بررسی تطبیقی مسئلۀ سنخیت خالق و مخلوق در قرآن و حکمت متعالیه بر اساس آیۀ «نفخت فیه من روحی» (مطالعۀ موردی: تفسیر علامه طباطبایی و علامه محمدتقی جعفری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

مفسران، عبارت قرآنی «نفخت فیه من روحی» را به شکل تفسیر کرده‎اند که در یکی از آنها ترکیب اضافی «روحی» اضافۀ تشریفی و در دیگری اضافۀ حقیقی دانسته شده است. تفسیر نخست متعلق به علامه طباطبایی (ره) است و دومی از آن علامه محمد تقی جعفری (ره) است. به‌طور کلی می‌توان دوع نوع اضافۀ اصلی در عبارت «روحی» مطرح کرد: 1. اضافه تشریفی اعتباری؛ 2. اضافه تشریفی غیر اعتباری (اضافه حقیقی) که خود این نوع دوم به دو نوع دیگر تقسیم می‌شود: 1. اضافه تشریفی غیر اعتباری وجودی (اضافه حقیقی وجودی)؛ 2. اضافه تشریفی غیر اعتباری تشانی (اضافه حقیقی تشانی). در حکمت متعالیه پس از تثبیت عین‎الربط بودن معلول به علت، تبیین تشأنی از علیت و وحدت شخصی وجود شکل می‎گیرد؛ ازاین‌رو با از میان رفتن دوئیت وجودی حقیقی میان واجب و ماسوی، تباین و سنخیت وجودی جایی نخواهد داشت و عینیت نیز به حمل شایع مواطاه، به دلیل محدودیت همۀ تعینات وجودی در منظومۀ حکمت متعالیه، از اساس باطل است. بنابراین تنها تبیین سازگار با مبانی صدرایی، رابطۀ تشأنی خوهد بود که تفسیر علامه محمدتقی جعفری از عبارت قرآنی «نفخت فیه من روحی» با سنخیت تشأنی سازگار است. اما تفسیر علامه طباطبایی (ره) از این عبارت قرآنی نمی‎تواند مؤیدی بر سنخیت تشأنی خداوند متعال و انسان در منظومۀ حکمت متعالیه به‌شمار آید. ظاهر تفسیر علامه طباطبایی(ره) در المیزان مؤیدی بر سنخیت تشأنی خداوند متعال و انسان نیست، اما نظریۀ حکمی ایشان مبتنی بر سنخیت تشأنی است که با نظریۀ تفسیری علامه مانعة‎الجمع نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Philosophy Based on the Verse “Nafakhtu fīhi min rūhī” (Case Study: Interpretations of Allāma Ṭabāṭabā’ī and Allāma Muhammad Taqī Ja‘farī)

نویسنده [English]

  • Sayed Majid Zahiri
Assistant Professor, Research Institute for Islamic Sciences and Culture
چکیده [English]

The commentators have interpreted the Qur'anic phrase, “Nafakhtu fīhi min rūhī” (… breathed into him of My spirit) in a way that in one of them the relative combination “rūhī” is considered as an honorary relation and in the other a real relation. The first interpretation belongs to Allāma Ṭabāṭabā’ī (ra) and the second one is by Allāma Muhammad Taqī Ja‘farī (ra). In general, we can propose two main types of relations in the phrase “rūhī”: 1. Conceptual honorary relation; 2. Non-conceptual honorary relation (real relation), which in turn is divided into two other types: 1. Existential non-conceptual honorary relation (existential real relation); 2. Potential (tashaunī) non-conceptual honorary relation (potential real relation). In transcendental philosophy, after establishing the direct relation of the effect to the cause, the potential explanation of the causality and personal unity of existence is formed; therefore, with the disappearance of the true existential duality between the necessary and the immaterial, there will be no place for existential contrast and similarity, and objectivity, as commonly accepted, is fundamentally false due to the limitation of all existential determinations in the system of transcendental philosophy. Therefore, the only explanation consistent with Sadrian principles would be the potential relationship, according to which Allāma Muhammad Taqī Ja‘farī’s interpretation of the Qur'anic phrase “Nafakhtu fīhi min rūhī” is consistent with the potential similarity. However, Allāma Ṭabāṭabā’ī’s (ra) interpretation of this Qur'anic phrase cannot be considered as confirming the potential similarity of God Almighty and man in the system of transcendental philosophy. The apparent interpretation of Allāma Ṭabāṭabā’ī (ra) in Al-Mīzān does not confirm the potential similarity of God Almighty and man, but his philosophical theory is based on the potential similarity, which is not incompatible with Allāma's interpretative theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • honorary relation
  • real relation
  • conceptual relation
  • potential (tasha’uan)
  • potential similarity
  • existential similarity
  1. راس، دیوید (1377)، ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
  2. یثربی، یحیی (1384)، «نقدی بر قاعده الواحد و اصل سنخیت»، نقد و نظر.
  3. حاجیان، مهدی (1385)، «مبانی قاعده الواحد و اصل سنخیت»، نقد و نظر.
  4. مطهری، مرتضی (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم ، جلد 3 ، قم: صدرا.
  5. حسینی شاهرودی، سید مرتضی؛ استثنایی، فاطمه (1390)، «اصل سنخیت از دیدگاه فخر رازی وخواجه طوسی»، پژوهشنامۀ فلسفه دین (نامۀ حکمت)، سال نهم، ش 1.
  6. سیدان، سید جعفر (1388)، سنخیت، عینیت، یا تباین؟، مشهد: پارسیران.
  7. شیرازی، صدرالدین محمد (1363)، المشاعر، تهران: طهوری.
  8. شیرازی، صدرالدین محمد (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  9. شیرازی، صدرالدین محمد (1362)، مفاتیح الغیب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. شیرازی، صدرالدین محمد (1990)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، جلد 2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  11. سعیدی مهر، محمد؛ شهیدی، سعیده سادات (1382)، «بررسی تحلیلی اصل علیت بر مبنای وحدت شخصی وجود در حکمت متعالیه»، پژوهش‌های فلسفی- کلامی، ش 15 و 16.
  12. جوادی آملی، عبداللّه‌ (1376؛الف)، رحیق مختوم، بخش چهارم از جلد دوم، قم: اسراء.
  13. جوادی آملی، عبداللّه‌ (1376؛ب)، رحیق مختوم، بخش پنجم از جلد دوم، قم: اسراء.
  14. جوادی آملی، عبداللّه‌ (1376؛ج)، رحیق مختوم، بخش اول از جلد اول، قم: اسراء.
  15. جوادی آملی، عبداللّه‌ (1376؛د)، رحیق مختوم، بخش دوم از جلد اول، قم: اسراء.
  16. حسن‌زادۀ آملی (1378)، ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  17. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1385)، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زادۀ آملی، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
  18. طباطبایی، سید محمد حسین (1374)، بدایة الحکمه، قم: انتشارات اسلامی.
  19. طباطبایی، سید محمد حسین (1372)، نهایة الحکمه، قم: انتشارات اسلامی.
  20. اردبیلی، عبدالغنی (1381)، تقریرات فلسفه امام خمینی(ره)، ج3، تهران: مؤسسۀ حفظ و نشر آثار امام خمینی(ره).
  21. عبودیت، عبدالرسول (1387)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، جلد 1، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  22. ملکیان، محمد باقر ‌(1386‌)، «اقسام حمل و احکام آنها»، معارف عقلی، ش 5.
  23. حسنی، نعمت اله و خورسندی، محمود(1397)، «پژوهش تطبیقی آیه «نفخت فیه من روحی» در تفاسیر علامه طباطبایی و علامه جعفری»، فصلنامۀ مطالعات قرآنی، ش 34.
  24. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387)، قرآن مهر، ج 17، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
  25. سیدان، سیدجعفر (1392)، توحید از نگاه وحی، فلسفه و عرفان، مشهد: انتشارات دلیل ما.
  26. کلینی (1365)، کافی، ج ۱ و 2، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  27. جعفری، محمدتقی (1387)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی، ج 9، تهران: انتشارات اسلامی و مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
  28. طباطبائی، سید محمد حسین (1374؛الف)، المیزان، ترجمۀ موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 13، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  29. طباطبائی، سید محمد حسین (؛ب1374)، المیزان، ترجمۀ موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 1، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  30. طباطبائی، سید محمد حسین (1374؛ج)، المیزان، ترجمۀ موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 17، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
  31. شاکر، محمدکاظم (1378)، «تفسیری از روح»، پژوهش‌های فلسفی- کلامی، ش 2.