2024-03-29T16:03:52Z
https://jqr.isca.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=3642
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
کاربرد واژگان عدالت و تمدن ونسبت آن ها با یکدیگر در قرآن
محمد
باغستانی کوزه گر
عدالت و تمدن بهعنوان دو پدیده مرتبط با زندگی اجتماعی بشر، از موضوعات مورد توجه نخبگان جوامع از روزگاران کهن تا کنون بودهاند. با اینکه عدالتخواهی از خواستههای همگانی در جوامع بشری بوده و زمینه جنبشهای اعتراضی در میان عموم مردم و تکاپوهای فکری در میان متفکران را موجب شده، اما تمدنخواهی و تمدناندیشی بهطور ویژه در میان نخبگان مطرح بوده است.مسأله پژوهش حاضر، بررسی کاربرد واژگان عدالت و تمدن و نسبتسنجی میان آن دو در قرآن است. دستاوردهای این پژوهش در چهار نکته به فشردگی عبارتاند از 1- میان دو واژه از نظر لغوی و اصطلاحی، نسبت عموم و خصوص مطلق و بهعنوان دو پدیده اجتماعی، عموم و خصوص من وجه برقرار است. 2- در قرآن واژه عدالت به دلیل عامهفهمی آن پرکاربرد، و واژه تمدن به دلیل خاصهفهمی کمکاربرد است؛ هرچند مصادیق مفهوم تمدن به فراوانی کاربرد داشته است. 3- استفاده از قالب بیان حقوق انسان در آیات سهسال نخست بعثت، مایه آگاهیبخشی ژرف به مخاطبان درباره عدالت و نیز مفهوم ملازم آن یعنی تمدن شده است. 4- رابطه تمدن و عدالت در قرآن از گونه زایشی ـ افزایشی است؛ به این معنا که پیدایش تمدن، زمینه زایش مراتبی از عدالت و عدالتگستری است که بر کیفیت تمدن مؤثر بوده و این تأثیر متقابل میان این دو پدیده اجتماعی در جوامع انسانی همیشگی است.
عدالت
تمدن
قرآن
تمدن اسلامی
2017
02
19
4
29
https://jqr.isca.ac.ir/article_22609_308ba5e7c854b4f7665f3e2ed17fc819.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
شاخص های کیفی عدالت از دیدگاه قرآن کریم
سید مصطفی
احمدزاده
نظریات گوناگونی دربارۀ عدالت در مکاتب دینی و غیر دینی نظم و نسق یافته و بررسیها و نقدهایی نیز را بهدنبال داشته است. در این میان، نظریّۀ قرآنیِ عدالت، کمتر از سوی دانشمندان اسلامی مورد توجه قرار گرفته و لازم است ابعاد گوناگون آن، بهویژه بر پایۀ روشهای نوین روشن گردد. یکی از ابعاد بسیار ناشناختۀ نظریۀ قرآنی عدالت، شاخصهای عدالت از دیدگاه قرآن کریم است. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی و بر اساس مدل شاخصنگاریِ دینی، آیات مربوط به عدالت در قرآن کریم را استخراج و تجزیه و تحلیل نموده و به چهار شاخص ابعادیِ «عدالت فرهنگی»، «عدالت سیاسی»، «عدالت اجتماعی» و «عدالت اقتصادی» دست یافته و شاخصهای اصلی و کیفی هر یک را با استناد به آیات قرآن کریم توضیح داده است.
