بازخوانی آراء مفسران قرآن از مفهوم «اثخان» با تأکید بر آیه 67 سوره انفال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

مشتقّات واژه «اثخان» در قرآن تنها دومرتبه و درباره حکم اسارت، به‌عنوان یکی از احکام و فنون جنگی به‌کار رفته است. تفاوت ظاهری حکم موجود در دو آیه «ما کانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَکُونَ لَهُ أَسْری‏ حَتَّی یُثْخِنَ فِی الْأَرْضِ تُریدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللَّهُ یُریدُ الآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ» (انفال: 67) و «فَإِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِدَاءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا....» (محمد: 4)، ظهور عتاب در سیاق و نیز دریافت متفاوت از مفهوم «اثخان» و کمّ و کیف آن، سبب شده مفسّران قرآن برداشت‌های گوناگون و گاه متناقضی از این آیات ارائه دهند؛ گرچه دامنه تضارب آرای تفسیری در آیه 67 سوره انفال گسترده‌تر است. این پژوهش با تحلیل و نقد آرای مفسّران در این موضوع و با توجه به مفهوم «اثخان» [کُشت‌وکشتار شدید یا مغلوب شدن دشمن]، زمان نزول این دو آیه‌ و نیز واکاوی قراین لحن آیات، تلاش نموده تفسیری منسجم از این دو آیه ارائه ‌دهد و در پایان باورمند گردیده که دو آیه حاوی «اثخان»، بر مضمونی مشترک دلالت دارند و مفهوم «اثخان»، غلبه قدرتمندانه و پیروزی در میدان جنگ است که پس از آن، اسیرگرفتن جایز می‌گردد. همچنین در این آیات، قرینه‌ای برای حمل سیاق بر عتاب و سرزنش وجود ندارد و لحن هر دو آیه همراه با هشدار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reappraisal of the Opinions of the Qur'an Interpreters on the Concept of Ithkhān with an Emphasis on Verse 67 of Sūrat al-Anfāl

نویسندگان [English]

  • Davoud Esmaili 1
  • Narges Khoshbakht 2
1 Assistant Professor, Department of Qur'an and Hadith Sciences, Isfahan University
2 M.A. in Qur'an and Hadith Sciences, Isfahan University
چکیده [English]

Derivatives of the word ithkhān (decimation) are used in the Qur'an only twice and about the ruling of captivity, as one of the rulings and techniques of war. The apparent difference of the ruling in the two verses, ﴾A prophet may not take captives until he has thoroughly decimated [the enemy] in the land. You desire the transitory gains of this world, while Allah desires [for you] [the reward of] the Hereafter, and Allah is all-mighty, all-wise.﴿ (Anfāl: 67) and ﴾When you meet the faithless in battle, strike their necks. When you have thoroughly decimated them, bind the captives firmly. Thereafter either oblige them [by setting them free] or take ransom, until the war lays down its burdens….﴿ (Muhammad: 67), the appearance of reproach in the context, and also the different perception of the concept of ithkhān and its quantity and quality have caused the interpreters of the Qur'an to present different and sometimes contradictory impressions of these verses; although the scope of conflicting interpretations in verse 67 of Sūrat al-Anfāl is more extensive. This research tries to present a coherent interpretation of these two verses by analyzing and criticizing the opinions of the interpreters on this issue and considering the concept of ithkhān [large-scale killing or defeating the enemy], the time of the revelation of these two verses, as well as the analysis of the tone of the verses, and in the end, it is believed that the two verses containing ithkhān indicate a common theme and the concept of ithkhān is a powerful dominance and victory in the battlefield, after which it is permissible to take captives. Also, in these verses, there is no indication for implying the context of reproach and blame, and the tone of both verses conveys a warning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ithkhān
  • captivity
  • Battle of Badr
  • Sūrat al-Anfāl
  • Sūrat Muhammad
  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  3. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللّغة، قم: مکتب الأعلام الاسلامی
  4. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
  5. ابیاری، ابراهیم (1405ق)، الموسوعة القرآنیة، قاهره: مؤسّسة سجل العرب.
  6. ازهرى، محمد‌بن احمد (1421ق‌)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  7. بغوى، حسین‌بن مسعود (1420ق‌)، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌.
  8. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
  9. ثعلبى، احمد‌بن محمد (1422ق‌)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  10. جزری، ابن اثیر (1367)، النّهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم: مؤسّسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  11. جصاص، احمد‌بن على (1405ق‌)، احکام القرآن، بیروت‌: دار إحیاء التراث العربی.
  12. حمیری، ابن هشام (1383ق)، السّیرة النّبویة، قاهره: مکتبة محمدعلی صبیح واولاًده.
  13. خوانساری، محمّد‌بن حسین (1377)، دفاع از تشیع، ترجمه الفصول المختارة للمفید، قم: انتشارات مؤمنین.
  14. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  15. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ قرآن کریم، بیروت: دارالقلم، دمشق: الدّار الشّامیة.
  16. رستمی، احترام (1398)، «بررسی هم‌آوائی شبهات دائرة المعارف قرآن لایدن و تفاسیر اهل سنت»، دوفصلنامه علمی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، سال چهاردهم، شماره 27، ص 115-131.
  17. رشید رضا، محمد (1414ق‌)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
  18. زبیدى، محمد‌بن محمدمرتضی (1414ق‌)، تاج العروس،‌ بیروت: دار الفکر‌.
  19. زمخشری، محمود‌بن عمر (1979)، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
  20. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1404ق)، الدّر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  21. صاحب، اسماعیل‌بن عباد (1414ق‌)، المحیط فى اللغة، بیروت: عالم الکتب.
  22. صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
  23. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1390)، حدیثهای خیالی در تفسیر مجمع‌البیان به همراه چهار مقاله تفسیری، تهران: کویر.
  24. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم.
  25. طبرانى، سلیمان‌بن احمد(2008)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد: دار الکتاب الثقافی.
  26. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  27. طبری کیاهراسی، ابوالحسن علی‌بن محمد (1405ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  28. طبری، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  29. طریحی، فخرالدّین‌بن محمّد (1375)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی.
  30. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التّبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
  31. طیب، سید عبدالحسین (1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارت اسلام.
  32. عابدینی، احمد (1397)، تفسیر سوره انفال، تهران: سرایی.
  33. العجاج (1971)، دیوان العجاج روایة الأصمعی و شرحه، دمشق: مکتبة أطلس.
  34. علم‌الهدى، على‌بن الحسین (بی‌تا)، تنزیه الأنبیاء علیهم السلام، قم‌: الشریف الرضی‌.
  35. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
  36. فراء، یحیى‌بن زیاد (1980)، معانى القرآن، قاهره‌: الهیئة المصریة العامة للکتاب‌.
  37. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
  38. فضل الله، سیدمحمدحسین (1419ق)، من وحى القرآن، بیروت‌: دار الملاک.
  39. فیروزآبادى، محمد‌بن یعقوب‌ (1415ق‌)، القاموس المحیط، بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
  40. فیومی، احمد‌بن محمّد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشّرح الکبیر، قم: دارالهجرة.
  41. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  42. قرشی، علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  43. قرطبى، محمد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن،‌ تهران: ناصر خسرو.
  44. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  45. مراغى، احمد مصطفى (بی‌تا)، تفسیر المراغى،‌ بیروت‌: دار الفکر.
  46. مصطفوی، حسن (1368)، التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  47. معرفت، محمدهادی (1384)، علوم قرآنی، قم: التمهید.
  48. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  49. واحدى، على‌بن احمد‌ (1415ق‌)، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار القلم.