نظریه سیاسى قرآن و نهج‌البلاغه در نگاه تطبیقى

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

 نظریه سیاسى امام على - نظریه سیاسى قرآن - در مباحث نظرى حکومت، رهبرى، مشروعیت، وظایف حکومت و مشارکت سیاسى در مقایسه با سایر دیدگاه‌هاى سیاسى مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. نظریه سیاسى که پیدایى، عملکرد، اطاعت و هدفها را در حکومت به مطالعه مى‌گیرد به دینى و غیردینى تقسیم مى‌شود. نهج‌البلاغه اهمیّت ویژه‌اى براى بازیافت و بازخوانى نظریه سیاسى - دینى امام على(ع) دارد. زیرا على(ع) - که به جامعیت قرآن باور داشت و خود را عالم و عامل بدان مى‌دانست - این کتاب را به یادگار گذاشته است. از منظر امام على (ع) حکومت جانشین خداوند است و براساس شایستگى‌هایى به انبیا و جانشینان آنان واگذار مى‌شود تا مجریانِ فرامینِ الهى در زمین باشند. شایستگى‌هاى خلیفه در چارچوب آگاهى، توانایى و روحیه تعبد قابل مطالعه مى‌باشد. این شرایط همه‌جایى و همه زمانى مى‌نماید. تمام کارگزاران حکومتى براساس این شایستگى‌ها استخدام مى‌شوند. شایستگى‌هایى از این نوع در پژوهشهاى فرادینى گذشته و حال مطرح بوده و هست ولى شفافیت و ضمانت نظریه قرآن را ندارد. در بخش وظایف، نظریه سیاسى قرآن با نظریه سنتى فرادینى همخوانى نسبى دارد که تربیت را در کنار آسایش مردم به رسمیت مى‌شناسد. حکومت دینى به اصلاح، آسایش و امنیت مردم اهتمام دارد، امنیت مردم همان‌گونه که با تجاوز بیگانه، صدمه مى‌بیند با فسادافکنى افراد و جریان برترى طلب داخلى نیز زیان مى‌بیند، در رابطه با مخالفتهاى داخلى نخست باید از گفت‌وگو و حکمیت استفاده کرد و در صورت ناکامى، از قدرت بهره جست. حکومت مشروعیتش برخاسته از مشیت الهى و شایستگى‌ها و خدمات است، هر گاه مردم اعلان آمادگى کنند بر آگاهان لازم است به تشکیل حکومت و تدبیر امور بپردازند، شایستگى کارگزاران، خدمات حکومت و انتخاب و بیعت مردم، مردمى شدن حکومت را در پى دارد، نظریه خلیفةاللهى با پیش‌شرط شایستگى‌ها و چگونگى ارائه خدمات، جلو استبداد را مى‌گیرد ولى نظریه تئوکراسى غربى بستر پیدایش استبداد به حساب مى‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political theories of the Qur'an and Nahj-ul Balagha from Comparative point of View

نویسنده [English]

  • Sayyed Ibrahim Sajjadi
چکیده [English]

Political theories which look with various and general approach at the advent of governments, conditions of the rulers, Purposes and ligitimacy of the governments, can be studied in both religious and extrareligious fields, utilizing specific resources in each field. Among Islamic sources, Ali's(A) sayings and life-history has particular significance owing to his mastery over the Qur'an and his commitment ot the Qur'an in all dimensions of his individual and social life.
According to Ali's(A) perception of the Qur'an, a religious state has a "God - vicegeral" identity, and the ruler, due to possessing certain specialities, is the vicegerent of God on earth. This attitude considers the emergence of government as simultaneous with prophetic mission and the revelation of the Qur'an, and regards proards the Prophet's movement a step in the direction of establishing governments and rules. From the viewpoint of Imam Ali(a.s) the governor's awareness, moralism, and religiousness must be higher than all people of society. In view of God-vicegerency, providing security for society, provision of public welfare, execution of Divine laws, Training human beings, and supperssing disturbances are among duties of the rulers and their assistants. And the origin of political legitimacy is the merits present in the leader and the functionaries, and the realization of the goals of the government. Subordination to the state and people's dutifulness are sources of national authority. Regarding Imam Ali's(a.s) statements on chapters of political theoris in the Qur'an, it is concluded that the theory of God-vicegerency is undoubtedly different from other political theories and has no similarity with the theory of "social convention", "theocracy", etc.