پژوهش تطبیقی عصری‌بودن فهم قرآن از دیدگاه مغنیه و شلتوت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور

2 دانشیار دانشگاه پیام نور

3 استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

عصری‌بودن فهم قرآن به­‌عنوان یکی از لوازم جاودانگی و جهان‌شمولی قرآن کریم، به این معناست که می‌توان با نگاه جدید به پاسخگویی نیازهای مخاطبان پرداخت و اقتضائات و شرایط فرهنگی اجتماعی هر عصری را در نظر گرفت؛ چیزی که در فهم جدید قرآن تأثیر داشته و مفاهیم این کتاب آسمانی را در هر زمان و مکان و نزد هر قومی با تفسیر جدیدی که این کتاب ظرفیت آن را دارد، تازه ساخته است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، عصری‌بودن فهم قرآن را در دو تفسیر مهم از فریقین (تفسیر الکاشف و تفسیرالقرآن الکریم)، به شکل تطبیقی کاویده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مغنیه با نگرش اقناعی و شلتوت با رویکرد تقریبی، تفسیر خود را عصری ساخته، یعنی نیازها و اقتضائات زمان و مکان موجب شده که این دو مفسر با دو رویکرد متفاوت در فهم آیات قرآن، هم عصریّت را به‌عنوان یک مبنا پذیرفته، و هم قائل به تأثیر عصریّت شده و مواردی نظیر آیات علوم در قرآن، تعیین مصادیق جدید و لزوم پاسخگویی به شبهات پیرامون قرآن را به‌عنوان عوامل عصری‌بودن فهم قرآن ذکر کرده­اند. در این میان مغنیه توسعه­پذیری معنا در فهم و تفسیر قرآن را به‌عنوان یکی از عوامل عصری‌بودن فهم قرآن می‌پذیرد و شلتوت آن را مخالف با فصاحت و بلاغت و اهداف تربیتی و هدایتی قرآن می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Research on the Epochality of Understanding the Qur’an from the Viewpoints of Mughniya and Shaltut

نویسندگان [English]

  • Naser Abedini 1
  • Alireza Delafkar 2
  • Akbar Towhidlou 3
1 Ph.D. Student, Payam Noor University
2 Associate Professor, Payam Noor University
3 Assistant Professor, Payam Noor University
چکیده [English]

The epochality of understanding the Qur’an as one of the requirements for the eternality and universality of the Holy Qur’an means that with a new outlook one can respond to the addressees’ needs and take into consideration the socio-cultural conditions and exigencies of any epoch; what has been influential in new understanding of the Qur’an and refreshed the concepts of this Revealed scripture in any time and place with any folk by means of any new interpretation that this book has the capacity for. With a descriptive-analytical method, this research has in a comparative way delved into the epochality of understanding the Qur’an in two significant Sunni interpretations (Tafsīr al-Kāshif, and Tafsīr al-Qur’an al-Karīm). The findings of this research show that Mughniya, with a convincing approach, and Shaltut, with a reconciliatory approach, have made their interpretations epochal; that is to say, the requirements and exigencies of time and place have caused these two interpreters with two different approaches in understanding the Qur’an both to accept epocality as a basis and believe in the impact of epocality and have mentioned such instances as the verses of science in the Qur’an, determining new referents, and the necessity for responding to the misconceptions concerning the elements of epochality of understanding the Qur’an. In the meantime, Mughniya has accepted the expandability of meaning in understanding and interpreting the Qur’an as one of the elements of epocality of understanding the Qur’an and Shaltut considers it as opposing the rhetoric and the educational and guiding objectives of the Qur’an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • epochality of interpretation
  • understanding the Qur’an
  • Mughniya
  • Shaltut
1. قرآن کریم.
2. آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
3. ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمّد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
4. ابن ابی‌زینب، محمّدبن ابراهیم (1397)، الغیبه للنعمانی، تهران: صدوق.
5. ابن عاشور، محمّد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
6. ابن عطیه، عبدالحق‌بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمّد، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
7. ابن فارس، احمد (1420ق)، معجم المقاییس اللغه، تحقیق ابراهیم شمس الرّین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
8. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
9. ابوزهره، محمّد (1395ق)، زهرة التفاسیر، بیروت: دارالفکر.
10. اشکوری، محمّد‌بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح جلال‌الدین محدّث، تهران: دفتر نشر داد.
11. اصفهانی، سیده نصرت امین (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
12. ایازی، سیّد محمدعلی (1374)، تأثیر زمان و مکان در فهم قرآن، تهران: کنگره بررسی مبانی فکری حضرت امام خمینی.
13. ـــــــــــــــــــ (1378)، قرآن و تفسیر عصری، تهران: دفتر نشر اسلامی.
14. ایازی، سیّد محمدعلی؛ پارسایی، تهمینه (1391)، «توسعه معنایی در تفسیر قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 13، صص 61-78.
15. بحرانی اصفهانی، عبدالله (1413ق)، عوالم العلوم و المعارف والاحوال من الآیات والأخبار و الأقوال، تصحیح محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی، قم: مؤسسه المهدی.
16. بستانی، فؤاد افرام (1906)، فرهنگ ابجدی، ترجمه رضا مهیار، تهران: اسلامی.
17. بنت الشاطی، عایشه (بی­تا)، التفسیر البیانی، قاهره: دارالمعارف.
18. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1385)، شیخ شلتوت طلایه دار تقریب، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب.
19. جعفری، یعقوب (1373)، تفسیر کوثر، قم: هجرت.
20. خسروانی، علیرضا (1386)، تفسیر خسروی، تحقیق محمّدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
21. رشید رضا، محمد (1414ق)، المنار، بیروت: دارالمعرفه.
22. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387)، تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن.
23. زحیلی، وهبه (1422ق)، التفسیر الوسیط، دمشق: دارالفکر.
24. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف، بیروت: دارالکتاب العربی.
25. سمرقندی، نصربن محمّد (1416ق)، تفسیرالسمرقندی المسمی بحر العلوم، تحقیق عمری محمّد، بیروت: دارالفکر.
26. سیّدرضی، محمّد‌بن حسن (1379)، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ترجمه علی نقی فیض الاسلام، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الاسلام.
27. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
28. شاه عبدالعظیمی، حسین (1363)، تفسیر اثنی عشری، تهران: نشر میقات.
29. شحرور، محمّد (1996)، الکتاب و القرآن و قراءة المعاصر، بیروت: شرکة المطبوعات.
30. شعرانی، ابوالحسن (1386)، پژوهشهاى قرآنى علامه شعرانى در تفاسیر مجمع البیان، روح الجنان و منهج الصادقین، تحقیق محمّدرضا غیاثی کرمانی، قم: بوستان کتاب.
31. شلتوت، محمود (1361)، من توجیهات الاسلام، ترجمه سیّد خلیل خلیلیان،تهران: شرکت سهامی انتشار.
32. ـــــــــــــ (1387)، الی القرآن الکریم، ترجمه سیّد حسن سیّدی، مشهد: به­نشر.
33. ـــــــــــــ (1389)، تفسیر القرآن الکریم، ترجمه محمّدرضا عطایی، مشهد: به­نشر.
34. صادقی تهرانی، محمّد (1406ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامی.
35. صدوق، محمد‌بن علی (1378)، عیون الاخبار الرضا7،تحقیق مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
36. صفّار، محمّد‌بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
37. طالقانی، محمود (1362)، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
38. طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمّدباقر همدانی، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
39. ــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، نهایة الحکمه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
40. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
41. ـــــــــــــــــــ (1375)، تفسیر جوامع الجامع، ترجمه مجموعه نویسندگان، مشهد: به‌نشر.
42. طبری، محمّد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
43. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
44. عزیر، فهیم (1395)، دانش تفسیر در سنّت مسیحی یهودی، ترجمه علی نجفی‌نژاد، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
45. عیاشی، محمّد‌بن مسعود (1380)، التفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیّة الاسلامیه.
46. فخررازی، محمد‌بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
47. فضل‌الله، سید محمدحسین (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
48. قاسمی، جمال‌الدین (1418ق)، تفسیر القاسمی، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
49. قرشی، سید علی‌اکبر (1377)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
50. قرطبی، محمّد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
51. کرمی، محمّد (1402ق)، التفسیر لکتاب الله المنیر، قم، نشر علمیّه.
52. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
53. ماتریدی، محمّد‌بن محمّد (1426ق)، تأویلات اهل السنه، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
54. ماوردی، علی‌بن محمّد (بی­تا)، النکت و العیون، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
55. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
56. محمود، مصطفی (1999)، القرآن محاولة لفهم العصری، قاهره: دارالمعارف.
57. مدرّسی، محمّدتقی (1419ق)، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
58. مراغی، احمد مصطفی (بی‌تا)، تفسیر المراغی، بیروت: دار الفکر.
59. مطهّری، مرتضی (1373)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا.
60. معرفت، محمدهادی (1410ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیّه قم.
61. مغنیه، محمدجواد (1378)، تفسیر الکاشف، ترجمه موسی دانش، قم: بوستان کتاب.
62. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
63. میبدی، احمد‌بن محمّد (1371)، کشف الاسرار و عدّة الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر.