تحلیل ادبی- تاریخی قرآن‌بودن جمله «الشَّیخُ وَالشَّیخَةُ إِذَا زَنَیا فَارْجُمُوهُمَا أَلْبَتَّةً»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، گروه علوم قرآن و حدیث، تهران، ایران

چکیده

به‌باور مسلمانان، میان قرآن نازل‌شده و قرآن کنونی رابطه تساوی وجود دارد و هرآنچه که به‌عنوان قرآن نازل شده، در قرآن کنونی است، اما مطابق برخی از روایات، تعداد انگشت‌شماری از صحابه مدعی شده‌اند عبارت‌هایی را به‌عنوان قرآن به‌خاطر دارند که در مصحف وجود ندارد! مشهورترین این عبارت‌ها، آیه ادعایی رجم (الشَّیخُ وَالشَّیخَةُ إِذَا زَنَیا فَارْجُمُوهُمَا أَلْبَتَّةً) می‌باشد. چنین ادعایی به هفت نفر از صحابه، به‌ویژه عمربن خطاب نسبت داده شده است. در این مقاله با ابزار کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی، امکان قرآن‌بودن این عبارت از روزنه ادبی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه حاصل آنکه: 1- این ادعا توسط بیش از یک نفر از صحابه نمی‌تواند مطرح شده باشد. 2- عبارت رجم به‌جهت مشکلات مختلفی از جمله کثرت تکامد، فصیح نبودن، متأخر بودن و تعارض با سایر آیات نمی‌تواند قرآن باشد و احتمالاً اقتباسی از آیه 38 سوره مائده است. 3- اشتباه‌گرفتن این عبارت با آیه منافاتی با اعجاز و همانندناپذیری قرآن ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Literary-historical Analysis of the Sentence “When an old Man or a Woman Commits Adultery, Stone them for Sure” Alleged to be Qur’anic

نویسندگان [English]

  • Hadi Gholamreza’i 1
  • Kavous Rouhi Barandaq 2
1 Ph.D. Graduate, Qur’an and Hadith Sciences, Tarbiyat Modarres University, Tehran
2 Associate Professor, Tarbiyat Modarres University, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Tehran
چکیده [English]

According to Muslims, there is an equal relationship between the revealed Qur'an and the present Qur'an, and everything that was revealed as the Qur'an is in the present Qur'an; however, according to some traditions, a small group of companions have claimed to remember phrases as the Qur'an that are not in the Muṣḥaf (i.e. the Qur'an)! The most famous of these phrases is the alleged verse of rajm (stoning), “When an old man or a woman commits adultery, stone them for sure”). Such a claim has been attributed to seven of the Companions, especially ‘Umar b. al-Khaṭṭāb. In this article, with library tools and a descriptive-analytical-critical method, the possibility of this phrase as being Qur'anic was examined from a literary and historical point of view, and the conclusion was made that: 1. This claim would not have been made by more than one person from among the Companions. 2. The phrase rajm cannot be from the Qur'an due to various problems, such as the multiplicity of takāmud (hapax legomenon), lack of eloquence, posteriority, and conflict with other verses, and it is probably an adaptation of verse 38 of Sūrat al-Mā’ida. 3. Mistaking this phrase for a verse does not contradict the miracle and inimitability of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur'an
  • authenticity of the Qur'an
  • undistortability
  • distortion due to contradiction
  • verse of stoning
  • inimitability of the Qur'an

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه.
  3. آخوندی، علی‌اصغر (1398)، «بازیابی جهات اهمیت فواصل قرآنی»، نشریه مشکوة، شماره 145، ص 77-57.
  4. آخوندی، علی‌اصغر؛ ربیعی، محمدرضا (1399)، «بررسی ساختارشناسانه و تحلیل آماری فواصل قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره 26، ص 53-80.
  5. ابن حنبل، احمد (1416ق)، مسند، ‏بیروت: مؤسسة الرسالة.
  6. ابن ضریس بجلی، محمد (1408ق)، فضائل القرآن، دمشق: دارالفکر.
  7. ابن ‏عطیه، عبدالحق (1422ق)، ‏المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  8. ابن ماجه، محمد (1418ق)، سنن‌ ابن ماجه، بیروت: دارالجیل‏.
  9. ‌ابن منظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
  10. أبوعبید، قاسم (١415ق)، فضائل القرآن، دمشق ـ بیروت: دارابن کثیر.
  11. ابونواس، عمر محمد (2015)، «التصنیف اللغوی بین المقبولیة و الأفضلیة اللغة الردیئة نموذجا»، داراسات العلوم الإنسانیة والإجتماعیة، ج42، شماره 2، ص 329-342.
  12. ازهرى، محمد‌ (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: ‏دار احیاء التراث العربی‏.
  13. اسپینواز، باروخ (1378)، «مصنف واقعى اسفار پنجگانه»، ترجمه علیرضا آل بویه، هفت آسمان، دوره 1، شماره 1، ص 89-103.
  14. اشعرى قمى، احمد (1408ق)، النوادر، ‏‏قم: مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏.
  15. باقریان، محمد؛ محمدجعفری، رسول (1400)، «بررسی و ارزیابی آرای مفسران اهل سنت دربارۀ روایات آیۀ رجم»، پژوهش ‌های قرآن و حدیث، شماره 2، ص 321-342.
  16. باقلانی، محمد (1408ق)، اعجاز القرآن، بیروت: عالم الکتب.
  17. باقلانی، محمد (1422ق)، الإنتصار للقرآن، بیروت: دارالفتح.
  18. بخاری، محمد‌ (1422ق)، صحیح البخاری، بولاق مصر: مطبعة الکبرى الأمیریة.
  19. بدیع یعقوب، امیل (1385)، موسوعة النحو والصرف والإعراب، تهران: انتشارات استقلال.
  20. بلاغى نجفى، محمدجواد (1420ق)، آلاء الرحمن، قم: بنیاد بعثت.
  21. پاکتچی، احمد (1394)، فقه الحدیث: مباحث نقل به‌معنا، تهران: دانشگاه امام صادق7.
  22. جواهری، سید محمدحسن (1398)، پاسخ به شبهات اعجاز و تحدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  23. حاکم نیشابوری، محمد (1411ق)، المستدرک على الصحیحین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  24. حسنی، حمیده؛ آل‌رسول، سوسن؛ طالب‌تاش، عبدالمجید؛ نعمتی پیرعلی، دل‌ارا (1399)، «تحلیل فرمالیستی در لایه واژگانی سوره احزاب»، پژوهش‌‌‌های ادبی – قرآنی، سال 8، شماره 4، ص 59-77.
  25. حکم‌آبادی، حجت اله؛ رئیسیان، غلامرضا؛ اسماعیلی‌زاده، عباس (1399)، «پیوند اسماء الهی در فواصل آیات، با مضامین و غرض سورۀ احزاب». پژوهش‌‌های قرآنی، شماره 95، ص 127-149.
  26. خطیب، عبداللطیف (1422ق)، معجم القرائات، دمشق: دار سعدالدین.
  27. خویی، سیدابوالقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة إحیاء آثار الخویی.
  28. دارمى، عبدالله‌ (1421ق)، سنن الدارمی، ریاض: دارالمغنی.
  29. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ پروان، صدیقه (1396)، «دفاع دانشمندان شیعه از قرآن در برابر شبهه اقتباس»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 23، ص 65-84.
  30. زبیدی، محمد‌ (بی‌تا)، تاج العروس‏، بیروت: دارالفکر.
  31. زرقانى،‏ محمد (1368ق)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  32. سجستانی، ابوبکر (1423ق)، کتاب المصاحف، قاهره: الفاروق الحدیثة للطباعة والنشر.
  33. سلطانی بیرامی، اسماعیل (1396)، اعجاز قرآن در پیراستگی و نقد شبهات، قم: امام خمینی.
  34. سمین الحلبی،‌ احمد (١4١٧ق)، عمدة الحفاظ فی تفسیر أشرف الألفاظ، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  35. سیوطى، عبدالرحمن (1404ق)،‏ الدر المنثور فى ‌تفسیر المأثور، قم: کتابخانه مرعشى نجفى.
  36. سیوطی، عبدالرحمن (1405ق)، قطف الازهار المتناثرة فی الاخبار المتواترة، بیروت: المکتب الاسلامی.
  37. سیوطی، عبدالرحمن (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
  38. شاطری احمدآبادی، محمدحسن؛ رستمی، محمدحسن (1394)، «اعتبارسنجی روایت موسوم به آیه رجم»، کتاب قیم، دوره 5، شماره 12، ص 210-195.
  39. شریفی، علی (1384)، «ترجمه مدخل «نسخ» از دایرة المعارف اسلامی و نقد و بررسی آرای شرق‌شناسان»، پیام جاویدان، شماره ۸، ص 59-90.
  40. طباطبایى، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  41. طبرى،‌ محمدبن جریر (1412ق)، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفه.
  42. طبری، محمدبن جریر (1387ق)، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: دار التراث.
  43. طوسی، محمدبن حسن (1365ق)، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  44. عاملی، جعفرمرتضی (1413ق)، حقائق هامة حول القرآن الکریم، بیروت: دارالصفوة.
  45. عثمان، محمدبن ابراهیم (1415ق)، «تخریج حدیث عمر فی آیة الرجم المنسوخة: "الشیخ و الشیخة ...»، الحکمة، شماره 5، ص 277-282.
  46. غزالی، محمد (1413ق)، المستصفى فی علم الأصول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  47. فیروزآبادى، محمد‌‏ (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  48. قاضی‌زاده، کاظم (1374)، «بررسی سیر نزولی تحدی در آیات قرآن»، پژوهش‌‌های قرآنی، شماره 3، ص 199- 226.
  49. قرشى، على‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، ‏تهران‏: دار الکتب الاسلامیه.
  50. کلینى، محمدبن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  51. کریمی‌نیا، مرتضی (1393)، «تکامد در قرآن»، پژوهش‌‌های قرآن و حدیث، سال 47، شماره 2، ص 284-247.
  52. لایقی، فاطمه؛ همامی، عباس (1399)، «ساختار معنایی سوره «الاحزاب» و جایگاه آیه تطهیر در آن»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، دوره 13، شماره 26، ص 255-280.
  53. مالک‌بن أنس (١425ق)، الموطأ، ابوظبی: مؤسسة زاید‌بن سلطان.
  54. متقی هندی، علاءالدین علی (1401ق)، کنز العمال، مؤسسة الرسالة.
  55. مجید، سعیدمحمد؛ مجید، دلیرحبیب (2021)، «المسائل النحویة التی وصفها النحاة بأنها لغة ردیئة»، جامعة گرمیان، ص 86-
  56. مدنی، سیدعلی‌خان (1384)، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب، مشهد: آل‌البیت.
  57. معرفت‏، محمدهادى (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، ‏قم‏: مؤسسة النشر الاسلامى.
  58. نجارزادگان،‏ فتح‌الله (1384)، تحریف‌ناپذیرى قرآن، تهران: مشعر.
  59. نجارزادگان، فتح‌الله (1397)، تحلیل همانندناپذیری (اعجاز) قرآن در آموزه‌‌های قرآن و سنت، تهران: سمت.
  60. نسائى، احمد (بی‌تا)، ‏سنن النسائى، عمان‏: بیت الأفکار الدولیة.
  61. نصیری، علی (1375)، «مرز تحدی»، پژوهش‌‌‌های اجتماعی اسلامی، شماره 5، ص 19-40.
  62. نولدکه، تئودور (2000)، تاریخ قرآن (ترجمه عربی)، هیلدسهایم ـ زرویخ ـ نیویورک: دارنشر جورج المز.
  63. نیشابوری، مسلم‌بن حجاج (1412ق‏)، صحیح مسلم، قاهره: دارالحدیث.
  64. نیل‌ساز، نصرت (1393)، خاورشناسان و ابن عباس، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار