روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در سال‌های اخیر نگرش موضوعی به تفسیر قرآن سرعت بیشتری پیدا کرده و مفسران با هدف دستیابی به معارف نوین، رویکرد کل‌نگری به قرآن و سوره‌ها را اتخاذ کرده‌اند. نظریه وحدت موضوعی نیز با پیش‌فرض موضوع واحد برای هر سوره، به دنبال ارائه تفسیری جامع از آیات قرآن است. در این میان، مصطفی مسلم با نگارش «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم»، اولین تفسیر کامل سوره‌های قرآن بر پایه وحدت موضوعی را ارائه داد. میزان موفقیت یا عدم موفقیت وی در عملی ساختن این شیوه تفسیری و ارزیابی کارآمدی نظریه وی، منوط به مطالعه و بررسی اثر تفسیری ایشان خواهد بود. ازاین‌رو ایده اصلی نوشتار حاضر، نقد و بررسی روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی است؛ چه آنکه رهگیری و اثبات وحدت موضوعی در طولانی‌ترین سوره قرآن می‌تواند مؤیدی بر نظریه مذکور باشد و از حجم مخالفت‌ها با آن بکاهد؛ هرچند یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تفسیر موضوعی مصطفی مسلم از کاستی‌هایی مانند تکلف در تعیین محور و مقاطع سوره، عدم حضور نظریه وحدت موضوعی در فرایند تفسیر، ابهام و اضطراب در روش و ... رنج می‌برد و در مجموع وی نتوانسته نظریه وحدت موضوعی مورد نظر خویش را در تفسیر عملی سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Interpretation Method of Mustafa Muslim in Sūrat Al-Baqara with Emphasis on the Theory of Thematic Unity

نویسندگان [English]

  • Husniyeh Shaykh Hamza 1
  • Abbas Isma’ilizadeh 2
  • Ali Asadi Asl 2
1 Ph.D. Student, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

In recent years, the thematic approach to the interpretation of the Qur’an has gained more speed, and interpreters have adopted a holistic approach to the Qur’an and its sūras with the aim of acquiring new knowledge. The theory of thematic unity also seeks to provide a comprehensive interpretation of the verses of the Qur’an with the premise of a single topic for each sūra. In the meantime, Mustafa Muslim, by writing “Al-Tafsīr Al-Mawḍū‘ī li Suwar Al-Qur’an Al-Karīm”, presented the first complete interpretation of the sūras of the Qur’an based on thematic unity. The extent of his success or failure in implementing this interpretation method and evaluating the efficiency of his theory depends on the study and examination of his interpretation work. Therefore, the main idea of ​​this article is to review the interpretation method of Mustafa Muslim in Sūrat Al-Baqarah with emphasis on the theory of thematic unity; whereas tracing and proving the thematic unity in the longest sūra of the Qur’an can be a confirmation of the mentioned theory and may reduce the amount of opposition to it; however, the findings of the research show that the thematic interpretation of Mustafa Muslim suffers from shortcomings such as affectation in determining the pivots and divisions of the sūras, the absence of the theory of thematic unity in the process of interpretation, ambiguity and distress in the method, etc. All in all, he has not been able to implement his theory of thematic unity in his interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • thematic interpretation
  • thematic unity
  • Mustafa Muslim
  • Sūrat Al-Baqarah
  • semantic proportionality
  1. قرآن کریم.
  2. بقاعی، ابراهیم‌بن عمر (1413ق)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، قاهره: دارالکتاب الاسلامی.
  3. بهشتی، محمد (بی‌تا)، روش برداشت از قرآن، بی‌جا: انتشارات سیدجمال.
  4. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1376)، قرآن ناطق، بی‌جا: دفتر فرهنگ اسلامی.
  5. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۶)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
  6. حوی، سعید (1412ق)، الأساس فی التفسیر، قاهره: دارالسلام.
  7. خامه‌گر، محمد (1386)، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  8. دراز، محمد عبدالله (1390ق)، النبأ العظیم، کویت: دارالقلم.
  9. رحیمی، معصومه؛ پرچم، اعظم (1393)، «بررسی و نقد نظریه وحدت موضوعی حوی در تفسیر سوره احزاب»، کتاب قیّم، شماره 10، ص 175-210.
  10. رشید رضا، محمد (1420ق)، تفسیر المنار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  11. سبحانی، جعفر (1360)، تفسیر صحیح آیات مشکله، قم: نشر خیابان ارم، کتابفروشی عدالت.
  12. سیاوشی، کرم (۱۳۸۹)، تحلیل انتقادی مبانی و روش تفسیری سید قطب در فی ظلال، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  13. سیوطی، عبدالرحمن ابن ابی‌بکر (1416ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالفکر.
  14. شاذلی، سید‌بن قطب‌بن ابراهیم (1412ق)، فى ظلال القرآن، بیروت- قاهره: دارالشروق.
  15. ‌شاطبی، ابراهیم‌بن موسی (1421ق)، الموافقات فی اصول الشریعة، تحقیق عبدالله دراز، بیروت: دارالمعرفة.
  16. شرف الدین، جعفر (1412ق)، «ترابط الآیات و اغراضها فی سورة البقره»، المعارج، شماره 15، ص 74-87.
  17. شحاته، عبدالله محمد (1369)، درآمدی بر تحقیق در اهداف و مقاصد سوره‌ها، ترجمه محمدباقر حجتی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
  18. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  19. طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۸۶)، قرآن در اسلام، به کوشش هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
  20. غرناطی، ابوجعفر (1410ق)، البرهان فی تناسب سور القرآن، المغرب: دارالنشر وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة.
  21. فرامرز قراملکی، احد (۱۳۸۸)، «نقد در ترازوی اخلاق»، کتاب ماه دین، شماره 141، ص 34-39.
  22. مسلم، مصطفی (1431ق)، التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم، الامارات العربیة: جامعة الشارقة.
  23. مسلم، مصطفی (1410ق)، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق: دارالقلم.
  24. مطهری، مرتضی (1365)، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا.
  25. معرفت، محمدهادی (1387)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه انتشاراتی التمهید.
  26. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  27. نیشابوری، مسلم‌بن حجاج (بی‌تا)، الجامع الصحیح (صحیح مسلم)، بیروت: دار الفکر.