جستاری در مفهوم‌شناسی «ختم» و «طبع» بر قلب از منظر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد الهیات (علوم قرآن و حدیث)

چکیده

قرآن در بسیاری از آیات، از «ختم» و «طبع» بر قلب سخن گفته است. آن گونه که از آیات برمی‌آید، خداوند این دو تعبیر را در مورد کسانی به کار برده است که قلب‌هایشان در احاطه‌ گناهانشان است و به دلیل کثرت معاصی، از اصل فطرت خود برگشته‌اند و در نتیجه ایمان نمی‌آورند. البته در آیاتی از قرآن، واژه‌های مختلف و ظریف دیگری از قبیل «رین»، «غلف»، «قفل»، «قساوت» و «اکنّه» که در واقع واژه‌های هم‌گروه با «طبع» و «ختم» هستند، در مورد محروم شدن انسان از فطرت خود به کار رفته است. هر کدام از این واژگان، به مرحله‌ای از انحراف فکری انسان و محرومیت او از شناخت اشاره دارد، به گونه‌ای که از مراحل ضعیف‌تر شروع می‌شود و به مراحل سخت و خطرناک می‌رسد، آن چنان که به کلی حسّ تشخیص از انسان گرفته می‌شود.
این مقاله بر آن است تا ضمن اشاره‌ای کوتاه به مفهوم قلب در قرآن، با توجه به واژگان هم‌گروه «ختم» و «طبع»، به معناشناسی این دو واژه‌ بپردازد و هم‌معنایی نسبی میان آن دو را بیان کند. به این منظور، در اولین گام به کاوش در معنا‌شناسی این دو واژه نزد اهل لغت پرداخته شده تا ضمن توجّه به معنای لغوی این واژگان، معانی قرآنی آنها نیز به دست آید. در ادامه ضمن بحث از عدم ترادف و هم‌معنایی کامل میان این دو واژه، به مخاطبین ختم و طبع و عواملی که باعث این بیماری‌های خطرناک روان انسان می‌شود، پرداخته شده است. در پایان از آنچه که مانع از این عارضه‌های قلب معنوی انسان می‌گردد نیز سخن گفته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Inquiry into the Conceptology of Khatm and Ṭab‘ upon the Heart from the Viewpoint of the Qur'an

نویسنده [English]

  • Umm Salama Na‘īm Amīnī
چکیده [English]

In many of its verses, the Qur'an has frequently mentioned khatm andab (both meaning to seal) upon the heart. It is implied from the verses that the Almighty God has used these two terms concerning the people whose hearts are surrounded by sins and who have, due to the multitude of sins and evil deeds, deviated from their fiṭra (inner nature), thus failing to have faith. Of course, there are other various and subtle words such as rayn (contamination), ghulf (heathen), qasāvat (hardness), and akkinna (veils) in the Qur'an, which are in fact in the same category with ab and khatm concerning man's deviation from his human fiṭra. Each of these words refer to a stage of human intellectual deviation and deprivation form cognition, beginning from the weaker stages and developing toward harder and more hazardous ones, at which the sense of cognition is totally taken away from man.
Making a brief reference to the concept of heart in the Qur'an with respect to the words in the same category with khatm andab, this article is intended to address the semantics of these two words and to state the relative similarity of meaning between them. To this end, it first proceeds to explore the semantics of these two words according to the philologists so as to figure out their Qur'anic meaning, while paying attention to their philological meaning. Discussing the non-equivalence and dissimilarity of meaning of these two words, the article goes on to deal with those who have been addressed by khatm andab and the elements that cause the related psychological maladies of human heart. In conclusion, the actions preventing from such diseases of human spiritual heart are also touched upon.