عدالت فرهنگی
عدالت سیاسی
عدالت اجتماعی
عدالت اقتصادی
شاخصهای عدالت
شاخصهای کیفی
2017
02
19
30
55
https://jqr.isca.ac.ir/article_22610_b181784a66f8ebad5d928506b7ac8830.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
تحلیل انتقادی نظریه عزیزه هبری پیرامون «عدالت توحیدی» در قرآن کریم
محمود
صیدی
علی
حسن نیا
از نظر عزیزه هبری، توحید اساس آموزههای قرآنی بوده که همه مبانی اسلامی با توجه به آن معنا مییابند. بدین لحاظ او در پردازش نظریه خویش در مورد عدالت در قرآن، ابتدا به اثبات و تبیین توحید قرآنی و سپس به واکاوایی وجوه مختلف عدالت، میزان و تعادل در مخلوقات خداوند، زندگی فردی، اجتماعی و خانوادگی انسانها با نظر به دو مفهوم قرآنی «العدل» و «المیزان» میپردازد. در مقابل، از نظر هبری، غفلت از این نکته موجب گرفتار شدن در استدلال شیطانی، یعنی برتریجویی و لذا نبود عدالت در زندگی مسلمانان میگردد؛ زیرا طبق آیات قرآنی، ابلیس اولین کسی است که مدعی برتری گشته و از سجده به آدم7 امتناع ورزید. با وجود این، نظریه هبری در این زمینه دچار اشکالاتی نیز هست؛ مانند اینکه گزینش و انتخاب حاکم اسلامی در قرآن با بیعت و تساوی آراء مردم نیست و حق انحصاری خداوند است. دیگر اینکه با توجه به تفاوتهای مرد و زن از نگاه قرآنی، عدالت بهمعنای تساوی نیست، بلکه بهمعنای تفاوت است.
عزیزه هبری
توحید
عدالت
قرآن
میزان
2017
02
19
56
77
https://jqr.isca.ac.ir/article_22611_5a66a58b32bf2316215b3d124f5561d3.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
تبیین منطقی وحدتگرایانه حکمت متعالیه از عدالت قرآنی (با تأکید بر آیه 25 سوره حدید)
سیدمجید
ظهیری
این مقاله سه وجه قرآنی، حکمی و منطقی دارد و از این جهت، مقالهای میانرشتهای محسوب میشود. در وجه قرآنی ضمن تأکید بر موردپژوهی آیه 25 سوره حدید، نتیجه احصای کامل آیات قرآن که شامل واژههای قسط و عدل و مشتقات آنها هستند، مورد بهرهبرداری قرار گرفته است. از جهت حکمی، رویکرد وحدتگرایانه صدرالمتألهین شیرازی نسبت به مراتب هستی مبنای پژوهش میباشد. وجه منطقی پژوهش نیز بر اساس دستگاه فازی تبیین شده است. در حکمت متعالیه کاملترین ظهور نفس انسانی آنگاه تحقق مییابد که ملکه عدل میان همه قوا و شؤون آن برقرار باشد. ازاینرو نفس انسان کامل رکن رکین صورت باطنیاش عدل است. این یافتههای حکمی-تفسیری تبیینهای منطقی متناسب طلب میکنند. منطق ارسطویی ـ سینوی قدرت تبیینکنندگی این بخش از یافتههای حکمت متعالیه و آرای تفسیری متناظر با آنها را ندارد. بدین جهت باید کاستیهای این منطق را یا با تکمیل و ترمیم جبران نمود، و یا به منطقهای توسعهیافته و جایگزین جدید اندیشید. در این مقاله از دستگاه فازی، خوانشی اصلاح شده برای تبیین مناسب منطقی حقیقت مجرد مادی نفس مطرح شده است؛ بهوجهی که به امالقضایا در حکمت متعالیه (یعنی استحاله اجتماع نقیضین) نیز آسیبی وارد نشود.
عدل
عدالت پژوهی
وحدت
کثرت
عدالت تشکیکی
منطق تشکیکی
2017
02
19
78
99
https://jqr.isca.ac.ir/article_22612_4662f09ae803165c31f489f641589e8a.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
جامعه و اصالت فلسفی آن در قرآن (بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی و مطهری)
سید علیرضا
واسعی
علاوه بر آیههای بسیاری که خطاب به «تکفردهای آدمیان» در قرآن آمده، آیههایی نیز وجود دارد که امری فراتر از آن را مخاطب ساخته است. همین امر زمینه تأملاتی برای فیلسوفمفسران شده که آیا مراد خداوند در این آیات، پدیده مستقلی بهنام «امت» (جامعه) است یا نه؟ برخی بر اساس این آیات به اصالت فلسفی جامعه نظر داده، و دستهای صرفاً اعتباری و تبعی بودن آن را قابل اثبات دانستهاند. این مقاله بر آن است تا به استناد آیههای قرآن و بهرهگیری از دادههای فلسفی تاریخ، نظر قابل دفاعتر را بیان دارد؛ با این فرضیه که هویت جامعه امری استقلالی و دارای اصالت فلسفی است، چنانکه با هم بودگی انسانها، قدرتی متمایز از افراد میآفریند. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله، چگونگی هویت جامعه از منظر قرآن است و روش تبیین نظریه، بررسی آیات مرتبط با مقوله امت، بر اساس دیدگاه دو اندیشمند معاصر، یعنی علامه طباطبایی و شهید مطهری است و بالتبع، رویکردهای صدر و مصباح یزدی بهعنوان دیدگاه رقیب، مورد مداقه قرار میگیرد.
امت
اصالت جامعه
طباطبایی
مطهری
2017
02
19
100
121
https://jqr.isca.ac.ir/article_22613_acc3108479cd2e30ec9713609f43cbb3.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
نگاه نو به ماهیت یأجوج و مأجوج و سدّ ذوالقرنین
حسن
آب سواران
میثم
فدایی
قرآن حکیم بهطور اجمال سخن از یأجوج و مأجوج و ساختن سدّی توسط ذوالقرنین در برابر آنها به میان میآورد و این مسائل را در اذهان متفکّران ایجاد میکند که یأجوج و مأجوج چه بودهاند و آن سدّ شگفتانگیز چگونه و در کجا ساخته شده است؟ نظریههایی از سوی محققان ارائه شده است که به دلیل ناسازگاری آنها با آیات و آموزههای قرآنی، عقلانی و کلامی، و همچنین عدم ارائه دلیل و مؤید، پذیرش آنها را مشکل میکند. نظریهای که در این نوشتار ارائه شده است، با توجه به دو اصل مذکور، یعنی سازگاری با آیات و آموزهها و ارائه مؤیدات و نشانههای قرآنی، روایی، لغوی و علمی، نسبت به دیگر نظریهها ترجیح و برتری دارد. با توجه به این دو اصل، یأجوج و مأجوج از مواد مذابی بودند که از میان یک گسل فوران میکردند و ذوالقرنین با خود آنها و دیگر مواد سخت و انعطافپذیر، آن شکاف را پر کرده و سدّی افقی بنا نهاد. موقعیت این سدّ ممکن است در اثر جابهجایی پوسته زمین، به لایههای زیرین و حتی به کف اقیانوسها منتقل شده باشد.
سدّ ذوالقرنین
گسل
مواد مذاب
یأجوج و مأجوج
2017
02
19
122
141
https://jqr.isca.ac.ir/article_22614_405ea44b4d60903855a074638798489f.pdf
پژوهش های قرآنی
2251-9815
2251-9815
1395
21
81
عوامل پیدایش آیات مستثنیات
محمد علی
حیدری مزرعه آخوند
ابراهیم
اقبال
محمدرضا اشتری
رکنآبادی
در لابهلای کتابهای علوم قرآنی و تفسیر، پدیدهای بهنام «آیات مستثنیات» خودنمایی میکند. وجود آیه یا آیات مدنی در سورهای مکّی و آیه یا آیات مکّی در سورهای مدنی، آیات مستثنیات گفته میشود. این پدیده از هیچ پشتوانة نقلی برخوردار نیست و نخستین بار بهصورت محدود در قرن دوم در تفسیر «مقاتلبن سلیمان» خودنمایی کرد. سپس در طول تاریخ تفسیر بر تعداد آنها افزوده شد. سبب نزول جعلی، خلط میان معنای لغوی و اصطلاحی برخی کلمات، تفسیر نادرست برخی از فرازهای آیات و خلط میان معیارهای شناخت مکّی و مدنی بودن آیات، مهمترین علّتهای پیدایش آیات مستثنیات است. این پژوهش به بیان علتهای پیدایش آیات مستثنیات میپردازد.
اسباب نزول
آیات مستثنیات
مکّی
مدنی
2017
02
19
142
165
https://jqr.isca.ac.ir/article_22615_204207b72714a1afe6f1b7d0de8e514a.pdf