قرینه‌شناسی آیات سوره کهف و روایات برای اثبات نبوت ذوالقرنین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

10.22081/jqr.2022.63903.3530

چکیده

هویت‌شناسی ذوالقرنین و فهم مؤلفه‌های شکل‌دهنده ماجرای او از دیر‌باز مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است. یکی از عناصر محوری در شناخت استوارتر ذوالقرنین، موضوع پیامبری اوست. ثمرۀ این بحث در انطباق شخصیت‌های تاریخی با وی آشکار خواهد شد. این پژوهش با بهره از روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع نوشتاری، در پی بررسی شاخصه نبوّت در ماجرای قرآنی ذوالقرنین است. برای این منظور 11 مؤلفه مندرج در آیات موضوع و روایات مرتبط استخراج شده‌اند که شایستگی نقش‌آفرینی در قامت قرینه‌هایی برای اثبات نبوّت ذوالقرنین را دارند. این قرینه‌ها عبارت‌اند از: مخاطب قرار گرفتن ذوالقرنین توسط پروردگار، برانگیخته شدن، دعوت توحیدی، بهره از تمکّن الهی، بهره‌وری از سبب، واگذار شدن قضاوت به وی، کنش‌های توحید‌محور، اِخبار از قیامت و تشبیه وی به حضرت علی (ع). تطبیق این قرینه‌ها با نمونه‌های مشابه قرآنی و بهره از روایات معتبر، سبب استحکام بیشتر نظام قراین پیش‌گفته در جهت فرضیه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Contextology of the verses of Sūrat al-Kahf and Hadiths to Prove the Prophethood of Dhul-Qarnayn

نویسندگان [English]

  • Alborz Mohaqqeq Garfami 1
  • Sayyid Ali Delbari 2
  • Sayyid Mahmoud Marvian Husayni 3
1 M.A. Graduate, Razavi University of Islamic Sciences
2 Associate Professor, Razavi University of Islamic Sciences
3 Assistant Professor, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The identification of Dhul-Qarnayn and understanding the components of his story have long been of interest to Qur’an scholars. One of the pivotal elements in a more solid understanding of Dhul-Qarnayn concerns his Prophethood. The outcome of this discussion will be revealed in the adaptation of historical figures to him. This research, using the descriptive-analytical method and referring to written sources, seeks to investigate the characteristics of prophecy in the Qur’anic story of Dhul-Qarnayn. To this end, 11 components contained in the verses of the topic and the related narrations have been extracted, which have the merit of playing a role as proofs to prove the prophethood of Dhul-Qarnayn. These proofs are: Dhul-Qarnayn being addressed by the Lord; being sent forth; calling to monotheism; benefiting from God’s providence; benefiting from cause; entrusting judgment to him; monotheistic actions; news of the Day of Judgment, and comparing him to Imam Ali (A.S.). Matching these proofs with similar examples from the Qur’an and the use of valid traditions makes the system of the aforementioned proofs stronger towards the hypothesis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dhul-Qarnayn
  • Prophethood
  • the evidences system
  • commentators
  • hadiths

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آزاد، ابوالکلام (1398)، کوروش یا ذوالقرنین قرآن و تورات، ترجمه مسلم زمانی و علی‌اکبر قهرمانی مقبل، تهران: نشر نی.
  3. آلوسی، محمود‌بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  4. ابن بابویه، محمد‌بن علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه.
  5. ابن بابویه، محمد‌بن علی (1403ق)، معانی الأخبار، قم: انتشارات اسلامی.
  6. ابن عادل، عمر‌بن علی (1419ق)، اللباب فی علوم الکتاب، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  7. ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  8. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمرو (1408ق)، البدایة و النهایة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  10. ابن‏ابی‏حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة النزار مصطفی الباز.
  11. ابن‏جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
  12. ابوالسعود، محمد‌بن محمد (1983)، ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  13. ازهری، محمد‌بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  14. اسد، حسن کاظم (1436ق)، «الملامح المعتبرة فی قصة ذی القرنین کما وردت فی سورة الکهف»، المصباح، شماره 21، ص 257-290.
  15. بحرانی، ‌هاشم‌بن سلیمان (1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة.
  16. بقاعی، ابراهیم‌بن عمر (1427ق)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  17. بلاغی، عبدالحجه (1386ق)، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم: حکمت.
  18. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1377)، «نقد و بررسی آراء درباره ذوالقرنین»، نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، شماره 26 و 27، ص 117-142.
  19. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  20. بیگلری، مجتبی؛ مرزبانی، مصیب (1395)، «تحلیل آیات قرآن در اثبات نبوّت ذوالقرنین»، دومین کنفرانس بین المللی علم انسانی با رویکرد بومی- اسلامی، ص 1-15.
  21. ثعالبی، عبدالرحمن‌بن محمد (1418ق)، تفسیر الثعالبی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  22. جاد المولی، محمد احمد (1380)، قصه‌های قرآنی، مصطفی زمانی، قم: پژواک‌اندیشه.
  23. جعفری، یعقوب؛ دشتی، محمد (1385)، «ذوالقرنین در قرآن و عهد عتیق»، تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره 9، ص 5-32.
  24. جوادی آملی، عبدالله (1381)، تفسیر موضوعی قرآن کریم (وحی و نبوّت در قرآن)، قم: اسراء.
  25. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1376ق)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.
  26. حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1411ق)، کشف الیقین فی فضایل أمیرالمؤمنین7، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  27. حوّی، سعید (1424ق)، الاساس فی التفسیر، قاهره: دار السلام.
  28. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
  29. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  30. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‏بکر (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
  31. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‏بکر (بی‌تا)، معترک الاقران فی اعجاز القرآن، بیروت: دار الفکر العربی.
  32. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.
  33. شریف الرضی، محمد‌بن حسین (1422ق)، المجازات النبویة، قم: دار الحدیث.
  34. شعرانی، ابوالحسن (1359)، رد شبها‌ت، تهران: کتابفروشی صدوق.
  35. شعرانی، ابوالحسن (1384)، تفسیر نور علی نور، قم: دار الحدیث.
  36. صادقی تهرانی، محمد (1406ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، تهران: فرهنگ اسلامی.
  37. صافی، محمد‌بن شاه مرتضی (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
  38. صعیدی، عبدالمتعال (1346ق)، «العین الحمئه»، نشریه البلاغ الاسبوعی، شماره 70، ص30.
  39. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)‏، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  40. طبرانی، سلیمان‌بن احمد (2008)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اردن: دار الکتاب الثقافی.
  41. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  42. طبری، محمد‌بن جریر (1407ق)، تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  43. طبری، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  44. طنطاوی، محمد سید (1997)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: نهضة مصر.
  45. طوسی، محمد‌بن الحسن (1411ق)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعه.
  46. طوسی، محمد‌بن حسن (1431ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: ذوی القربی.
  47. عباسی، حسن؛ حجتی، محمدباقر (1398)، «واکاوی پیوند مفهومی ذکر للعالمین در آیات اجر رسالت با ذوالقرنین به‌عنوان منجی»، نشریه مطالعات تفسیری، شماره 40، ص 7-22.
  48. عباسی، مهرداد (1392)، «ذوالقرنین»، دانشنامه جهان اسلام، جلد هجدهم، تهران: ص 868-874.
  49. عروسی حویزی، عبد علی‌بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
  50. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  51. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب (تفسیر الکبیر)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  52. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، العین، قم: مؤسسة دار الهجرة.
  53. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  54. قطب راوندی، سعید‌بن هبة‏الله (1430ق)، قصص الانبیاء علیهم السلام، قم: مکتبة العلامة المجلسی.
  55. قمی، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  56. کامبوزیا، امیر توکل (1323)، «ذوالقرنین یا تسن چی هوآنگ تی»، آیین اسلام، شماره 40، ص 13-20.
  57. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1429ق)، الکافی، قم: دار الحدیث.
  58. ماتریدی، محمد‌بن محمد (1426ق)، تأویلات أهل السنة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  59. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  60. مراغی، احمد مصطفی (بی‌تا)، تفسیر المراغی‏، بیروت: دار الفکر.
  61. مساح، رضوان (1388)، «ذوالقرنین‌ها و بررسی واژه ذوالقرنین از دیدگاه باستان شناسی تاریخی»، آیینه پژوهش، شماره 119، ص 2-12.
  62. مصطفوی، حسن (1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  63. معرفت، محمدهادی (1429ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
  64. مغنیة، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی.
  65. مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  66. مکارم شیرازی، ناصر (1373)، پیام قرآن، قم: انتشارت نسل جوان.
  67. میبدی، احمد‌بن محمد (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر.
  68. نظام الاعرج، حسن‌بن محمد (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان: بیروت: دار الکتب العلمیة.
  69. نیّری، محمد یوسف (1380)، «ذوالقرنین در میان نور و ظلمت»، نشریه شناخت، شماره 31، ص 113-126.
  70. واحدی، علی‌بن احمد (1411ق)، اسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  71. هاکس، جیمز (1377)، قاموس کتاب مقدس، تهران: اساطیر.
  72. پایگاه خبری المقال (تاریخ دسترسی: 3/6/1400)

https: //mqaall.com/what-is-the-red-eye-mentioned-by-the-quran

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار