22
162
181
https://jqr.isca.ac.ir/article_920_9e23e73574cd4428b4e4506ae427184d.pdf