تحلیل دیدگاه آیت‌الله معرفت در خصوص نسبت لفظ آیه با سبب نزول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قم

چکیده

اسباب نزول حوادثی است که منجر به نزول آیاتی از قرآن ‌شده است. در رابطه با لفظ آیات مربوطه، چهار حالت متصور است: لفظ خاص سبب خاص، لفظ عام سبب عام، لفظ عام سبب خاص و لفظ خاص سبب عام. دو حالت اول مورد اتفاق مفسران فریقین و حالت سوم مورد اختلاف ایشان است. مفسران وقوع حالت چهارم را غیرممکن می‌دانند، اما آیت‌الله معرفت این حالت را در سه دسته آیات و خطاب به پیامبر اکرم6 مطرح می‌کند. وی معتقد است حکم این آیات بنا بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره»، بر غیر مخاطب جاری است. بررسی آیات مورد استناد ایشان حکایت از آن دارد که آیات با «لفظ خاص و سبب عام» در قرآن موجود است، اما بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» جریان ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Ayatollah Ma’rifat’s Viewpoint concerning the Relation between the Wording of the Verse with the Revelation Occasion

نویسنده [English]

  • Sayyideh Sa’eedeh Gharavi
Assistant Professor, Qum University
چکیده [English]

Revelation Occasions are events that have resulted in the revelation of some verses of the Qur’an. There are four modes presumed concerning the related wordings of the verses: specific phrasing of specific occasion; general phrasing of general occasion, general phrasing of specific occasion, and specific phrasing of general occasion. The first two modes are agreed upon by both Shi’as and Sunnis and the third mode is disagreed by them. Interpreters consider the incidence of the fourth mode as impossible, but Ayatollah Ma’rifat brings up this mode in the categories of verses and as addressed to the Holy Prophet (S.W.A.). He believes that according to the rule, “to beat one to frighten another” the ordinance of this verse is applied to non-addressee [i.e. in many cases it addresses the Prophet (S.A.W.) but is meant for others]. Study of the verses adduced by him suggest that there are verses with “specific wording and general cause” in the Qur’an, but they do not apply to the above-mentioned rule.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revelation occasion
  • generality of wording
  • specificity of cause
  • general cause
  • Ayatollah Ma’rifat
1. قرآن کریم.
2. آلوسى، محمودبن عبدالله؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، ‏ بیروت، دارالکتب العلمیه، ‏1415ق.
3. ابن عاشور، محمدبن طاهر؛ التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
4. اسماعیل، محمد بکر؛ دراسات فی علوم القرآن، قاهره، دارالمنار، 1411ق.
5. البابانی، اسماعیل باشا؛ ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
6. بحرانی، سید هاشم؛ البرهان فی علوم القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
7. تقوی دهاقانی، سید حسین؛ روش‌شناسی اهل بیت در تفسیر، تأویل و تطبیق قرآن، تهران، انتشارات فرهنگ منهاج، 1381ش.
8. جعفر، خضیر؛ الشیخ الطوسی مفسرا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378ش.
9. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1378ش.
10. جوادی آملی، عبدالله؛ سیره رسول اکرم6 در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1387ش.
11. حاجی خلیفه؛ کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
12. حقی برسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
13. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، 1408ق.
14. زرقانی، عبدالعظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، بی­تا.
15. زرکشی، بدرالدین؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
16. زمخشری، محمودبن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتب العربی، 1407ق.
17. السعد، خالد خلیفه؛ علم اسباب النزول و اهمیته فی تفسیر القرآن، بحرین، دارالحکمه، 1998م.
18. سیوطی، جلال الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، منشورات الرضی، 1363ق.
19. سیوطی، جلال الدین؛ الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1404ق.
20. شاذلی، سیدبن قطب؛ فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، 1412ق.
21. شاکر، محمدکاظم؛ روش‌های تأویل قرآن، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ق.
22. صالح، صبحی؛ مباحث فی علوم القرآن، بیروت، دارالعلم للملایین، 1968م.
23. الصباغ، محمد‌بن لطفی؛ بحوث فی اصول التفسیر، بیروت، المکتب الاسلامی، 1408ق.
24. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه؛ اعتقادات الإمامیه، قم، کنگره شیخ مفید، 1414ق.
25. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه؛ الأمالی، تهران، کتابخانه اسلامیه، 1362ش.
26. صفار، محمد‌بن حسن؛ بصائر الدرجات، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى، 1404ق.
27. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
28. طبرسی، فضل‌بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
29. طوسی، محمد‌بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
30. طهرانی، شیخ آقابزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 1403ق.
31. عباس، فضل حسن؛ اتقان البرهان فی علوم القرآن، اردن، دارالفرقان، 1997ق.
32. عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه؛ تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
33. عنایه، غازی حسین؛ اسباب النزول القرآنی، بیروت، دارالجمیل، 1411ق.
34. فضل‌الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
35. فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافى، تهران، انتشارات الصدر، 1415ق.
36. قاضی، عبدالفتاح؛ اسباب النزول عن الصحابة و المفسرین، بیروت، دارالندوة الجدید، 1408ق.
37. کحاله، عمر رضا؛ معجم المؤلفین، بیروت، مؤسسة الرساله، 1404ق.
38. کلینى، محمد‌بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
39. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه، 1418ق.
40. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر الأثرى الجامع‏، قم، انتشارات التمهید، 1429ق.
41. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن، قم، انتشارات التمهید، 1388ش.
42. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی، قم، انتشارات التمهید، 1381ش.
43. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
44. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
45. ندیم، محمدبن اسحاق؛ الفهرست، تهران، امیرکبیر، 1366ش.