بوطیقای قرآن (درآمدی بر سبک‌شناسی قرآن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه فردوسی مشهد

10.22081/jqr.2020.56197.2731

چکیده

بررسی ادبی متن مقدس به‌ویژه متن قرآن، یعنی بررسی آن به‌مثابۀ یک اثر ادبی فاخر و گرانسگ و تأثیرگذار؛ چون متون مقدس، برخلاف آثار ادبی در سنّت‌های یونانی، عبری و ...، تافته‌ای جدابافته از تاروپود حماسه (epic)، غنا (Lyric) و نمایش (dram) است. متن قرآن را می‌توان با دو رویکرد بررسی نمود: 1- رویکرد دینی- معرفتی، 2ـ رویکرد ادبی. در رویکرد ادبی، هدف یافتن پیوستگی (Continuitis) است و در رویکرد دینی ـ معرفتی، در پی یافتن ناپیوستگی. در رویکرد ادبی به‌صراحت می‌توان از وحیانی بودن متن قرآن دفاع کرد، چون قرآن به‌صراحت از تقلید‌ناپذیری متن خود سخن می‌گوید (بقره: 23، هود: 13، اسراء: 88، طور: 34ـ33). بدیهی است که ویژگی تقلیدناپذیری در حوزه ادبیت متن است، چون مخاطب این آیات، منکران قرآن هستند، نه مؤمنان به آن.
مقاله حاضر از بخش‌های زیر شکل گرفته است: 1ـ مبانی نظری بوطیقای قرآن، 2ـ تبیین برتری رویکرد ادبی در بررسی متن قرآن، 3ـ شعریّت متن قرآن و رخدادهایی در دریافت نومسلمانان؛ به این معنا که متن دینی و معرفتی قرآن از ویژگی‌های شعری بهرۀ فراوان برده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Poetics of the Qur’ān (An Introduction to the Qur’an’s Stylistics)

نویسنده [English]

  • Sayyid Husayn Sayyidi
Professor, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Literary study of the Holy Scriptures, especially the scripture of the Qur’an, means studying it as a sublime, dignified, and effectual literary work, since contrary to the literary works, the Holy Scriptures in the Greek, Hebrew, and other similar traditions are separately woven out of the warp and woof of epic, lyric, and drama. The text of the Qur’an can be studied by two approaches: 1. Religious-epistemic approach, 2. Literary approach. In literary approach the purpose is to find continuity and in religious-epistemic approach to find incontinuity. In literary approach, the inimitability of the text of the Qur'an's being revelatory can be explicitly defended, because the Qur'an explicitly speaks of its own text's inimitability (Al-Baqara, 23; Hūd, 13; Al-Isrā, 88; Al-Ṭūr, 33-34). Obviously, the inimitability is a feature of the literariness of the text, since the addressees of these verses are the deniers of the Qur'an rather than the believers in it.
The present paper consists of the following sections: 1. Theoretical principles of the Qur'an's Poetics, 2. Elucidation of the superiority of the literary approach in examining the text of the Qur'an, 3. Poeticality of the Qur'an's text and some events in the perceptions of the newly converted Muslims, meaning that the Qur'an's religious and epistemic text have greatly enjoyed the poetical features.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • Poetics (būṭīqā)
  • poetry
  • text
1. ابن‌فارس، احمد (1382ق)، الصاحبی فی فقه اللغة العربیه، تحقیق مصطفی الشویمی، بیروت: مؤسسه بدران.
2. ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن مسلم (1973)، تأویل مشکل القرآن، تصحیح احمد صقر، قاهره: دارالتراث.
3. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر (بی‌تا)، السیرة النبویه، قاهره: بی‌نا.
4. ابوزید، نصرحامد (1387)، معنای متن، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
5. ابوزید، نصرحامد (2008)، الخطاب والتأویل، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
6. ابوعبید، معمربن المثنی (1954)، مجاز القرآن، تحقیق فؤاد سزکین، قاهره: بی‌نا.
7. ادونیس (1993)، النص القرآنی و آفاق الکتابة، بیروت: دارالآداب.
8. ارکون، محمد (2015)، من التفسیر الموروث الی تحلیل الخطاب الدین، ترجمه هاشم صالح، بیروت: دارالطلیقه.
9. باقلانی، ابوبکر (1954)، اعجاز القرآن، تصحیح احمد صقر، قاهره: دارالمعارف.
10. پورنامداریان، تقی (1393)، «گزاره‌های زبانی و ادبیت کلام»، فصلنامه تخصصی نقد ادبی، سال هفتم، شماره 27، ص 11-28.
11. جرجانی، علی‌بن عبدالعزیز (1966)، الوساطة المتنبی و حضومه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم و علی محمد لبجاوی، بیروت: دارالقلم.
12. رضا، رشید (1971)، الوحی المحمدی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
13. رضی، محمدبن حسین (1404ق)، تلخیص البیان فی مجاز القرآن، بغداد: دارالتراث.
14. رمانی، علی‌بن عیسی (بی‌تا)، النکت فی اعجاز القرآن، تصحیح محمد خلف‌الله و محمد زغلول سلام، قاهره: دارالمعارف.
15. زجّاج، ابوالقاسم (2007)، معانی القرآن و اعرابه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
16. سکاکی، یوسف‌بن ابوبکر (1356ق)، مفتاح العلوم، تحقیق مصطفی البابی الحلبی، قاهره: بی‌نا.
17. سیدی، سید حسین (1392)، سیر تاریخی اعجاز قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
18. شاذلی، سیدبن قطب (2004)، التصویر الفنی فی القرآن، قاهره: دارالشروق.
19. شیبانیان، مریم (1397)، «مطالعه مفهوم ادبیت در نظریه معنا سبک‌شناسی»، مجله نقد ادبی، سال 11، شماره 41، ص 7-32.
20. عسکری، ابوهلال (2006)، الصناعتین، تحقیق علی‌ محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبة العصریه.
21. عیاض، قاضی (1376ق)، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، تصحیح عبدالسلام البکاری المساری، قاهره: بی‌نا.
22. فرّاء، یحیی‌بن زیاد (1955)، معانی القرآن، تصحیح احمد یوسف نجاتی و محمدعلی النجار، قاهره: بی‌نا.
23. کروچه، بندتو (1358)، کلیّات زیبایی‌شناسی، ترجمه فؤاد رحمانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
24. هیکس، هاروی (1381)، «بوطیقا»، زیباشناخت، ترجمه مشیت علایی، نیمه اول سال 1381، شماره 6، ص 145-154.
25. R. Moulton, The litrary study of The bible, 2nd, Boston 6 D.C. Heoth 8, Co. 18.
26. Tsur R. (2002), Aspects of cognitive poetics In cognitive stylistics language and cognitive in the text analysis, Amsterdam Philadelphia: john Benjamin publishing company.