ساخت‌شناسی و معناپژوهی واژه‌های هم‌نویسه در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس

2 دانش‌آموخته دکترای دانشگاه علامه طباطبایی

10.22081/jqr.2020.57360.2869

چکیده

«واژه» عنصر بنیادین هر زبان و مادۀ اصلی ساختار سخن است. این عنصر اساسی در قرآن کریم از شکوه ویژۀ اعجازین برخوردار بوده، کارویژه‌های گوناگونی دارد. یکی از کارویژه‌های واژگان قرآنی «هم‌نویسه» (Homograph) بودن برخی از اسم‌ها و فعل‌‌های آن است. این چگونگی بسامد قابل توجهی در قرآن کریم داشته، در فرآیند ترجمه و تفسیر تأثیر فراوانی دارد. مقاله پیش‌رو پژوهشی نظری است که به روش تحلیلی- توصیفی، واژه‌های هم‌نویسه موجود در این متن وحیانی را مورد بررسی قرار داده، پژوهشگران از رهگذر پردازش داده‌ها به نتایج زیر دست یافته است:
1. وجود واژه‌های هم‌نویسه در قرآن کریم نشانه روشن ظرفیت منحصربه‌فرد این کتاب آسمانی و زبان عربی در اختصاص الفاظ مناسب با معنا و مقتضای حال است.
2. برخی از واژگان قرآن کریم «هم‌نویسه‌نما» بوده واجد شرایط واژگان «هم‌نویسه» نیستند.
3. خاستگاه واژگان «هم‌نویسه» موجود در قرآن کریم کارکرد‌های متفاوت معنایی، تعدد گویش و نیز دگرگونی‌های عارض بر واژگان در فرآیند تصریف است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Structurology and Semantic Studies of the Homographic Words in the Holy Qur'an

نویسندگان [English]

  • Ali Osat Khanjani 1
  • Fateme Azimifard 2
1 Assistant Professor, Islamic Azad University of Chalus
2 Ph.D. Graduate, Allama Tabatabai University
چکیده [English]

"Word" is the fundamental element of any language and the main element of the speech structure. This basic element has been of especially miraculous magnificence in the Holy Qur'an and has various functions. One of the functions of the Qur'anic words is the homographic feature of some of its nouns and verbs. This feature has had considerable frequency in the Holy Qur'an and is of great impact on the process of translation and interpretation. The present article is a theoretical research, which, through the analytical-descriptive method, has studied the homographic words existing in this Revealed text and the researchers have reached the following conclusions by way of processing the data:

The existence of homographic words in the holy Qur'an is a clear indication of the exclusive capacity of this Revealed Book and the Arabic language in designation of appropriate words consistent with the meaning and state of affairs.
Some of the words are pseudo-homographic and are not qualified as homographic words.
The origin of the homographic words existing in the Qur'an is the various semantic functions, variety of discourse, as well as the transformation affecting the words in the process of inflection (taṣrīf).

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur'an
  • homograph
  • variety of discourse
  • pseudo-homographic

مراجع

1. آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح‌المعانی فی‌النفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
2. ابن‌اثیر، محمدبن محمد (1979)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت: المکتبة العلمیة.
3. ابن‌درید، محمد‌بن الحسن (1988)، جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
4. ابن‌سیده، علی‌بن اسماعیل (1421ق)، المحکم و المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة.
5. ابن‌عجیبه، احمد‌بن محمد‌بن مهدی (1423ق)، البحر المدید فی‌تفسیر القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
6. اندلسی، ابن‌عطیه (1413ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
7. ابن‌فارس، احمد‌بن زکریا (2008)، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دارالفکر.
8. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1408ق)، لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
9. ابوعبیده، معمربن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی.
10. ازهری، محمدبن‌احمد (1421ق)، تهذیب اللغه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
11. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد  (1408ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
12. بغوی، حسین بن‌مسعود (1417ق)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالطیبه.
13. بیضاوی، عبدالله بن‌عمر (بی‌تا)، انوار التزیل و اسرا ر التأویل، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
14. پالمر، فرانک (1366)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمۀ دکتر کورش صفوی، تهران: نشر مرکز.
15. جرجانی، ابوالفتوح (1404ق)، آیات الاحکام، تهران: انتشارات نوید.
16. جوادی آملی، عبدالله (1395)، تسینم؛ تفسیر قرآن کریم، قم: مرکز نشر اسراء.
17. جوهری، اسماعیل‌بن حمّاد  (1376ق)، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
18. حسین‌نژاد، محمدعلی  (1380)، بررسی مسائل زبانی در تقطیع و برچسب‌دهی متون فارسی معیار برای پردازش رایان‌های متن و گفتار، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
19. حمیری، نشوان‌بن سعید (1420ق)، شمس‌العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت: دارالفکر.
20. خسروانی، علی‌رضا (1390)، تفسیر خسروی، تهران: انتشارات اسلامیه.
21. خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
22. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
23. زبیدی، مرتضی (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دارالفکر.
24. زجاج، ابراهیم‌بن سری (1420ق)، اعراب القرآن، بیروت: دارالکتب اللبنانی.
25. زمخشری، محمود‌بن عمر (1386)، مقدمة الادب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
26. زمخشری، محمود‌بن عمر (1402ق)، اساس البلاغة، بیروت: دار المعرفه.
27. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب اللبنانی.
28. سبزواری، محمد‌بن حبیب‌الله (1419ق)، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
29. سیوطی، عبدالرحمن جلال‌الدین (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
30. شبّر، عبدالله (1412ق)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دارالبلاغة للطباعة و النشر.
31. صادقی تهرانی، محمد (1419ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: نشر مولف.
32. صعیدی، عبدالفتاح؛ موسی، حسین یوسف (1410ق)، الافصاح فی فقه اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
33. صفوی، کورش (1384)، فرهنگ توصیفی معناشناسی، تهران: فرهنگ معاصر.
34. طالقانی، صاحب‌بن عباد (1414ق)، المحیط فی‌اللغة، بیروت: عالم الکتاب.
35. طبری، محمدبن جریر (1312ق)، جامع البیان فی تأویل القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
36. طریحی، فخرالدین (1403ق)، مجمع البحرین، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
37. طوسی، محمدبن حسن ( بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
38. عاملی، ابراهیم (1360)، تفسیر عاملی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات صدوق.
39. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
40. فضل‌الله، سیدمحمد حسین (1419ق)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
41. فیروزآبادی، محمدبن‌یعقوب (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة.
42. قرشی، علی اکبر (1377)، قاموس قرآن، قم: مرکز فرهنگی نشر قبله.
43. قرطبی، محمد‌بن احمد (1363)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
44. قمی، میرزا محمد (1410ق)، کنز الدقائق، قم: موسسة النشر الاسلامی.
45. قنبری، عاطفه (1377)، بررسی مسأله چندمعنایی در زبان فارسی، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
46. کاشانی، فتح‌الله (1423ق)، زبدة التفاسیر، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
47. کلینی، محمدبن یعقوب (1386)، اصول کافی، قم: انتشارات قائم آل محمد.
48. لاینز، جان (1391)، درآمدی بر معناشناسی زبان، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر علمی.
49. مدنی، ابن معصوم علی‌بن احمد (1426ق)، الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
50. مرادزاده، شهروز (1381)، طبقه‌بندی هم‌نویسه‌های خطّ فارسی، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
51. مراغی، احمد‌بن مصطفی (1365ق)، تفسیر مراغی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
52. معرفت، محمدهادی (1386)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه التمهید.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار