سیر اندیشه مفسران در تبیین معنای «کتاب» و «میزان» و نقش آن در تحقق عدالت اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد- ایران

چکیده

در آیه 25 سوره حدید، موضوع نزولِ «کتاب» و «میزان» مطرح شده و هدف از آن، تحقق عدالت اجتماعی دانسته شده است. یکی از روش‌های تحقیق در آیه، بررسی آراء مفسران ذیل آن است و اگر این بررسی دارای سیر تاریخی باشد، علاوه بر تبیین معنا و پیام آیه، چگونگی سیر اندیشه مفسران در تفسیر آیه را نیز آشکار می‌کند.
این تحقیق می‌نمایاند که بیشتر تفاسیر در طول قرن‌ها با نگاهی ساده و سطحی، از کنار این آیه گذشته‌اند و تنها برخی تفاسیر، تا حدّی به معنای کتاب و میزان و چگونگی نقش آن در تحقق عدالت اجتماعی توجه کرده‌اند و این توجه از قرن پنجم آغاز شده و با نوسان‌هایی تداوم یافته است؛ چنان‌که اوج آن را در قرن اخیر می‌توان شاهد بود، هرچند آیه همچنان نیازمند ژرفکاوی‌های بیشتری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Interpreters’ Course of Thinking in Elucidation of the Meaning of Kitāb and Mīzān and its Role in Actualization of Social Justice

نویسنده [English]

  • Ahmad Aqaeezadeh Torabi
Associate Professor, Department of Islamic Studies, Mashhad University of Medical Sciences – Iran
چکیده [English]

In verse 25 of Sūrat al-Ḥadīd, the issue of the Revelation of the “Book” and “Balance” (mīzān) has been brought up and its objective has been known to be the actualization of social justice. One of the methods of research on the verse has been studying the opinions of its interpreters and in case this study enjoys a historical course, besides elucidation of the meaning and the message of the verse, the interpreters’ course of thinking in the interpretation of the verse would also be clarified.
This research indicates that over the past centuries many of the interpretations have passed by this verse with a simplistic glance and only some interpretations have to some extent paid attention to the meaning of book and balance and the role they play in actualization of social justice. Furthermore, this attention has begun since the fifth century and continued with some fluctuations; as its peak can be observed in recent century, although the verse is still in need of further exploration.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • book
  • balance
  • social justice
  • course of thinking
  • interpreters
1. ابن تیمیه، تقی‌الدین؛ مقدمة فی اصول التفسیر، بیروت، دار مکتبة الحیاط، 1490ق.
2. ابن جزى، محمدبن احمد؛ التسهیل لعلوم التنزیل‏، بیروت‏، شرکت دارالارقم، 1416ق.‏
3. ابن جوزى، ابوالفرج؛ زادالمسیر فى علم التفسیر، بیروت‏، دارالکتاب العربی، ‏1422ق.‏
4. ابن شهرآشوب، محمدبن على‏؛ متشابه القرآن ومختلفه‏، قم‏، انتشارات بیدار، 1410ق.‏‏
5. ابن عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر والتنویر، بی‌جا، بی‌نا بی‌تا.
6. ابن عطیه اندلسى، عبدالحق‌بن غالب؛ المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت‏، دارالکتب العلمیه، ‏1422ق.‏
7. ابن کثیر دمشقى، اسماعیل‌بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم، بیروت‏، دار الکتب العلمیة، ‏1419ق.‏
8. ابوحیان اندلسى، محمدبن یوسف؛ البحر المحیط فى التفسیر، بیروت‏، دارالفکر، 1420ق.‏
9. ابیارى، ابراهیم‏؛ الموسوعة القرآنیة، بی‌جا، مؤسسة سجل العرب‏، 1405ق.‏
10. بلخی، مقاتل‌بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
11. بیضاوى، عبدالله‌بن عمر؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏، بیروت‏، دار احیاء التراث العربى، ‏1418ق.
12. ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق؛ الکشف والبیان عن تفسیر القرآن‏، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی، ‏1422ق.‏
13. حسینى استرآبادى، على‏؛ تأویل الآیات الظاهرة، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1409ق.‏
14. رازى، ابوالفتوح حسین‌بن على؛ روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن‏‏، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1408ق.‏
15. رازى، فخرالدین محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب‏، بیروت‏، دار احیاء التراث العربى، 1420ق.‏
16. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1416ق.
17. زحیلى، وهبةبن مصطفى؛ التفسیر المنیر فى العقیدة والشریعة والمنهج‏، بیروت- دمشق‏، دار الفکر المعاصر، 1418ق.‏
18. سمرقندى، نصربن محمد؛ تفسیر بحرالعلوم‏، بیروت، دارالفکر، 1416ق.
19. سورآبادى، ابوبکر عتیق‌بن نیشابوری؛ تفسیر سورآبادى‏، تهران‏، فرهنگ نشر نو، 1380ش‏.
20. سیوطى، جلال‌الدین؛ الدر المنثور فى تفسیر المأثور، ‏قم‏، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، ‏1404ق.‏
21. شاذلی، سیدبن قطب؛ فى ظلال القرآن‏، بیروت- قاهره‏، دارالشروق، ‏1412ق.‏
22. طباطبایى، سید محمدحسین‏؛ المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم‏، انتشارات جامعه مدرسین‏، 1417ق.
23. طبرى، محمد‌بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت، دارالمعرفه‏، 1412ق.‏
24. طوسى، محمدبن حسن‏؛ التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت، دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
25. عاملى، ابراهیم‏؛ تفسیر عاملى، ‏تهران‏، انتشارات صدوق‏، 1360ش.
26. فیضى دکنى، ابوالفضل‏؛ سواطع الالهام فى تفسیر القرآن‏، قم‏، دارالمنار، 1417ق.‏
27. قشیرى، عبدالکریم‌بن هوازن‏؛ لطایف الاشارات‏، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب‏، بی‌تا.
28. قمى، على‌بن ابراهیم‏؛ تفسیر قمى‏، قم‏، دارالکتاب، ‏1367ش‏.
29. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371ش.
30. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر الاثری الجامع، قم، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1387ش.
31. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، 1424ق.‏
32. مکارم شیرازى، ناصر؛ تفسیر نمونه‏، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
33. میبدى، احمدبن احمد؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران‏، انتشارات امیرکبیر، 1371ش.
34. نحاس، ابوجعفر احمد‌بن محمد؛ اعراب القرآن، بیروت‏، دارالکتب العلمیة، 1421ق.‏