دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-1019970723Editorialسرمقاله: المیزان؛ نگاه از اوج492250110.22081/jqr.1997.22501FAاحمدترابیJournal Article20170307دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707232المیزان و مسئله انتظار از دین12272250310.22081/jqr.1997.22503FAسید موسیصدرJournal Article20170307شناخت قلمرو کارآیى دین در زندگى فارغ از انگیزههاى انسانى از نگاه علامه طباطبایى مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.
نویسنده، با طرح پرسشهایى راجع به نقش و کارکرد دین در زندگى اجتماعى از ضرورت شناخت دو مقوله انسان و دین براى پاسخ به آن پرسشها سخن گفته است. سپس دیدگاه انسان شناختى علامه طباطبایى را در سه محور فطرت، عقل و سعادت مطرح نموده، به این نتیجه مىرسد که ویژگى فطرت آدمى عقل اوست و عقل به تنهایى قادر به درک و تأمین نیازهاى انسان است ولى موانع جنبى و بیرونى جلوى فعالیّت آن را مىگیرد و وحى هموارکننده مسیر فعالیت عقل است. در ادامه ماهیت دین از نگاه علامه تعریف شده و سپس از مبانى آن سخن گفته است و بر این نکته تأکید شده است که مبناى دین، فطرت انسان است و عقل جلوه کامل فطرت اوست چنان که توحید و یکتاپرستى قوىترین رویکرد او مىباشد. نویسنده با بررسى هدف دین از نگاه علامه به این نکته اشاره مىکند که هدف ابتدایى دین رفع اختلاف و ایجاد انسجام اجتماعى از طریق ایجاد عدالت و هدف نهایى دین کمال انسان و اصلىترین کارکرد آن هموار ساختن مسیر تکامل وى است. و از آنجا که تأمین کمال در سایه قوانین مطابق با فطرت مسیر است و چنین قوانینى جز از طریق وحى قابل دسترسى نیست، پس دین تنها منبع قانون تکاملى انسان است.
در ادامه، قلمرو دین از نگاه علامه مورد بررسى قرار گرفته است و در پایان به رابطه عقل و دین از نگاه وى پرداخته و به این مطلب اشاره کرده است که شناخت مسیر تکامل و تشخیص عناصر هدایت در میان واقعیتها تنها قلمروى است که دین در آن نقش اصلى ایفا مىکند و عقل گرچه توان بالقوه دارد امّا عوامل مختلف مانع از به فعلیت رسیدن آن مىشود. و با توجه به همین حقیقت است که دین نگاه به جامعه دارد و نمىتواند نسبت به آن بىتفاوت باشد.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707233زبان شناسی دین در نگاه المیزان28532250210.22081/jqr.1997.22502FAمحمد جوادعنایتی رادJournal Article20170307 دیدگاههاى گوناگون و دیدگاه علامه طباطبایى در تفسیر "المیزان" درباره زبان دین مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
هنگامى که واژه "زبان" به کار مىرود گاه به معناى لغت و لهجه است و گاه سخن گفتن در سطح فهم مخاطبان و گاه به معنى نظاممندى سخن متناسب با جهانبینى گوینده است. امّا در این مقال، زبان یعنى "تحقیق و مطالعهاى تحلیلى درباره کلمات کلیدى زبان به منظور شناسایى جهانبینى قومى". نویسنده به نظرات انتقادى علامه طباطبایى پیرامون تئورىهاى زبان دین - اثباتگران (پوزیتیویسم(، انشائى بودن گزارههاى دینى (رمز و کنایه و تمثیل؛ اسطوره(، عرفى بودن زبان دین - پرداخته و نتیجه گرفته است که علامه به تئورى ترکیبى معتقد است. براساس این تئورى، دین داراى ابعاد گوناگونى است و متون دینى نیز به تناسب هر بعد و موضوعى از زبانهاى متفاوت بهره جسته و میان همه این ابعاد و اجزاء، پیوند منظم و زبان ویژهاى برقرار است که با آن مىتوان جهانبینى دین را به دست آورد. علامه طباطبایى پیرو این تئورى در زبان قرآن است و قضایاى آن را ترکیبى از انشاء، اخبار، رمز، تمثیل، کنایه، استعاره، حقیقت و مجاز مىداند. از نگاه علامه، زبان قرآن ویژگىهایى دارد بدین قرار: 1- مجموعه معارف قرآن، یک سلسله حلقههاى به هم پیوسته و منظمى هستند که هدف معینى را تأمین مىکنند لذا هر واژه و کلمه این مجموعه، در