مصلحت اندیشی در سیرۀ مدیریتی یوسف علیه السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن

چکیده

در این پژوهش که با روش مطالعۀ کیفی و نگرشی تحلیلی، تدوین شده است پس از ذکر اجمالیِ مقدماتی در مصلحت اندیشی، با تحلیل بارزترین نمونۀ مصلحت اندیشی در سورۀ یوسف (علیه السلام) یعنی ماجرای جاسازی ظرف مخصوص در بار بنیامین و تطبیق ضوابط اصولی بر آن، ضمن پاسخ به شبهات پیرامونی، به یافته های جدیدی رسیده است؛ اولاً متزاحم اهمّ در این ماجرا -که بر بیشتر مفسّران مشتبه شده - مشخص شده است . ثانیاَ با تطبیق اجزای دخیل در این ماجرا از جمله قضیۀ اتّهام دزدی به بنیامین با معیارهای فعل اخلاقی، شبهۀ مذمومیت اخلاقی و استفاده از وسیلۀ غیر اخلاقی در این مصلحت اندیشی، ردّ شده است . ثالثاً چهار راهبرد تشخیص مصلحت احصاء شده سپس ضمن تطبیق تفکّر سیستمی با مدیریت ماجرا، نگاه سیستمی جامع به عنوان راهبرد کلان یوسف علیه السلام در تشخیص مصلحت معرّفی شده است .

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Prudence in Managerial Sīra of Prophet Joseph (A.S.)

نویسنده [English]

  • Mahmoud Khoran
M.A. in Qur’an Sciences
چکیده [English]

In this research, which is carried out with a quality study and an analytical approach, at first, prudence is briefly touched upon and then with an analysis of the most evident example of prudence in Sūrat al-Yūsif (A.S.), i.e., the incidence of embedding the king’s cup in Benjamin’s load and conforming legal criteria to it, while responding to peripheral misconceptions, new findings have been achieved; firstly, the most important congestion (tazāḥum) in this incidence – which is misconceived by most interpreters – is specified. Secondly, by applying the components involved in this incidence, including accusing Benjamin of theft to the criteria of moral action, the misconception of moral blameworthiness and using immoral means in this prudence is rejected. Thirdly, four strategies for discernment of prudence have been enumerated and then by applying systemic thinking to the management of the incidence, the comprehensive systemic outlook as Yūsif’s (A.S.) macro-strategy in discernment of prudence has been introduced.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: prudence
  • Yūsif (A.S.)
  • Benjamin
  • congestion
  • discernment
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن اثیر، مبارک‌بن محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
4. ابن اعثم کوفی، احمد، (بی‌تا)، الفتوح، بیروت: دار الندوة الجدیده.
5. ابن بابویه‏، محمد‌بن علی ‏ (1380)، علل الشرائع‏، ترجمه ذهنی تهرانی، قم: انتشارات مؤمنین‏.
6. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1375ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
7. ارسطا، محمدجواد (1380)، تشخیص مصلحت نظام (از دیدگاه فقهی ـ حقوقی)، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
8. ایزدهی، سید سجاد، (1392)، «ضوابط مصلحت در فقه شیعه»، سیاست متعالیه، دوره اول، شمارۀ 1، ص29-58.
9. بلاذری، احمد‌بن یحیی (1394ق)، انساب الاشراف، تحقیق المحمودی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
10. بیگدلی، عطاء الله؛ فرج‌پور، علی‌اصغر (1392)، «ره یافتی نو به ضوابط تشخیص مصلحت از ضابطه تا فرایند»، سیاست‌های راهبردی و کلان، سال اول، شمارۀ 2، ص77-102.
11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376)، دانشنامۀ حقوقی، تهران: امیر کبیر.
12. جوادی آملی، عبدالله (1378)، ولایت فقیه ولایت عدالت و فقاهت، قم: انتشارات اسراء.
13. ــــــــــــــــــــــ (1395)، تفسیر تسنیم، قم: انتشارت اسراء.
14. حکیم، سید محمدتقی (1418ق)، الأصول العامة للفقه المقارن‏، قم: المجمع العالمی لأهل البیت:.
15. حلّی، حسن‌بن مظهر (1399ق)، کشف المراد، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
16. حویزی، عبد علی‌بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
17. خمینی، سید روح اللَّه (1361)، صحیفۀ نور، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
18. ــــــــــــــــــــــ (1372)، انوار الهدایه، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
19. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1404ق)، مفردات غریب القرآن، تهران: دفتر نشر کتاب.
20. شریف، مرتضی (1410ق)، رسائل، قم: دارالقران الکریم.
21. صرامی، سیف الله (1373)، «احکام حکومتی و مصلحت»، مجلۀ راهبرد، شماره 4، ص63-92
22. طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۷۵)،المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
23. طباطبایی، سید محمدحسین (1397)، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت (فصل ولایت و زعامت)، قم: انتشارات صدرا.
24. طبرسی، فضل‌بن حسن (1360)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ هاشم رسولی، تهران: انتشارات فراهانی.
25. طبری، محمد‌بن جریر (1362)، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر.
26. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
27. طوسی، محمد‌بن حسن (1365)، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
28. عاملی، سید جعفر مرتضی (1408ق)، السوق فی ظلّ دوله الاسلامیه، بیروت: الدار الاسلامیه.
29. عطارزاده، مجتبی (1378)، «تلائم عقل و شرع در اندیشۀ حکومت اسلامی امام خمینی»، برگرفته از کتاب امام خمینی و حکومت اسلامی مبانی کلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
30. علیدوست، ابوالقاسم (1388)، فقه و مصلحت، قم: فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
31. عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، قواعد فقه سیاسی (مصلحت)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
32. عوض جعفر، هشام احمد (1377)، «درآمدى بر جایگاه و نقش مفهوم مصلحت در حکومت اسلامى»، ترجمۀ اصغر افتخارى، حکومت اسلامى، شماره 9، ص 94-124.
33. عیاشی، محمد‌بن مسعود‌ (1381)، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
34. غزالی، محمد (1417ق)، المستصفی من الاصول، بیروت: مؤسسة الرساله.
35. فیومی المقری، احمد‌بن محمّد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: دارالهجرة.
36. قمی، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
37. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1369)، اصول الکافی، ترجمه جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
38. ـــــــــــــــــــــــــ (1394)، فروع کافی، تهران: نشر قدس.
39. مجلسی، محمد باقر‌ (1392)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، تصحیح محمدباقر بهبودی، قم: اسلامیه.
40. مختاری، قاسم (1394)، تفکر سیستمی مبانی ابزار و روش‌ها، قم: انتشارات دانشگاه قم.
41. مدوز، دنلا اچ (1392)، تفکر سیستمی، ترجمه عادل آذر و فلاح تفتی، انتشارات دانشگاه امام صادق7.
42. مرعشی، سید جعفر (1385)، تفکر سیستمی ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
43. مشکینی، میرزا علی (1367)، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم: نشرالهادی.
44. مصباح یزدی، محمدتقی (1381)، فلسفۀ اخلاق، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
45. ـــــــــــــــــــــــــ (1377)، آموزش عقاید، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
46. مطهری، مرتضی (1370)، اسلام و مقتضیات زمان، قم: انتشارات صدرا.
47. ـــــــــــــــــ (1390)، فلسفۀ اخلاق،قم: انتشارات صدرا.
48. مظفر، محمدرضا (1382)، اصول الفقه، قم: دار التفسیر.
49. معرفت، محمدهادی (1396)، التمهید فی علوم القرآن، قم: دفتر نشر اسلامی.
50. ـــــــــــــــــــــ (1376)، «مصلحت در فقه»، پیام حوزه، شماره 14.
51. مکارم شیرازی، ناصر (1386)، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه.
52. منقری، نصر‌بن مزاحم (۱۴۰۳ق)، وقعة صفّین، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی.
53. میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن محمد حسن (1378)، قوانین الاصول، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
54. هلالی، سلیم‌بن قیس (1385)، اسرار آل محمّد صلوات الله علیهم، ترجمه انصاری زنجانی، تهران: انتشارات دلیل ما.
55. یوسفیان، نعمت‌الله (1391)، احکام حکومتی، بی‌جا: زمزم هدایت.