بازپژوهی تحلیلی دلالت آیه 3 سوره نساء بر اصل «تک‌همسری» یا «چند‌همسری»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 قرآن پژوه سطح 4 مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن حوزه علمیه قم

2 دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

3 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

چکیده

در قرآن کریم حکم تعدد‌زوجات در آیه 3 سورة نساء بیان شده است. برخی با استناد به این آیه تک‌همسری را اصل دانسته و چند‌همسری را مربوط به ضرورت‌های فردی و اجتماعی می‌دانند. در مقابل گروهی معتقد به رجحان تعدد‌‌زوجات بر تک‌همسری هستند. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی پس از بیان رابطه شرط و جواب‌شرط در صدر آیه، به بررسی دلالت این آیه بر اصل تک‌همسری یا چند‌همسری پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که تعبیر «ذَلِکَ أَدْنىَ أَلَّا تَعُولُوا» به خاطر وجود دو احتمال در مشار‌الیه (ذلک) دلالتی بر رجحان تک‌همسری ندارد. همچنین فعل امر«فَانکِحُواْ» در مقام توهم حظر است و بر رجحان تعدد‌‌زوجات دلالت نمی‌کند چنان‌که تقدیم تعبیر«فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنىَ‏ وَ...» بر تعبیر «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً» نیز دلالتی بر رجحان تعدد‌زوجات ندارد. از این رو آیه شریفه بیانگر اصل تک‌همسری یا اصل چند‌همسری نیست بلکه تنها بر جواز و اباحه تعددزوجات دلالت دارد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analytical Research on the Denotation of Sūrat al-Nisā to the “Monogamy” or “Polygamy” Principle

نویسندگان [English]

  • Muhammad Reza Khani 1
  • Fazel Hesami 2
  • Rahman Oshriya 3
1 Level 4 Qur’an Researcher, Specialized Center for Qur’an Interpretation and Science, Qum Islamic Seminary
2 Associate Professor, Islamic Research Institute for Culture and Thought
3 Assistant Professor, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur’an
چکیده [English]

The ruling for polygamy has been mentioned in verse 3, Sūrat al Nisā of the Holy Qur’an. According to this verse some have regarded monogamy as the principle and considered polygamy as related to the social and individual requisitions. In contrast, some others maintain the preference of polygamy over monogamy. Using the descriptive-analytical method and after stating the relation between condition and result in the beginning of the verse, this article has examined the denotation of this verse to monogamy and polygamy and has concluded that the phrase “That makes it likelier that you will not be unfair”, due to holding two possibilities in the indicated (dhālik), does not denote monogamy. Similarly the command “then marry” implies prohibition and does not denote polygamy just as the priority of the phrase “then marry [other] women that you like, two, ...” over the phrase “But if you fear that you may not treat them fairly, then [marry only] one” does not denote preference of polygamy either. Thus, the noble verse does not represent the monogamy or polygamy principle; rather, it only denotes the permissibility of polygamy.  
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • multiplicity of wives
  • polygamy
  • monogamy
  • marriage

مراجع

  1. 1. قرآن کریم.

    2. آلوسى، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    3. آیت اللهی، زهرا (1395)، حقوق زنان برابری یا نابرابری، قم: نشر معارف.

    4. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

    5. اﺑﻦ قدامه، ﻋﺒﺪاﷲ (بی‌تا)، المغنی، بیروت: دار الکتب اﻟﻌﺮبی.

    6. ابن منظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

    7. ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

    8. ابوجیب، سعدى (1408ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق: دار الفکر.

    9. ابوحیان، محمد (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.

    10. اخوان مقدم، زهره؛ پاشازاده، فرزانه (1392)، «نقد ادعای مستشرقان درمورد تناقض در آیات تعدد زوجات»، قرآن پژوهی خاورشناسان، دوره 8، شماره 15، ص69-90.

    11. اردبیلى، احمد (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة.

    12. ازهرى، محمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

    13. اشتهاردى، على پناه (1417ق)، مدارک العروة، تهران: دار الأسوة.

    14. امامی، مسعود (1392)، «فلسفه حکم تعدد زوجات»، پژوهش‌نامه مطالعات اسلامی زنان و خانواده، سال اول، شماره 1، ص59-80.

    15. امین، قاسم (1899)، تحریر المرأة، قاهرة: المجلس الأعلى للثقافة.

    16. امین، نصرت‏بیگم (بی‌تا)، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا: بى‌نا.

    17. بحرانى، یوسف (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

    18. بدرى، تحسین (1428ق)، معجم مفردات أصول الفقه المقارن، تهران: المشرق للثقافة و النشر.

    19. بهشتی، احمد (1386)، خانواده در قرآن، قم: بوستان کتاب.

    20. بیضاوى، عبدالله (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    21. تبریزى، جواد (1427ق)، صراط النجاة، قم: دار الصدیقة الشهیدة.

    22. تمیمى آمدى، عبدالواحد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.

    23. تهانوى، محمدعلى (1996)، کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏.

    24. جمعی از نویسندگان (1391)، زن و خانواده در افق وحی، قم: بوستان کتاب.

    25. جوادی آملی، عبدالله (1388)، تفسیر تسنیم، قم: مؤسسه اسراء.

    26. جوهرى، اسماعیل‌بن حماد (1376ق)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.

    27. حکمت‌نیا، محمود (1390)، حقوق زن و خانواده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

    28. حکیم‌پور، محمد (1382)، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تهران: نغمه‌نواندیش.

    29. حکیم، سید محسن (1416ق)، مستمسک العروة الوثقى، قم: دار التفسیر.

    30. خویى، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.

    31. راغب اصفهانى، حسین (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.

    32. رشید رضا، محمد (1414ق)، تفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.

    33. زبیدى، محمد (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دار الفکر. 

    34. زمخشرى، محمود (1417ق)، الفائق، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    35. زنجانى، سید موسى (1419ق)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.

    36. سیوطى، عبدالرحمن (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.

    37. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.

    38. شبر، عبدالله (1407ق)، الجوهرالثمینفیتفسیرالکتابالمبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین.

    39. شکرانی، رضا؛ حبیب اللهی، مهدی (1394)، «آیه تعدد زوجات حکمی مطلق یا مشروط»، پژوهش‌نامه زنان، سال ششم، شماره 12، ص93-117.

    40. شمس‌الدین، زین‌العابدین (1382)، «چند‌همسری در قرآن نقد دیدگاه دکتر نصر حامد ابوزید»، ترجمه علی راد، مجله معرفت، شماره 67، ص9-20.

    41. صادق‌زاده طباطبایی، سید محمود (1388)، «تبیین و بررسی گستره ظهور و دلالت آیه چند‌همسری»، مطالعات اسلامی فقه و اصول، دوره 45، شماره 95، ص45-63.

    42. صادقى تهرانى، محمد (1406ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ اسلامى.

    43. طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    44. طبرسی، فضل‌بن حسن‏ (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.

    45. ــــــــــــــــــــــــ (1412ق)، مکارم الأخلاق، قم: الشریف الرضى.

    46. طبرى، محمدبن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.

    47. طنطاوى، محمد (1997)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: نهضة مصر.

    48. طوسى، محمدبن حسن (1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

    49. ــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    50. عاملى، سید محمدحسین (1427ق)، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم: دارالفقه ‌للطباعة و النشر.

    51. عبدی‌پور، ابراهیم (1388)، «تعدد زوجات»، مجله حقوق اسلامی، دوره 6، شماره 20، ص7-29.

    52. عرب، سعید و همکاران (1394)، «بررسی میزان بهزیستی روانشناختی وسازگاری زناشویی ورضایت از زندگی در بین خانواده‌های چندهمسری وتک‌همسری»، مشاوره و روان درمانی خانواده، دوره 5، شماره 18، ص81ـ97.

    53. عسکرى، حسن (1400ق)، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.

    54. فخر رازى، محمد (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    55. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت‏.

    56. فرحات، کرم (1422ق)، تعدد الزوجات فی الادیان، قاهره: دار الآفاق العربیة.

    57. فیروزآبادى، محمد (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    58. فیض کاشانى، محمد (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.

    59. فیومى، احمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: مؤسسه دار الهجرة.

    60. قرشى، على‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

    61. ـــــــــــــــــ (1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

    62. قرطبى، محمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.

    63. قمی، شیخ عباس (1414ق)، سفینة البحار، قم: اسوه.

    64. کاشانی، ابوبکر (1409ق)، بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع، پاکستان: المکتبة الحبیبیة.

    65. کاظمی، علی (1387)، «قرآن و زمان (تنظیم حیات اجتماعی در قرآن از دیدگاه محمد عبده)»، خردنامه همشهری، شماره 27، ص12-14.

    66. کریستن، سن (1375)، ایران در زمان ساسانیان، تهران: انتشارات آفرینه.

    67. لحام، شاکر (1422ق)، تعدد الزوجات، دمشق: دارالتوفیق.

    68. لوبون، گوستاو (1358)، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سید هاشم حسینی، تهران: اسلامیه.

    69. مجاهد، عزیزالله؛ بیرشک، بهروز (1383)، «وضعیت رفتاری کودکان و سلامت روانی والدین در خانواده‌های چندهمسری»، اندیشه و رفتار، سال نهم، شماره 3، ص60ـ67.

    70. محقق ثانى، على (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت:.

    71. ﻣﺤﻤﺪاﻟﻤﺪﻧﯽ، ﻣﺤﻤﺪ (1378)، «رأی ﺟﺪﯾﺪ ﻓﯽ ﺗﻌﺪد اﻟﺰوﺟﺎت»، رﺳﺎلة اﻻﺳﻼم، سال بیستم، شماره 4، ص412-447.

    72. مدرسى، محمدتقى (1419ق)، من هدى القرآن، تهران: دار محبی الحسین.

    73. مصطفوى، حسن (1430ق)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    74. مطهری، مرتضی (1377)، مجموعه آثار، قم: صدرا.

    75. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.

    76. مکارم شیرازى، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

    77. ــــــــــــــــــــ (1393)، زن در تفسیر نمونه، تنظیم سعید داودی، قم: انتشارات امام علی‌بن ابیطالب7.

    78. موسوعة الفقه الاسلامی (1430ق)، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.

    79. نجفى، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    1. 80.  نقى‏پورفر، ولى‏الله (1381)، پژوهشى پیرامون تدبر در قرآن، تهران: اسوه.

    81. ویل دورانت، ویلیام جیمز (1380)، تاریخ تمدن، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

    82. یزدى، سید محمدکاظم (1428ق)، العروة الوثقى مع التعلیقات، قم: انتشارات امام على‌بن ابیطالب7.

    83. یزدى، محمد (1409ق)، العروة الوثقى، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    84. ـــــــــــــ (1415ق)، فقه القرآن، قم: اسماعیلیان.

    85. ـــــــــــــ (بی‌تا)، العروة الوثقى مع تعلیقات الفاضل، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار:.

    86. AL-Sherbiny, Ahmad (2005), "The Case of first wife in polygamy", Arab Psynet Journal, No8, November, P: 18-26.

    87. Owuamonam, O.D. (1987) "Adolescent’s perception of polygamous family & its relationship to self concept", International Journal of Psychology, 19, p: 593-598.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار