نگاهی نو به تفسیر آیه امانت و ارتباط آن با خلافت و اختیار انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

آیه امانت از آیات متشابه و کلیدی قرآن در باب خلقت انسان می‌باشد که معرکه آرای متنوع و گاه متضاد مفسران گشته است. از میان معانی متعددی که مفسران برای امانت برگزیده‌اند؛ همچون شریعت، ولایت، فطرت، روح منفوخ و ...، به‌نظر می‌رسد معنایی که برخی عارفان به آن رسیده‌اند، یعنی خلافت تامه انسان از جانب خداوند و همچنین معنای اختیار، از دقت بیشتری برخوردار است؛ چرا که اولاً این معانی بر اساس حقیقت مؤکد قرآن مبنی بر شعور، ادراک و عقلانیت همه کائنات، استوار گشته‌اند، ثانیاً اختصاص به انسان دارند، ثالثاً تکوینی بوده و در راستای سایر آیات خلقت هستند، رابعاً مناسب‌ترین توجیه را برای واژگان اشفاق، ظلومیت و جهولیت در آیه امانت فراهم می‌کنند. ازاین‌رو بسان دو روی سکه امانت‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Look at the Interpretation of Al-Amāna Verse and its Relation to the Human Caliphate and Freewill

نویسنده [English]

  • Sayyid Abu’l Fazl Mousavi
Assistant professor, Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

Al-amāna (the trust) verse is one of the unequivocal and key verses of the Qur’an about the creation of man, which has been the subject of various and sometimes conflicting opinions among interpreters. Among the many meanings that interpreters have chosen for amāna; such as sharī‘a, wilāya, fira, al-rūḥ al-manfūkh (the spirit breathed in), etc., it seems that the meaning that some mystics have reached, that is, the absolute caliphate over the entire human beings from God, as well as the meaning of free will, is of more accuracy; because, firstly, these meanings are based on the Qur’an’s emphatic truth about the intelligence, understanding and rationality of all the universe; secondly, they are specific to humans; thirdly, they are evolutionary and are in line with other verses of creation; fourthly, they provide the most suitable justification for the words ishfāq (apprehending), iniquity, and senselessness in al-amāna verse. Therefore, they are like two sides of the coin of amāna.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-amāna verse
  • absolute caliphate
  • free will
  • apprehending
  • iniquity
  • and senselessness
  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه (صبحی صالح) (1374)، قم: مرکز البحوث الاسلامیة.
  3. آلوسی، محمود‌بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. آملی، حیدر‌بن علی (1422ق)، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، قم: نشر نور علی نور.‏
  5. ابن اثیر، نصر‌بن عبدالله (1416ق)، المثل السائر فیأدب الکاتب و الشاعر، قاهره: دار النهضة.
  6. ابن عربی، محمد‌بن محمد (1422ق)، تفسیر ابن عربی، بیروت: دار صادر.
  7. بحرانی، سید هاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
  8. حسینی همدانی، محمد (1404ق)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: انتشارات لطفی.
  9. حقی برسوی، اسماعیل‌بن مصطفی (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.
  10. حویزی، عبد علی‌بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
  11. راغب، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: الدار الشامیة.
  12. رشید رضا، محمد (1414ق)، المنار، بیروت: دارالمعرفة.
  13. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دارالکتاب العربی.
  14. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه مرعشی.
  15. شیرازی، صدرالدین محمد‌بن ابراهیم (1361)، تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
  16. طباطبایی، سید محمّدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  17. طباطبایی، سید محمّدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  18. طباطبایی، سید محمّدحسین (1427ق)، تفسیر البیان فى الموافقة بین الحدیث و القرآن‏، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  19. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  20. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  21. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  22. فیض کاشانی، محمد‌بن شاه مرتضی (1415ق)، تفسیر الصّافی، تهران: مکتبة الصدر.
  23. قرشی، علی‌اکبر (1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
  24. قزوینی، جلال‌الدین (بی‌تا)، الإیضاح فی علوم البلاغة، بیروت: دار الجیل.
  25. قمی، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
  26. قیصری، داوود (1363)، مقدمه شرح فصوص الحکم قیصری، قم: انتشارات بیدار.
  27. کلینی، محمّدبن یعقوب (1429ق)، کافی، قم: دار الحدیث.
  28. گنابادی، سلطان محمد (1408ق)، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
  29. مصطفوی، حسن (1368)، ‏التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  30. مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
  31. میبدی، احمد‌بن محمد (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیرکبیر.