پژوهشی در رَوایی یا ناروایی تفسیر فلسفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

قرآن کریم از عصر نزول تا کنون با روش‌های مختلف و متفاوت تفسیر شده است. یکی از روش‌های تفسیری آن که در رَوایی یا ناروایی آن اختلاف شده، تفسیر فلسفی است. شماری از فیلسوفان روابودن آن را مسلّم و مفروغ‌عنه دانسته و سوره‌ها و آیه‌هایی از قرآن را با روش فلسفی تفسیر کرده‌اند، و دسته‌ای دیگر از عالمان دینی با آن مخالفت کرده، بر ناروایی آن به وجوهی استدلال کرده‌اند. در این مقاله، نخست مهم‌ترین دلایل  مخالفان تفسیر فلسفی با عناوین  روایات دلالت‌کننده بر دور بودن تفسیر قرآن از عقل انسان،  روایات نهی‌کننده از طلب هدایت از غیر قرآن، مغایرت تعقّل با تفلسف، و اختلافی بودن و یقین‌آور نبودن استدلال‌های فلسفی بررسی و نقد می‌شوند، سپس برای روابودن تفسیر فلسفی و لزوم یا دست‌کم جواز بهره‌گیری از یافته‌های فلسفی در تفسیر آیات استدلال و در پایان  نتیجه‌گیری می‌شود که تفسیر فلسفی با شرایطی رَواست.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Research on the Admissibility or Inadmissibility of Philosophical Interpretation

نویسنده [English]

  • Ali Akbar Baba’i
Associate professor, Hawza and University Research Institute
چکیده [English]

The Holy Qur’an has been interpreted in different ways since the time of Revelation up to the present. One of its interpretation methods, for which there is disagreement on its admissibility or inadmissibility, is philosophical interpretation. A number of philosophers have taken its admissibility for granted and have interpreted chapters and verses of the Qur’an in a philosophical method, and another group of religious scholars have opposed it, somehow arguing its inadmissibility. In this article, first, the most important reasons of the opponents of philosophical interpretation such as: narrations indicating that the interpretation of the Qur’an is far from human intellect; narrations forbidding seeking guidance from [sources] other than the Qur’an; contradiction of intellection with philosophizing; and controversy and uncertainty of philosophical arguments are examined and criticized, and then, for the admissibility of the philosophical interpretation and the necessity or at least the permission to use philosophical findings in the interpretation of the verses, it is argued and finally it is concluded that the philosophical interpretation is admissible under certain conditions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretive method
  • philosophical interpretation
  • philosophy
  • interpretive philosophers
  • separatism (maktab-i tafkīk)
  1. قرآن کریم
  2. ابن تیمیة، احمد‌بن عبدالحلیم (1427ق)، درء تعارض العقل و النقل، ریاض: مکتبة الرشد.
  3. ابن سینا، حسین‌بن علی (1400ق)، رسائل، بی‌جا: انتشارات بیدار.
  4. ابن سینا، حسین‌بن علی (1425ق)، جامع البدائع، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  5. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1408ق)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث.
  6. اسعدی و دیگران، محمد (1392)، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: انتشات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. ایازی، سید محمدعلی (1414ق)، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  8. بابایی، علی‌اکبر (1381)، مکاتب تفسیری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه؛ تهران: سمت.
  9. برقی، احمد‌بن محمد‌بن خالد (1370ق)، المحاسن، طهران: دار الکتب الاسلامیة.
  10. جوادی آملی، عبداللّه (1379)، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
  11. حاج­خلیفه، مصطفی (1413ق)، کشف الظنون، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  12. حرّ عاملی، محمد‌بن حسن (1412ق)، وسائل الشیعة، تهران: المکتبة الاسلامیة.
  13. حکیمی، محمدرضا (1377)، مکتب تفکیک، بی‌جا: دفبر نشر فرهگ اسلامی.
  14. حکیمی، محمدرضا (1382)، ضمیمه کتاب متألّه قرآنی، تألیف محمدعلی رحیمیان فردوسی، قم: دلیل ما.
  15. حکیمی، محمدرضا (1386)، الهیات الهی و الهیات بشری(مدخل)، قم: دلیل ما.
  16. ذهبی، محمدحسین (بی‌تا)، التفسیر و المفسرون، بی‌جا: بی‌نا.
  17. رحیمیان فردوسی، محمدعلی (1382)، متألّه قرآنی، مقدمه «بافجر قرآن»، به قلم محمدرضا حکیمی، قم: دلیل ما.
  18. سیدان، سیدجعفر (1392)، معارف وحیانی، دفتر دوم، قم: دلیل ما.
  19. صدرالمتألهین، محمد‌بن ابراهیم (1366)، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
  20. صدرالمتألهین، محمد‌بن ابراهیم (بی‌تا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، تهران: شرکة دارالمعارف الاسلامیة.
  21. صدوق، محمد‌بن علی (1404ق)، عیون اخبار الرضا7، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  22. صدوق، محمد‌بن علی (بی‌تا)، التوحید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  23. طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  24. طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی‏ ‏.
  25. عبدالباقی، محمد فؤاد (بی‌تا)، المعجم المفهرس، تهران: نشر پرتو.
  26. عبدلی مهرجردی، حمیدرضا (1389)، تفسیر فلسفی قرآن، قم: دلیل ما.
  27. عک، خالد عبدالرحمن (1414ق)، اصول التفسیر و قواعده، بیروت: دارالنفائس.
  28. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1411ق)، تفسیر العیاشی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  29. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1413ق)، اصول الکافی، بیروت: دارالاضواء.
  30. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  31. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، احمد عابدی و سید محمود طیب‌حسینی (1389)، دائرة المعارف قرآن کریم، ج8، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  32. هیئت نقد و نظریه‌پرداز (1388)، بررسی عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.