پیوند با اجزا و مجموعه سازمان، معنا مىشود و چه بسا معناى سازمانى آن با معناى لغوى و عرفى آن، موافق نباشد و یا با تأویل، توافق داشته باشد. 2- قرآن از سطوح و لایههاى گوناگون معنایى برخوردار بوده و شناخت لایههاى درونى آن، از فهم عادى و عمومى بالاتر است. 3- لازمه شناخت زبان قرآن، فهم دقیق تأویل و تنزیل آیات است. 4- پارهاى از آیات، محکم و نسبت به آیات دیگر، بنیادى هستند و پارهاى دیگر متشابه هستند و غفلت از این ویژگى در فهم زبان قرآن، آشفتگى و خلل ایجاد مىکند. علامه معتقد است که قرآن از ظاهر، باطن، محکم، متشابه، تأویل و تنزیل، بهره جسته، تا بتواند معارف عالى معنوى را با زبان ساده در سطح عمومى بیان کند. در حل معناشناسى گزارههاى کلامى، علامه به اشتراک معنوى و تأویل (تئورى ترکیبى( معتقد است. در پارهاى از صفات مانند: وجود، شىء، وجوب امتناع، حیات، قدرت، علم به تئورى اشتراک معنوى متمایل است و در پارهاى دیگر از صفات از قبیل: سمع، بصر، استواء، قریب، بعید، رضا، تکلم؛ تئورى تأویل را پذیرفته است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707234تأویل از دیدگاه علامه طباطبایی54932250510.22081/jqr.1997.22505FAمحمد هادیمعرفتJournal Article20170307این متن در پی بررسى و نقد دیدگاه علامه طباطبایى درباره "تأویل" است.
نویسنده پس از توضیح معنى لغوى تأویل، موارد استعمال چهارگانه آن را در قرآن و کلام سلف برمىشمارد که عبارتند از: توجیه متشابه، تعبیر رؤیا، عاقبت امر و سرانجام کار و برداشت همهجانبه از آیه و بر این باور است که تمام آیات داراى تأویل به معنى اخیر است که از آن تعبیر به "بطن" نیز شده است سپس به صورت عملى تأویل چند آیه را مطرح مىکند و آن گاه به نقل و نقد دیدگاه ابنتیمیه مىپردازد که تأویل را به معنى تفسیر کلام، حقیقت مراد و مصداق خارجى معنى مىداند. سپس نقد علامه را در این رابطه و توضیح نظریه خود ایشان را در باب تأویل به شرح مىنشیند که تأویل را به معنى واقعیت و حقیقتِ معانى قرآن و آیات آن در لوح محفوظ مىداند. نویسنده مقاله که بر مدلول و مفهوم بودنِ تأویل، براى لفظ اصرار دارد؛ دیدگاه علامه را نپذیرفته و با استناد به اظهارات مفسّران درباره واژه تأویل در قرآن و نیز ارائه تفسیرى غیر از آنچه علامه در مورد آیات تأویل ارائه داده است، نظر علامه را به تیغ نقد رانده و دیدگاه خود را به اثبات رسانده است.
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707235شفاف ترین ویژگی های المیزان941012250610.22081/jqr.1997.22506FAمحمد مهدیمسعودیJournal Article20170307گزارش بارزترین ویژگىهاى تفسیر "المیزان" اثر علامه طباطبایى است. نویسنده، درباره ده ویژگى زیر - مهمترین ویژگىهاى این تفسیر - توضیحاتى ارائه کرده است که عبارتند از: 1 - تکیه بر غناى قرآن در تفسیر آیات، 2 - نگرشى ناب به قرآن به دور از پیشداورىهاى علمى، فلسفى، عرفانى و...، 3 - توجه به ارتباط مفهومى میان آیات یک سوره و معنىدار بودن همایش آنها، 4 - نگرش موضوعى به تفسیر آیات در زمینههاى لازم، 5 - حذف مباحث زاید و بىتأثیر در تفسیر و فهم آیات، 6 - اهتمام به سیاق آیات در فرایند فهم و تفسیر آنها، 7 - ارزشگذارى براى عقل در فهم معارف وحى، 8 - بهرهورى از روایات، به دور از افراط و تفریط، 9 - اهتمام به یادکرد آراى دیگر مفسّران و نقد و تحلیل آنها و 10 - طرح مباحث اجتماعى، تاریخى، فلسفى و... به تناسب آیات.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707236روش شناسی تفسیر المیزان1021232250710.22081/jqr.1997.22507FAمحمد مهدیمسعودیJournal Article20170307 شناسایى مبانى و اصول روش تفسیرى "المیزان است. روش تفسیرى المیزان تفسیر قرآن به قرآن است که پشتوانه قرآنى و روایتى دارد و از تحمیل پیش فرضها بر قرآن مصون مىباشد.
این روش نتایج چشمگیرى را به بار آورده که نمونههاى آن، فهم محتواى آیه، تحلیل واژگان، ابهامزدایى و حل ناهمسازىهاى ظاهرى با قرآن است.
علامه از میان سه روش رایج تفسیرى، روش تفسیر قرآن در پرتو قرآن و سنت (در صورت امکان( را برمىگزیند و آن را روش پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) مىشناسد و سایر روشها را بسترى براى تحمیل نتایج مباحث علوم مختلف بر قرآن مىداند.
نویسنده مقاله با اشاره به نیاز مفسّر به شناخت عناوین ظهر و بطن، محکم و متشابه، تأویل و تنزیل و ناسخ و منسوخ و نیز نقل روایاتى از اهلبیت(ع)، زمینه قرآنى و روایتى روش تفسیرى "المیزان" را مىنمایاند. نیز با اشاره به دستآوردهاى روش تفسیر قرآن به قرآن در المیزان، به بیان چهار نمونه بسنده مىکند.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707237بررسی های موضوعی و روایی در المیزان1241492250810.22081/jqr.1997.22508FAمحمد مهدیمسعودیJournal Article20170307 چگونگى کاربرد روش تفسیر ترتیبى - موضوعى در "المیزان" است.
نویسنده، با گذرى بر پیشینه تاریخى تفسیر موضوعى و بالندگى آن در قرن چهاردهم و اشارهاى به روشهاى مختلف کاوشهاى موضوعى، به چگونگى استفاده علامه از شیوه تفسیر موضوعى پرداخته و گونههاى مختلف تفسیر موضوعى را برمىشمرد: 1- موضوعى - مقایسهاى، 2- استقراء و جمعآورى آیات ذیل عنوان مورد بحث و 3- تفسیر ترتیبى - موضوعى. بنابراین، تجارب بشرى و روایات و نتایج مباحث علوم مختلف به قصد مقایسه و تأیید مورد مطالعه قرار مىگیرد، نه به عنوان ابزار تفسیر!
سپس نویسنده کاوش شیطانشناختى و ماهیت قصههاى قرآنى را به عنوان دو نمونه از موضوعات تفسیر موضوعى در المیزان بررسى مىکند. در نهایت با بحث تطهیر ساحتِ قرآن و تفسیر از اسرائیلیات، جایگاه روایات در المیزان و نگاه علامه طباطبایى مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707238پیش فهم های علامه در تفسیر المیزان1501592250910.22081/jqr.1997.22509FAسید حیدرعلوی نژادJournal Article20170307 برخى از پیشفهمهاى علامه طباطبایى در تفسیر المیزان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
نویسنده در آغاز با طرح این پرسش که آیا فهم قرآن براى همه میسّر است و ظواهر براى همه حجت است یا خیر؟ نظریه علامه را در رابطه با آن مطرح مىکند و معتقد است که علامه به عنوان یک پیشفرض قرآن را براى همه قابل فهم مىداند. سپس به پیشفرضهاى دیگرى اشاره مىکند از قبیل: تمثیلى بودن بیان قرآن، تفاوت کلام الهى با کلام انسان، دلالت استقلالى قرآن بر مقصود الهى. در ادامه نقد علامه را راجع به تطبیقى بودن بیشتر تفاسیر مطرح مىکند و از اشکالى که بر علامه شده است پاسخ مىدهد، در پایان به فهرستى از پیشفرضهاى علامه در تفسیر اشاره مىکند:
1 - قرآن، همه برنامه سعادت انسان را در بردارد،
2 - وحى ضرورى است و عقل براى تدوین قانون کافى نیست،
3 - قرآن در دلالت خود مستقل و بىنیاز از غیر است،
4 - قرآن مصون از تحریف است،
5 - قرآنجاودانه است،
6 - قرآن براى همه است و
7 - الفاظ قرآن مثل معانى آن از سوى خدا نازل شده است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-10199707239جستارهای ادبی در المیزان1601692251010.22081/jqr.1997.22510FAمحمد حسنربّانیJournal Article20170307 گزارش بخشى از دقتها و کنکاشهاى "المیزان" درمیدان مباحث لغوى و بلاغى است.
نویسنده بر این باور است که پرداختهاى ادبى در المیزان چشمگیر است، در کنار مراجعه به منابع لغوى از قبیل صحاحاللغه، مفردات راغب و... . علامه براى تصویر معنى لغوى واژهها از آیات، عرف و سیاق کلام خداوند سود مىبرد، در مواردى اظهارات اهل لغت را در پرتو قرآن به نقد مىگیرد و براى اشعار عرب نیز اعتبار چندانى قایل نیست. آنجا که قواعد دستورى زبان عربى مور استفاده قرار مىگیرد و گزینشى در کار است علامه از معیارهاى وضوح معنایى و سازگارى با سیاق بهره مىجوید. اختلاف قراءت در المیزان اهمیتى ندارد و مبنا، قراءت عاصم به روایت حفص است. استفاده علمى و مفهومى از نکات بلاغى چون: تأکید، حصر، التفات و براعت استهلال نیز در این تفسیر جایگاه ویژهاى دارد.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072310علم و دین از منظر علامه طباطبایی1701932251210.22081/jqr.1997.22512FAمحمدبهرامی0000-0002-1748-4051Journal Article20170307 محورهاى دین و تاریخ علم، دین و روشهاى علم و دین و نظریههاى علم از نگاه علامه طباطبایى در تفسیر المیزان مورد بررسى قرار گرفته است.
تلاش براى زدودن ناسازگارى علم و دین از گذشته رواج داشته است. سنتگرایان معصومیّت انجیل را باور داشتند در مقابل، نوخواهان یا نواندیشان کتاب مقدس را بىارزش مىدیدند. الهیات اعتدالى، کتاب مقدس را از آموزههاى دینى برشمرد، هر چند آن را وحى مُنزل نمىخواند. علامه طباطبایى علم و دین را در تعارض واقعى نمىبیند و در موارد ناسازگار با تصرف لفظى و معنوى در آیات و قطعى ندانستن یافتههاى علمى، خود را به سنتگرایان نزدیک مىسازد. از سوى دیگر، سه جریان فلسفى و کلامى، سخت کیشى نوین یا نوارتدوکسى، اگزیستانسیالیسم و تحلیل زبانى جداانگارى علم و دین را مطرح ساختند. از آنجا که دین اسلام، مجموعهاى از گزارههاى الهیاتى، علمى، عملى و تاریخى است و علم در تمامى این مجموعهها تأثیرگذار است، علامه از علم در الهیات، احکام و به خصوص کشف فلسفه احکام، گزارههاى علمى و تاریخى سود مىبرد. او معتقد است دین نقش برجستهاى در روششناسى علم داشته است. علامه دین اسلام را جامع همه نیازهاى دنیوى و اخروى انسان مىداند. حس و تجربه، عقل و اصول عقلى از روشهاى مهم علم شناخته مىشود. بسیارى از کارکردهاى اخلاقى و اجتماعى و مبادى اعتقادى دین نیز بر پایه عقل ساخته شده است. از سوى دیگر، وحى عمدهترین راه معرفت دین شناخته مىشود که کارآیى آن در تبیین متشابهات و گزارههاى دینى رخ مىنماید.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072311جایگاه سیاق در المیزان1942052251310.22081/jqr.1997.22513FAمحمد علیرضایی کرمانی0000-0003-0276-4605Journal Article20170307 جایگاه و نقش "سیاق" در تفسیر "المیزان" اثر علامه طباطبایى مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده، سیاق را یکى از ویژگىهاى مهمّ تفسیر المیزان دانسته است. "سیاق" در اصطلاح اهل ادب به طرز جملهبندى که برگرفته از چینش و نظم خاص کلمات است، گفته مىشود، به گونهاى که گاهى افزون بر معناى هر یک از کلمهها و سپس معناى جمله، معنایى دیگر را نیز براى جمله به همراه آورد. حجیّتِ "دلالت سیاق" برگرفته از سیره عقلا است. مرحوم علامه طباطبایى در سراسر تفسیر خود براى فهم آیات، از سیاق جمله، جملهها، آیه و آیهها بهره فراوان گرفته است. به عنوان نمونه علامه، در سوره "احزاب" بیش از بیست بار در راستاى فهم پیام الهى، به سیاق استدلال مىکند و به وسیله آن مکى و مدنى بودن سوره، قبولى اسباب نزول، اثبات تلقى خاص از آیه، ردّ برخى دیدگاههاى تفسیرى و غیرقابل قبول بودن اسباب نزول؛ ترجیح یکى از احتمالات، تأیید قاعده نحوى و توسعه معنى آیه را اثبات مىکند. البته هنگامى که سیاقى با روایت معتبر معارض باشد، از اعتبار ساقط است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072312المیزان در پژوهش های قرآنی اهل سنت2062232251410.22081/jqr.1997.22514FAسید ابراهیمسجادیJournal Article20170307 بخشى از حضور عام و رهیافت المیزان به محافل علمى اهل سنت مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.
در حوزه قرآن پژوهى اهل سنت "المیزان" هم مورد تحسین قرار گرفته و هم مورد اشکال. عمده اشکالات بر "المیزان" نیز ریشه در تعصّب یا تساهل دارد.
علىرغم کهنگرایى در فهم متون دینى، پیدایش سلفىگرى و دیدگاه اصطلاحى به جاى عقل کلامى در حوزه تفسیرى اهل سنت و بىاعتبارانگارى سخنان صحابه و تابعین در المیزان و انضمام مباحث فلسفى و کلامى همراه با ژرفاندیشى در این اثر که قطعاً خوشایند ذایقه تفسیرگران عامه نیست؛ مراکز پژوهشى سنیان بدون درنگ به مطالعه این ارمغان علامه، روى آوردند. تحسین و استفاده مفسّران اهل سنت از المیزان قابل توجه است. "دارالتقریب بین المذاهب" مصر درباره آن معتدلانه قضاوت کرده است. از سوى دیگر، "رومى" نویسنده سعودى در کنار تمجید شیعه بودن علامه، مطرح شدن مبانى شیعه را در "المیزان" ضعف عمده و سبب روىگردانى از آن مىشناسد. از سوى اشخاصى چون وهبة الزحیلى، زیاد دغامین نیز نقدهایى بر تفسیر علامه نوشته شده است. در کنار برخى نقدها که مىتواند ریشه در تعصّب مذهبى و پیشباورها داشته باشد، نقدهایى نیز ریشه در سهلانگارى به پیام المیزان و عدم تدبّر در بیان علامه است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072313تأثیر المیزان بر پژوهش های شیعی2242452251510.22081/jqr.1997.22515FAسید حسینهاشمیJournal Article20170307 تأثیر المیزان بر پژوهشهاى دینى به ویژه پژوهشهاى شیعى - قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است.
در کنار سایر ویژگىهاى بایسته تفسیر المیزان یکى از موفقیتهاى آن ورود به محافل فکرى، علمى و تأثیر گسترده آن بر پژوهشهاى دینى و حوزوى پس از خود است. از جمله مهمترین این تأثیرها مىتوان به موارد زیر اشاره کرد: پایهگذارى شیوه تفسیر قرآن به قرآن، پى نهادن روش تفسیر موضوعى، درآمیختن عقل و نقل در فهم معرفت دینى، جداسازى بحثهاى اصلى تفسیر از مباحث جنبى، پیرایش روایات تفسیرى، پرهیز از دخالت دادن گرایشهاى شخصى مفسّر بر تفسیر، روشنى و استحکام بیان، تأکید بر بُعد اجتماعى و سیاسى قرآن، ارائه دیدگاههاى نوتفسیرى و نمایاندن توانایى قرآن بر حل معضلات فکرى جوامع انسانى و دورى از تفصیل و زیادهگویى در مبهمات قرآنى. در نظر علامه، فلسفه و کلام، معارف بیرونىاند که در کار زایندگى و آرایندگى عقل و ذهن مفسّر، نقش مؤثر دارند. نیز قرآن در فهم خود مستقل است. در ادامه، ارائه نمونههاى عینى از تأثیر المیزان بر پژوهشهاى تفسیرى، اجتماعى، تاریخى، علوم قرآنى و روایى شیعى گروهى از متفکران معاصر آمده است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072314کتابشناخت المیزان2462632252210.22081/jqr.1997.22522FAمحمد علیهاشم زادهJournal Article20170307 معرّفى کتابها و مقالاتى است که درباره تفسیر المیزان نوشته شدهاند.
نویسنده مقاله پس از اشارهاى به بیوگرافى و خدمات علامه طباطبایى و یادى از روش تفسیر و معرفى انواع چاپها و ترجمه تفسیر المیزان به کتابشناسى تفسیر المیزان که عبارتند از: الف - کتابهاى پیرامون تفسیر المیزان، شامل 45 عنوان، ب - کتابهایى که بخشى از آنها پیرامون تفسیر المیزان است، شامل 17 عنوان و ج - مقالات نگاشته شده درباره تفسیر المیزان، شامل 65 عنوان، در مجموع، تعداد 127 اثر معرفى شده است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072315گفت وگو با استاد آیت اللَّه محمد هادی معرفت2662832252310.22081/jqr.1997.22523FAJournal Article20170307 گفتوگو با آیت اللَّه محمد هادى معرفت درباره شخصیت علامه، اهمیّت تفسیر المیزان، انگیزه تألیف این اثر و روش تفسیرى علامه است. آیتاللَّه معرفت معتقد است علامه طباطبایى همچون تفسیر المنار، به انگیزه تبیین نگرشهاى تربیتى و اجتماعى قرآن در سایه مکتب اهل بیت (ع) در کنار دیدگاههاى دیگر قرآن، به سمت وسوى تفسیر جامع حرکت کرده است. نوآورىها، در این تفسیر فراوان است. علامه برخلاف نظر آیتاللَّه خویى معتقد است تفسیر به رأى تفسیرى است که براساس اصول محاوره عقلا و عدم تبعیت از اصول گویشى خود قرآن که امروز زیر عنوان "شناخت زبان وحى" مورد مطالعه قرار مىگیرد، تدوین یافته باشد. طرح وحدت موضوع در سورهها نیز در المیزان به صورت ابتکارى مطرح شده است. استاد معرفت روش تفسیرى علامه را ترتیبى - موضوعى با محوریت قرآن و آمیخته با ژرفنگرى مىداند و بر این باور است که مباحث ایشان از تحمیل پیشفرضها - حتى پیشفرضهاى کلامى و فلسفى که رشته تخصصى خود ایشان را تشکیل مىدهد، به دور است. این بدان معنى نیست که علامه از این دو رشته به عنوان ابزار در فهم آیات کلامى و فلسفى، سود نبرده است. علامه روایات را از ابزار تفسیرى مىشناسد؛ البته در خارج از مصطلاحاتى که فقط از خود قرآن مىتوان براى فهم آنها بهره جُست.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072316گفت وگو با استاد دکتر محمد صادقی2843052252410.22081/jqr.1997.22524FAJournal Article20170307 در این مصاحبه ویژگىها، کاستىها و اقدامات بایسته مربوط به المیزان مورد توجه قرار گرفته است.
آیةاللَّه دکتر صادقى در این گفتمان دیدگاه خود را در رابطه با ویژگىها و ابعاد المیزان این گونه توضیح مىدهد: المیزان بدون تأثیرپذیرى از دیدگاههاى دیگران توجّه به مقصود و معانى اصیل قرآن دارد، نیز دیدگاه قرآن را در محورهاى فلسفى، عرفانى، علمى، اخلاقى، اجتماعى، ادبى، فقهى، معرفت دینى در افق دید قرآنپژوهان قرار مىدهد، روش تفسیر قرآن به قرآن المیزان در حاشیه تفسیر اهل بیت و احیاء آن به حساب مىآید، در این روش قرآن در تفهیم معانى، خودکفاست و روایات تفسیرى در راستاى مقاصدى جز تفسیر، مورد بهرهبردارى قرار مىگیرد. استفاده از روش تفسیر قرآن به قرآن که مستلزم احاطه بر قرآن است براى معصوم به صورت مطلق و براى غیر معصوم به صورت نسبى امکانپذیر است. هر چند علامه، در تفسیر المیزان مسائلى را نوشته است که کاملاً به آنها معتقد بوده است ولى در مواردى متناقض نیز سخن مىگوید. شایسته است روش علامه با اصلاحات و به صورت گروهى توسط واجدان شرایط لازم تداوم یابد. تفسیر الفرقان بیشتر از المیزان متأثر است ولى تحمیلهاى المیزان را ندارد.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072317گفت وگو با استاد سید جعفر سیدان3063172252510.22081/jqr.1997.22525FAJournal Article20170307 استاد در این گفتمان به مزایاى شخصیتى علامه و روش تفسیرى ایشان و کاستىهاى روش تفسیر قرآن به قرآن اشاره دارد.
از نظر استاد ویژگىها و مزایاى المیزان از شخصیت نویسنده و سبک به کار رفته در آن ریشه مىگیرد. تبحر علامه در علوم عقلى و نقلى و توجه جدى ایشان به واژهشناسى، زمینههاى تاریخى، مباحث اجتماعى، اخلاقى، اعتقادى، و...، تفکیک مباحث تفسیرى از مباحث موضوعى، طرح مباحث عقلى و بررسى مسایل روایى، تفسیر المیزان را در جایگاه والا قرار داده است، با این همه، کاستىهایى در این اثر به چشم مىخورد. علامه روش تفسیر قرآن به قرآن را تنها راه دستیابى به معانى آیات مىداند البته در غیر آیات احکام و برخى آیات معاد و قصص، بدان دلیل که قرآن نور، هدایت و معیار سنجش روایات است. هر چند قرآن در مجموع نور، تدبّرپذیر و معیار سنجش است، اما این منافاتى با نیاز نسبى قرآن به سنت ندارد، عقل و قرآن نیز این نیازمندى را مىپذیرد. باور علامه به خودکفایى قرآن سبب شده است که در پارهاى موارد به دلیل بىتوجهى به سنّت، تفسیر بایستهاى از آیات صورت نپذیرد و در برخى موارد، انس علامه به مسائل عقلى وى را وادار به عدول از این روش کرده است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072318خوارج و نگرش به قرآن3203432252610.22081/jqr.1997.22526FAمحمدبهرامی0000-0002-1748-4051Journal Article20170307 دیدگاههاى عمومى خوارج و فرقههاى معروف آن درباره قرآن مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.
خوارج در نگاه اهل بیت عدهاى حق طلب بودند که در مسیر ناحق گام برداشتند ایشان نه دین را مىفهمیدند و نه تأویل آیات را مىدانستند. عدهاى خوارج را ظاهرگرا معرفى مىکنند در صورتى که وجود برخى شواهد و مدارک نشان از نادرستى این نظرگاه دارد. خوارج با بهرهگیرى از روشهاى گوناگونى به اثبات باورها و اندیشههاى خویش همت مىگماشتند. تفسیر استدلالى و منطقى یکى از این روشها است. ایشان آیهاى را صغرا و آیه دیگرى را کبرا قرار مىدادند و نتیجه مىگرفتند. اثبات کفر فاسق با این روش تفسیرى انجام مىشد. برهان سبر و تقسیم نیز گاه در تفسیر استدلالى و منطقى ایشان وجود دارد. تفسیر به رأى آیات از سوى خوارج نشانه دیگرى بر نادرستىِ نسبت ظاهرگرایى به خوارج است. براى نمونه باور تعیین امام نه بر خدا واجب است نه بر مردم و استناد آنان به قرآن مصداق تفسیر به رأى است. چنان که نظریه خوارج درباره شرایط امام، حکمیت، کشتن مخالفان و حتى کودکان از مصادیق بارز تفسیر به رأى است. کافر دانستن مرتکب کبیره، حدوث قرآن، دیدن خدا از مهمترین باورهاى خوارج شناخته مىشود. برخى از دیدگاههاى فقهى - قرآنى خوارج عبارتند از: 1 - بریدن دست سارق از شانه، 2 - تقیه نتیجه ترس از غیر خداست و براساس آیات قرآنجایز نیست، 3 - تصرف در امانت مخالفان در نگاه قرآنجایز است، 4 - وجوب امر به معروف و نهى از منکر بدون قید و شرط است حتى اگر مرگ در پى داشته باشد، 5 - جهاد بر همه مردم واجب است. معمر بن المثنى اللغوى، جبیر بن غالب، ابوبکر بروعى از قرآنپژوهان و تفسیرگران وابسته به خوارج هستند. پنهانکارى خوارج، دشمنى دیگر فرقهها با ایشان، جابجایى گسترده خوارج و سوزاندن کتابخانه اسکندریه و سایر کتابخانهها از عوامل مهم از میان رفتن آثار تفسیرى و قرآنى خوارج است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072319هاروت و ماروت در قرآن3443572252710.22081/jqr.1997.22527FAمحمدبیرجندیJournal Article20170307بررسى داستان هاروت و ماروت در قرآن است. رویکرد قرآن به نقل تفصیلى یا اجمالى داستانها و از جمله داستان هاروت و ماروت در کنار مواعظ و پندها، نگاهى اصلاحگرانه نسبت به تاریخ دین و دین مداران است. خداوند در آیه 102 سوره بقره با اشارتى اجمالى، داستان هاروت و ماروت را که به عصر پس از نوح بازمىگردد، بیان کرده است. در مورد ماهیّت و شخصیّت هاروت و ماروت اقوال مختلفى است از جمله اینکه آن دو فرشته یا دو پادشاه سرزمین بابل و یا دو موجود شیطانصفت بودهاند. براساس ظاهر آیات و روایات صریح، آن دو، دو فرشته بودهاند که به صورت انسان در میان جامعه ظاهر شده و جهت آزمودن مردم و جدا ساختن شایستگان از تبهکاران، به ایشان سِحر مىآموختهاند. فلسفه وجودى هاروت و ماروت این بود که در عصر سحر و ساحران، معجزه در ذهن مردم همپاى سحر قرار گرفته بود، از این رو خداوند، دو فرشته را به صورت آدمیان برانگیخت و به آنان سحر آموخت، تا هم راه ابطال سحر را به مردم آموزش دهند و هم نشان دهند که میان سحر و معجزه فرق بسیار است. امّا مفسّران با استفاده از اسرائیلیات به این مسأله دامن زدهاند و داستانهاى تعجّبآورى را در تفاسیر خود آوردهاند که در ادامه برخى از این داستانها مورد نقد قرار گرفته است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072320گفت وگو با پروفسور عثمانف3583712252810.22081/jqr.1997.22528FAJournal Article20170307 چند و چون تلاشهاى پروفسور عثمانف در زمینه ترجمه قرآن و دیدگاههاى قرآنپژوهى ایشان مورد گفتوگو قرار گرفته است. آقاى پروفسور عثمانف، مترجم قرآن به زبان روسى و ساکن مسکو و اهل داغستان است که دکتراى تخصصى در ادبیات فارسى و تاریخ دارد و شافعى مذهب است. پس از توضیحاتى توسط استاد درباره فعالیّتهاى علمى خود، انواع ترجمه روسى قرآن و اشکالات ترجمهاى آنها مورد بحث و گفتوگو قرار گرفته و سپس بحث بر روى ترجمه ایشان به همراه ذکر نمونههایى متمرکز شده است. در ادامه، گزارشى از فعالیّتهاى قرآنپژوهى در روسیه و قرآن قزاقها و انستیتوى شرقشناسى آمده است.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شعبه خراسان رضوی
پژوهشکده اسلام تمدنیپژوهش های قرآنی2251-981539-101997072321پایان نامه های قرآنی3724012252910.22081/jqr.1997.22529FAمحمد علیهاشم زادهJournal Article20170307 معرفى پایاننامههاى قرآنى موجود در کتابخانه تخصصى مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم است. این فهرست براساس ترتیب الفبا تنظیم شده و اطلاعات کتابشناختى هر اثر - ردیف، عنوان پایان نامه، موضوع، نگارنده، استاد راهنما، استاد مشاور، مقطع درسى پایاننامه، نام دانشگاه و یا دانشکده، سال تنظیم و نگارش، تعداد صفحات و پاورقى - در آن آمده است. از مجموع 217 پایاننامه معرفى شده، 14 عنوان مربوط به مقطع دکتراست و دیگر عنوانها مربوط به مقطع کارشناسى ارشد مىباشد. نیز استاد حجتالاسلام والمسلمین دکتر سید محمد باقر حجتى با راهنمایى و مشاورت 110 عنوان پایاننامه، در صدر جدول پیشگامان قرآنپژوهى مراکز آموزش عالى قرار دارد.