اسماعیلیه و علوم قرآنی (2) تفسیر و تأویل و مثل و ممثول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

 طرح دیدگاه‌هاى قرآنى و دانشهاى قرآنى اسماعیلیه با استفاده از متون اصلى این فرقه و بررسى آراى ایشان در باب تأویل، مَثَل و ممثول است. نویسنده، پس از اشاره گذرا به عوامل دشمنى با اسماعیلیه، نتایج پژوهش در افکار و باورهاى قرآنى باطنیان را برشمرده و سپس به دلیل نام‌گذارى قرآن، نزول قرآن، اعجاز قرآن، تحریف قرآن و نسخ از نگاه اسماعیلیان پرداخته است. اسماعیلیه، با تحلیل عقلى، ماهیّت وحى را تبیین مى‌کنند و الفاظ و واژگان قرآن را ساخته پیامبر و معنى و محتواى آیات را از سوى خداوند مى‌دانند. فصاحت و بلاغتِ معانى آیات و خبرهاى غیبى را از وجوه اعجاز قرآن برمى‌شمارند و معتقدند که تحریف لفظى در قرآن صورت نگرفته است امّا آیات قرآن تحریف معنوى شده است. نسخ قرآن به قرآن نزد آنان پذیرفتد است امّا نسخ قرآن به سنّت را نمى‌پذیرند. ایشان معتقدند که آیات قرآن نیاز به تفسیر دارد و از امامان خویش در تفسیر سود برده‌اند و تفاسیرى که ریشه در سخنان پیامبر و ائمه نداشته باشد را نادرست مى‌شناسند. نیز برخى از آنان به حدوث قرآن قائلند. باطنیان تصور خاصى از ظاهر و باطن و تأویل و مثل و ممثول دارند و این مباحث در یکدیگر کاملا تنیده است. مثل و ممثول پایه بحث تأویل و تا حدودى ظاهر و باطن است. مثل و ممثول تنها در آیات قرآن نیست بلکه کل جهان آفرینش از قبیل مثل و ممثول است. آیات قرآن مثل هستند و باید از آنها به ممثول رسید. امثال ناسازگارى مى‌نمایند نه ممثولات. بحث مثل و ممثول پى‌ریزى بحث ظاهر و باطن را ممکن مى‌سازد و ناسازگارى آیات را از میان مى‌برد. امثال در سازواره فکرى اسماعیلیه ظاهر و ممثولات، بطون نامیده مى‌شوند. تمام موجودات از جمله آیات قرآن، ظاهر و باطن دارند. در ادامه، نویسنده از تأویل، تعریف تأویل، آگاهان از تأویل، دلایل تأویل سخن گفته و معتقد است شکل خاص تأویل اسماعیلیه، بسیارى را به ایشان بدبین ساخته است. باطنیان تأویل را ویژه اهل‌بیت)ع( مى‌دانند هر چند برخى در باور ایشان از خواص نیز، تأویل را مى‌دانند. در نگاه ایشان تأویل، در آیات و روایات معصومین ریشه دارد. در پایان نیز به علل رویکرد اسماعیلیه به تأویل اشاره کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Isma’ilism and the Qur’anic Sciences (2) Exegesis and Allegorical Interpretation, Similitude and Analogue

نویسنده [English]

  • Muhammad Bahrami
چکیده [English]

In this writing, the viewpoints of the Isma’ilian scholars on three disciplines of the Qur’anic sciences are examined.
The first discipline: similitude and analogue. Being inspired by the Platonic philosophy, the Esoterics regard the world of Creation as similitudes and analogues. In their opinion, the Revealed Books and the Qur’anic verses are, as a fact among the facts of the world of being, similitude to which there exist analogues. The abrogated and inconsistent verses are similitudes rather than analogues.
The second discipline: the exterior and the interior. In the Isma’ilian system of thought, similitudes are exterior and analogues are interior. The exterior and the interior are, as similitude and analogue, running in all creatures. Since their formation until the period of Fatimids and some of them up to the present, the Isma’ilians have been devoted to the exterior. The evidence of the theory of “the exterior and the interior” consists of a collection of rational proofs, verses, and traditions. Resolving inconsistency of the verses is the most important application of the above theory.
The third discipline: ta’wil, or allegorical interpretation. In this part of the article, a definition of ta’wil by the Esoterics and its difference with the views of the interpreters is given and then the reasons for ta’wil and the approach of the Esoterics to ta’wil are dealt with.