تأملی در تعریف کلامی معجزه بر اساس گزارش قرآن از معجزه عصای حضرت موسی (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مؤسسه آموزش عالی غیردولتی-غیرانتفاعی آل‌طه

2 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

مسأله اعجاز قرآن از جمله مسائلی است که اگرچه ریشه کلامی در قرون اولیه ندارد و از حدود قرن سوم وارد دایره موضوعات کلامی شده، اما از همان زمان کمتر بحثی پیرامون نبوت وجود دارد که در آن از معجزه سخنی به میان نیاید. ویژگی کانونی معجزه از منظر عموم متکلمان، خارق‌العاده بودن آن است. تحدی نیز از جمله ویژگی‌های مهمی است که در کنار خارق‌العاده بودن، فصل و جنس تعریف معجزه را می‌سازند. در این نوشتار با بررسی آیات مرتبط با اعجاز عصای حضرت موسی (ع)، نشان داده‌ایم ویژگی کانونی معجزه از نظر قرآن کریم، حصول معرفت خداوند در مواجهه با آن است. در ادامه با تأکید بر لفظ قرآنی آیه و تمایز قائل شدن میان ظاهر و باطن آن، نتیجه گرفته‌ایم اولاً مخاطبان معجزه افراد متخصص نیستند، ثانیاً لزومی ندارد معجزه دارای ظاهری عجیب، بی‌سابقه و دست‌نیافتنی باشد، بلکه هر فعلی از افعال پیامبر و حتی سیمای او می‌تواند با دارا بودن ویژگی کانونی معجزه، آیه‌ای الهی باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Deliberation on Theological Definition of Miracle According to the Qur’an’s Report on the Miracle of the Prophet Moses’ (A.S.) Staff

نویسندگان [English]

  • Reza Rahnama 1
  • Muhammad Parchebaf Dowlati 2
1 Assosciate Professor, Al-e Taha Nonprofit-Non-governmental Higher Education Institute
2 Assistant Professor, Quran and Hadith University
چکیده [English]

The miracle of the Qur’an is among the issues that although is theologically rooted in early centuries and has entered the theological circle of topics since ca. 3rd century AH, there has been little discussion about Prophethood in which mention has been made on miracle. The focal feature of miracle from the viewpoint of theologians in general, is its being extraordinary. Taḥaddī (challenge) is also among the significant features that, along being extraordinary, make the differentia of a genus of the definition of miracle. Studying the verses related to the miracle of the Prophet Moses’ (A.S.) staff, we have indicated that the focal feature of miracle from the viewpoint of the Qur’an is the achievement of God’s knowledge in encountering with it. In continuation, with an emphasis on the Qur’anic wording of the verse and distinguishing between its external and internal aspects, we have concluded that firstly, the addressees of the verse are not experts; secondly, the miracle does not necessarily possess a strange, unprecedented, and unachievable appearance; rather, any of the Prophet’s actions and even his countenance can, by having the focal feature of miracle, be a Divine sign.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Moses (A.S.)
  • miracle
  • knowledge of God
1. قرآن کریم.
2. آذربایجانی، مسعود؛ «ساختار معنایی ایمان در قرآن»، انجمن معارف اسلامی، سال دوم، شماره 2، 1385، 48-11.
3. ابراهیم‌بن نوبخت؛ الیاقوت فی علم الکلام، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1413ق.
4. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
5. ابن‌میثم، میثم‌بن علی؛ قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1406ق.
6. ابوالصلاح حلبی، تقی‌بن نجم؛ تقریب المعارف، قم، الهادی، 1404ق.
7. امیرخانی، علی؛ معرفت اضطراری در قرون نخستین اسلامی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
8. بدخشان، نعمت‌الله؛ مزیدی، محمد؛ رحیمیان، سعید؛ «کاوشی در رابطه با ایمان و معرفت فلسفی»، اندیشه دینی، دوره 9، شماره 32، 1391، 114-89.
9. جزری، ابن‌اثیر مبارک‌بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، اسماعیلیان، 1367ق.
10. جعفرزاده کوچکی، علی‌رضا؛ دهقانی، فرزاد؛ شهریاری نسب، سروش؛ «بازاندیشی در حقیقت اعجاز»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، دوره 17، شماره 67، 1395، 70-49.
11. حبیبی سی‌سرا، مرتضی؛ صادقی، هادی؛ صفری، سید قاسم؛ «تحلیل معناشناختی مفهوم قرآنی «ایمان» با تأکید بر آرای متکلّمان مسلمان»، آیین حکمت، دوره 8، شماره 27، 1395، 88-61.
12. حسینی زبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
13. حلی، حسن‌بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1413ق.
14. حلی، حسن‌بن یوسف؛ معارج الفهم فی شرح النظم، قم، دلیل ما، 1386ش.
15. خویی، ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخویی، 1430ق.
16. رازی، فخرالدین محمد؛ مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
17. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، 1412ق.
18. صاحب‌بن عباد؛ المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، 1414ق.
19. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393ق.
20. طبرسی، فضل‌بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
21. طریحی، فخرالدین‌بن محمد؛ مجمع البحرین، تهران، مرتضوی، 1375ش.
22. طوسی، محمد‌بن حسن؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دارالاضواء، 1406ق.
23. طوسی، نصیرالدین محمد‌بن محمد؛ قواعد العقائد، بیروت، دارالغربة، 1413ق.
24. عسکری، حسن‌بن عبدالله؛ الفروق فی اللغة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، 1400ق.
25. علم‌الهدی، علی‌بن الحسین؛ رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405ق.
26. فاضل مقداد، مقداد‌بن عبدالله؛ ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی، 1405ق.
27. فاضل مقداد، مقداد‌بن عبدالله؛ اللوامع الالهیه فی المباحث الالهیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380ش.
28. فخار نوغانی، وحیده؛ حسینی شاهرودی، سید مرتضی؛ «بررسی و نقد نظریه دلالت اقناعی معجزات»، فلسفه و کلام، سال 47، شماره 95، 1394، 158-135.
29. فرامرز قراملکی، احد؛ مظهر قراملکی، علی؛ «مبانی نظریه معجزه انگاری اخلاق نبوی»، اندیشه نوین دینی، سال سوم، شماره 11، 1386، 22-9.
30. فراهیدی، خلیل‌بن احمد؛ العین، قم، دارالهجرة، 1409ق.
31. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق‌بن علی؛ گوهر مراد، تهران، نشر سایه، 1383ش.
32. فیروزآبادی، محمد‌بن یعقوب؛ قاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1425ق.
33. کریمی‌نیا، مرتضی؛ «ریشه‌های تکوین نظریه اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال 46، شماره 1، 1392، 144-113.
34. کلینی، محمد‌بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
35. محمدپور، حمیدرضا؛ «بررسی مفهوم آیه در قرآن کریم»، بلاغ مبین، شماره 11 و 12، 1386، 70-53.
36. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
37. ملکیان، مصطفی؛ «ملاک حقانیت هر دین»، هفت آسمان، سال هشتم، شماره 32، 1385، 50-43.