نظریه جامعیت علمی شبکه‌ای و هوشمند قرآن کریم (ساختار، فرایند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

10.22081/jqr.2024.69844.4082

چکیده

قرآن به‌صراحت مدعی «جامعیت» است، اما ابعاد و ساختار و فرایند آن را روشن نکرده و ازاین‌رو، دامنه انتظار مخاطبان را در تفسیر جامعیت و رجوع علمی به آن با ابهام روبه‌رو کرده است. در کنار این ویژگی مهم، قرآن همچنین مدعی جمع پارادوکسیکال اوصاف «جاودانگی» و «ثبات»‌ و در عین حال، «پویایی» و «تحرک» نیز هست؛ آن‌چنان که با گذر زمان و تکامل علمی بشر، گرد کهنگی بر چهره آن نمی‌نشیند و این درحالی است که «تکامل علمی» بشر به‌صورت قهری، موجب زوال برخی دانش‌ها و تولید دانش‌های جدید است تا نیازهای نوظهور را پاسخ گوید و اساساً‌ نیازهای بشر نو به نو و به مرور و به‌طور دائم در حال پوست‌اندازی است و در فرایند تکامل دانش بشر، «علم» هیچ‌گاه از حرکت باز نمی‌ایستد. این اوصاف و گزاره‌های ناسازوارانه پرتکرار در قرآن و منابع دینی، برای تثبیت در ذهن علمی بشر امروزین، نیازمند واکاوی و بازشناسی‌ دقیق بوده و لازم است ساختار، فرایند و سازکار آنها آشکار شود. این مقاله با تکیه بر روش کلامی و ورود اجمالی به روش پدیده‌شناختی، عهده‌دار رمزگشایی و حل این معادله چندوجهی  و پاسخگویی به پرسش‌ها و ابهامات یادشده است. فرضیه نگارنده این است که ساختار و فرایند جامعیت علمی قرآن، به شکل بدیعی شبکه‌ای (آنتولوژی) و هوشمند عمل کرده و «جامعیت قرآن» نیز متناسب با اهداف و مقتضیات و اوصاف و وظایف آن، قابل بازتعریف و ظرفیت‌های علمی قرآن نیز به شکل واقع‌بینانه‌ای، قابل بازشناسی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theory of Network and Intelligent Scientific Inclusiveness of the Holy Qur'an (Structure, Process)

نویسنده [English]

  • Sayyid Muhammad Hasan Javaheri
Assistant Professor, Research Institute for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

The Qur'an explicitly claims "inclusiveness", but it has not clarified its dimensions, structure, and process, and therefore, has made the expectations of the addressees in terms of the interpretation of inclusiveness and scientific reference to it to face ambiguity. Besides this important feature, the Qur'an also claims the paradoxical combination of "immortality" and "stability" and at the same time, "dynamism" and "mobility"; so that with the passage of time and the scientific evolution of mankind, it would not turn stale, and this is while the "scientific evolution" of mankind forcibly causes the deterioration of some knowledge and the production of new knowledge in order to meet the emerging needs, and basically the needs of the modern mankind, is constantly changing and evolving, and in the process of the evolution of human knowledge, "science" never stops moving on. In order to stabilize the scientific mind of modern human beings, these repetitive unstructured descriptions and propositions in the Qur'an and religious sources need to be accurately delved into and recognized, and it is necessary to clarify their structure, process and mechanism. Relying on the verbal method and a brief employment of the phenomenological method, this article is undertaking to decipher and solve this multifaceted equation and to respond to the aforementioned questions and ambiguities. The writer presumes that the structure and process of the scientific inclusiveness of the Qur'an functions in a novel network (ontology) and intelligent way, and "the inclusiveness of the Qur'an" can be redefined in accordance with its goals and requirements, attributes and tasks, and the scientific capacities of the Qur'an are realistically recognizable, too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the scientific authority of the Qur'an
  • the scientific inclusiveness of the Qur'an
  • the immortality of the Qur'an
  • the dynamics of the Qur'an
  1. امام صادق† (ع)، مصباح الشریعة، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1400ق.
  2. امام‌علی† (ع)، نهج البلاغه، تحقیق: عبده، بیروت: دارالمعرفه، [بی‌تا].
  3. جوادى آملى، عبدالله، شریعت در آیینه معرفت، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1372ش.
  4. چرچمن، چارلزوست، نظریه سیستم‌ها، ترجمه رشید اصلانی، نشر مرکز مدیریت دولتی، چ دوم، 1369ش.
  5. راغب اصفهانی، حسین‌‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن‏، چ1، بیروت: دارالعلم الدار الشامیة، 1412ق.
  6. سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوى، چ پنجم، تهران: صراط، 1378ش.
  7. سروش، عبدالکریم، فربه‌تر از ایدئولوژی، چ یازدهم، تهران: صراط، 1393ش.
  8. طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  9. عباس میرآخور: «شمایى از نظام اقتصادى اسلام»، ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامى (مجموعه مقالات و گفتگوها)، به اهتمام احمدعلى یوسفى با همکاری سعید فراهانی و علیرضا لشگری، تهران:‌ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1379.
  10. عسکری، أبی هلال و الجزائری، السید نور الدین، معجم الفروق اللغویۀ، مؤسسۀ النشر الاسلامی، ط الاولی، قم، 1412ق.
  11. غزالی، ابو حامد، احیاء علوم الدین، قاهرۀ: دار الحدیث، 1419ق.
  12. کلینى، محمد بن یعقوب، اصول کافى، ج 1، ص 59، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.
  13. مدنی، داوود، مقدمه‌ای بر تئوری‌های سازمان و مدیریت، انتشارات دانشگاه نور، چ چهارم، 1373ش.
  14. مطهری، مرتضی، انسان کامل، قم: انتشارات صدرا، 1401ش.
  15. مکارم شیرازى، ناصر، و دیگران، تفسیر نمونه‏، چ اول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
  16. میرمعزی، سید حسین، نظام اقتصادی اسلام (مبانی فلسفی)، کانون اندیشه جوان، چ اول، 1378ش.
  17. اکبریان، رضا، و کمالی، محمدمهدی، و کمالی، محمدهادی، «ثبات یا نسبیت گزاره‌های اخلاقی از دیدگاه علامه طباطبائی»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال 1395، شماره 18.
  18. کاپلستون، تاریخ فلسفه، جلال الدین مجتبوی، 1402، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  19. ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی (مجموعه مقالات و گفت و گوها)، چ اول، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379.