الگوهای تفسیری قرآن به قرآن علامه طباطبایی؛ مطالعه موردی سوره حمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

از مهم‌ترین مباحث در حوزه قرآن‌پژوهی، روش‌شناسی تفسیر است. از عوامل نیل به این مهم، ارزیابی عملکرد مفسر برای شناخت ضابطه‌های وی در فرآیند تفسیر است. بدین منظور، شیوه قرآن به قرآن علامه طباطبایی در سوره حمد به‌عنوان مطالعه موردی بررسی می‌گردد. عملکرد ایشان در این سوره را می‌توان به شقوق مختلف تقسیم کرده و الگو‌های مختلفی از آن استخراج نمود. این الگوها دارای فراز و فرود و نیز همسانی‌ها و افت ناهمسانی‌ها راقاتی همراه با ضعف و قوت‌هایی هستند. برخی نواقص کمتری داشته به‌عنوان بهترین مدل مطرح می‌شوند، ولی برخی کمترین نمره را کسب می‌کنند. می‌توان با درنظر گرفتن همسانی‌ها، یک مدل تقریباً یکدستی ارائه داد. در مواردی به‌کارگیری آیات قرآن به اوج خود رسیده و در مواضعی کمترین استفاده را داشته است. در مواردی نیز به‌طور کل از این رویکرد فاصله گرفته است. از بررسی موارد تفسیر شده، ملاک انتخاب آیات برای تفسیر و میزان بهره‌گیری از آنها، نسبت مکانی آیات مورد استفاده در تفسیر و کمیت آیات مورد استفاده، نکات مهمی به‌دست می‌آید. به‌نظر می‌رسد اگرچه با این شیوه در تفسیر برخی آیات موفق بوده، اما در مواردی، چندان خود را نشان نمی‌دهد. عنایت به آیات دیگر در پرداخت به برخی مفردات، مسائل اعتقادی، ترجیح قرائتی بر قرائت دیگر و ...، از جمله نمودهای این تفسیر در سوره حمد است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Allameh Tabatabayee's Qur’ān to Qur’ān Exegetical Patterns: A Case Study of Hamd Chapter

نویسندگان [English]

  • Alireza Fakhari 1
  • Tayebeh Yazdan Madad 2
1 Associate Professor of Allameh Tabatabayee University
2 PhD Candidate of Allameh Tabatabayee University
چکیده [English]

Methodology of interpretation is one of the most important issues of Qur’ānic studies. To reach this end, the interpreter's performance evaluation to know the criteria he adopted in the process of interpretation is of significance. To do so, Allameh Tabatabayee's Qur’ān to Qur’ān exegetical method is studied. The case of study is Hamd chapter. The exegete's performance could be evaluated based on the following categories and different pattern are drawn from the data. These patterns enjoy ups and downs and similarities and differences with some strengths and weaknesses. Some models have fewer shortcomings and could be considered as the best models, while some others are not so and receive a lower mark. Considering the similarities of a model, one can propose a good model. In some instances, the verses of the Qur’ān are used in maximum amount but in cases fewer verses were used. In some cases, the interpreter has totally distanced using his exegetical approach. Based on the interpreted verses, the criterion for choosing verses for interpretation and extent for using them, which are the spatial relation of the verses in the interpretation and the quantity of the interpreted verses, some important conclusions could be drawn. Seemingly, although by adopting such a method the interpreter has been successful in interpreting some verses, he fails to perform so well in some other cases. With respect to other verses, the lexicons, credence, the preference of one reading to the other, and so on and so forth are all the realizations of such an exegetical method.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • exegetical models
  • exegetical rules
  • Qur’ān to Qur’ān
  • Hamd chapter
  • Almizan
1. قرآن کریم.
2. آلوسى، محمود‌بن عبدالله (1415ق)، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
3. ابن بابویه، محمد‌بن علی (1403ق)، معانی الأخبار، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
4. ــــــــــــــــــــ (1398ق)، التوحید، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.‏
5. حر عاملى، محمد‌بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت:‏.
6. حسن‌بن على، امام یازدهم7 (1409ق)، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه‌السلام، چاپ اول، قم: مدرسة الإمام المهدی.
7. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. ‏
8. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن چاپ سوم، ‏تهران: ناصر خسرو.
9. طبرسى، فضل‌بن حسن (1412ق)، جوامع الجامع، چاپ اول، قم: حوزه علمیه قم.
10. طوسى، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
11. طیب، عبدالحسین (1369)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: اسلام.
12. میبدى، احمد‌بن محمد (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.