Qualitative Content Analysis of Social Themes in Sūrat al-Ḥujarāt

Document Type : Original Article

Author

Assistant Professor, Islamic Sciences and Culture Research Institute

Abstract

Attention and access to new theories from the text of the Qur’an has always been the focus of Qur’an researchers. One of the ways that can be used effectively in this direction is the accurate use of new research methods based on scientific rules. Qualitative content analysis is one of the methods that has been considered by Qur’anic scholars in the last decade along with its widespread popularity in the study circles around the world. In this research, we have used this method to understand and obtain the social themes of Sūrat al-Ḥujarāt. Based on the research findings, the central category obtained from all the themes inferred in this sūra has been pivoted around “the fields of social development in the community of believers.” In this surah, God expresses a kind of normative system for social relations between the believers and the Prophet as the divine leader of the people on the one hand, and the individuals in society on the other, as well as the dangers that can jeopardize the cohesion between them. The collection of factors and obstacles that have been obtained in the research for the growth of the community of faithful displays a general picture of the characteristics of the desired society and especially the role of etiquette and ethics in this system. This sūra also emphasizes the rule of “brotherly relationship” as a special type of social relationship in the interactions among the faithful.

Keywords

References

  1. آخوندی، محمدباقر؛ ایازی، سید علی‌نقی (1389)، مفاهیم اجتماعی در قرآن مجید بر اساس تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.
  2. آخوندی، محمدباقر؛ ایازی، سید علی‌نقی (1394)، اندیشه‌های اجتماعی در قرآن، مشهد: مؤسسه انتشاراتی خاتم.
  3. ایازی، محمدعلی (1380)، چهره پیوسته قرآن، تهران: هستی نما.
  4. ایمان، محمدتقی (1388)، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  5. ایمان، محمد‌تقی؛ کلاته ساداتی، احمد (1392)، روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان: مدلی روش‌شناختی از علم اسلامی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  6. ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا (1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامۀ پژوهش، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان، ص 15-44.
  7. بلیکی، نورمن (1393)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمۀ سید حمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سید مسعود ماجدی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  8. بیچرانلو حسن، عبدالله (1390)، تبیین مفهوم عدالت زبانی با رویکرد قرآنی به منظور طراحی خط مشی‌گذاری سیمای جمهوری اسلامی ایران، رسالۀ دکتری دانشگاه تهران، دانشکدۀ مدیریت.
  9. حرّی، ابوالفضل (1398)، «بررسی سبک زندگی ایمانی در پرتو قرائت مضمونی و ساختاری سوره حجرات مبتنی بر معناشناسی ایمان و کفر»، آموزه‌های قرآنی، شماره 29، ص 58- 85.
  10. خامه گر، محمد (1382)، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران: نشر بین‌الملل.
  11. خامه گر، محمد (1394)، تفسیر ساختاری سوره حجرات، مشهد: انتشارات 110.
  12. خسروی، زهره؛ باقری، خسرو (1387)، «راهنمای درونی کردن ارزش‌های اخلاقی از طریق برنامه درسی»، مطالعات برنامه درسی، شماره 8، ص 81-105.
  13. سبحانی تبریزی، جعفر (1386)، نظام اخلاقی اسلام تفسیر سوره حجرات، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  14. شبستری، مرتضی؛ رادمنش، محمد (1360)، اخلاق اجتماعی تفسیر سوره حجرات، تهران: بنیاد قرآن.
  15. صفوی، محمدرضا (1388)، ترجمه قرآن بر اساس المیزان، قم: ابنوس.
  16. عبداللهی نیسیانی، علی (1397)، «روش تحلیل محتوای کیفی تطبیق‌یافته به منظور تحقیق در متن قرآن کریم؛ ارائۀ یک مطالعۀ موردی در علوم رفتاری»، آموزه‌های قرآنی، دوره 15، شماره 28، ص 27-56.
  17. عزتی، مرتضی (1376)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: مؤ سسه تحقیقات اقتصادی.
  18. فراستخواه، مقصود (1395)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه، تهران: آگاه.
  19. فکوهی، ناصر (1390)، روش‌های کیفی در مطالعات انسان­شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، نشست علمی، منتشر شده در نمایه چکیده نشست‌های علمی حوزوی، دفتر سوم، معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
  20. قرائتی، محسن (1382)، تفسیر سوره حجرات، قم: دارالهدی.
  21. کافی، مجید (1394)، نظریه اجتماعی ارتباط در قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  22. کریپندورف، کلوس (1383)، تحلیل محتوا: مبانی روش‌شناسی، ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
  23. محمدپور، احمد (1392)، ضد روش1: منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، تهران: جامعه‌شناسان.
  24. مهرداد، ندا و دیگران (1392)، تحلیل محتوای کیفی، تهران: نشر و تبلیغ بشری.
  25. نامور، هومن؛ ذهبی، فاطمه (1389)، «گامی به سوی تحلیل محتوای آیات قرآن از منظر روانشناسی اجتماعی»، فصلنامۀ مطالعات قرآن و حدیث، سال چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 7، ص 57-76.
  26. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1378)، تفسیر راهنما، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  27. هولستی، اُل- آر (1380)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  28. Denzin, N. & Y. Lincoln (2000), The Diseipline and Practice of Qualitative Research, London, Sage.
  29. Elo, S. & H. Kyngäs (2008), “The qualitative content analysis process”, J Adv Nurs, 62 (1), 107- doi: 10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x.
  30. Hsieh, Hsiu-fang, Shannon, Sarah E. (2005), "Three Approaches to Qualitative Content Analysis", Qual Health Res, vol. 15.
  31. Lincoln, Y. S. & E. G Guba (1985), Naturalistic inquiry. Beverly Hills, CA: Sage.
  32. Maykut, Pamela & Richard Morehouse (1995), Beginning Qualitative Research, The -Falmer press.
  33. Mayring, P. (2007), "Qualitative content analysis. Forum", Qualitative Social Research, 1 (2). from http://www.qualitative- research.net/fqs.
  34. Satu Elo & Helvi Kyngas (2007), The qualitative content analysis process, JAN Research Methodology, Journal of Advanced Nursing, 62 (1), 107-115.
  35. Stephen V. Flynn & James S. Korcuska & Nicole V. Brady & Danica G. Hays (2019), A15Year Content Analysis of Three Qualitative Research Traditions; Volume 58, Issue1, pp: 49-63. 

Files

Share

How to cite

Statistics