هم‌سویی مبنایی تفسیر قرآن به قرآن و نظریه میدان‌ معنایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعة المصطفی العالمیة

2 دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

3 دانش‌آموخته دکتری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

10.22081/jqr.2019.55104.2600

چکیده

پژوهش حاضر با هدف ارتقای کیفی پدیده تفسیر و فهم گزاره‌های قرآنی، سعی در تلفیق دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی»، در فهم و تفسیر قرآن دارد. ایده اصلی نوشتار آن است تا هم‌سویی‌های مبنایی آنها را روشن کند و از لابه‌لای مبانی مورد اختلاف، بزنگاه‌های مشترک و متقارب را کشف نماید. یافته‌ها حاکی از آن است که دو روش در برخی مبانی مانند متن‌گرایی، نظام‌وارگی متن و جهان‌بینی زبانی اشتراک دارند؛ اگرچه در پاره‌ای از مبانی تفاوت‌هایی میانشان به چشم می‌خورد که البته در خلال مبانی متفرق نیز می‌توان نقاط هم‌سو و مشترکی را رصد نمود. در نتیجه با تعدیل برخی باورهای افراطی مورد پذیرش نظریه میدان معنایی، می‌توان این روش را با شیوه‌های سنتی تفسیر، همانند روش قرآن به قرآن تلفیق نمود و با گنجاندن برخی مبانی تفسیری در میان مبانی نظریه فوق، موانع استفاده از این روش فهم متن را در مطالعات قرآنی برطرف کرد.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fundamental Syncretism of Qur’an through Qur’an Interpretation and the Theory of Semantic Field

نویسندگان [English]

  • Saleheh Sharifi 1
  • Alireza Qa’eminiya 2
  • Ghulam Muhammad Shari’ati 3
1 Ph.D Student of Jami’at al-Mustafa al-‘Alamiyya
2 Associate Professor, Islamic Sciences and Culture Academy
3 Ph.D. Graduate of Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]

Aiming at the qualitative upgrading of interpretation and comprehension of Qur’anic propositions, the present research tries to incorporate the two methods of “Qur’an through Qur’an interpretation” and “the theory of semantic field” in understanding and interpreting the Qur’an. The main objective of the paper is to clarify their fundamental syncretism and to uncover the common and convergent breaches from among their controversial principles. The findings suggest that the two methods have a commonality in certain principles such as text-orientedness, text orderliness, and lingual world view; although there are discrepancies in some of their principles, among which certain synergic and common grounds can be noticed even among their controversial principles. Consequently, by modification of some extremist beliefs accepted by the theory of semantic field, this method can be incorporated into the traditional methods of interpretation such as the method of Qur’an through Qur’an method and by including some exegetical principles in the principle of the above theory, the barriers for using this method of text comprehension in Qur’anic studies can be removed.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an through Qur’an interpretation
  • theory of semantic field
  • principles
  • text comprehension
1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. ابن‌فارس، ابی‌الحسین احمد (1429ق)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
4. ابوزید، نصر حامد (1387)، معنای متن، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو.
5. انوری، حسن (۱۳۸۱)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران:‌ نشر سخن.
6. ایازی، سید محمدعلی (۱۳۸۰)، چهره پیوسته قرآن، تهران: نشر هستی‌نما.
7. ایچیسون، جین (۱۳۷۱)، مبانی زبا­‌ن‌شناسی، ترجمه محمد فائض، تهران: انتشارات نگاه.
8. ایزوتسو، توشیهیکو (۱۳۹۲)، رابطه انسان و خدا در قرآن، چاپ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
9. ـــــــــــــــــ (1388)، مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن، ترجمه فریدون بدره‌ای، چاپ دوم، تهران: فرزان روز.
10. آزاد، علیرضا؛‌ رضایی کرمانی، محمدعلی (‌۱۳۸۹)، «بررسی تطبیقی مبانی خاص روش‌های تفسیر قرآن و انگاره‌های هرمنوتیست‌های کلاسیک»، مطالعات اسلامی، سال ۴۲، شماره ۸۵، ص ۹-۵۰.
11. باطنی، محمدرضا (‌۱۳۷۳)، زبان و تفکر، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
12. باقری، مهری (۱۳۸۸)، مقدمات زبان‌شناسی، چاپ دوازدهم، تهران: نشر قطره.
13. بن عیسی، طاهر (۱۴۲۰ق)، المقابلة فی القرآن الکریم، عمان: دار عمار للنشر.
14. بهجت‌پور، عبدالکریم (۱۳۹۲)، تفسیر تنزیلی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
15. پالمر، فرانک رابرت (1366)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر مرکز.
16. جوادی آملی، عبدالله (1378)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
17. دو سوسور، فردیناند (1385)، دوره‌ زبان‌شناسی همگانی، ترجمه‌ نازیلا خلخالی، تهران: نشر فرزان.
18. راد، علی (۱۳۹۵)، غرر قرآن از نظریه تا تفسیر، قم: دارالحدیث.
19. ربیعی آستانه، مسعود (۱۳۸۳)، «ایزوتسو و معنی‌شناسی در آیات قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال دهم، شماره ۳۷و۳۸، ص۳۲۸-۳۴۰.
20. رضایی اصفهانی، محمدعلی (۱۳۸۳)، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسوه.
21. روبینز، آر. اچ (۱۳۷۸)، تاریخ مختصر زبان شناسی، ترجمه علی‌محمد حق‌شناس، چاپ سوم، تهران: کتاب ماد.
22. زندی، محسن (30/5/1395)، چکیده‌ای از نظریه میدان معنایی ایزوتسو در تشخیص معنای واژگان دینی، http:dinonline.com/doc/article/fa
23. ساجدی، حامد؛ ساجدی، ابوالفضل (۱۳۹۵)، «تحلیلی تازه از تعامل معناشناسی و تفسیر قرآن به قرآن با الهام از دیدگاه ایزوتسو»، قرآن شناخت، سال نهم، شماره ۱۷، ص۱۱-۳۳.
24. سعیدی روشن، محمدباقر (۱۳۸۳) (الف)، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
25. ــــــــــــــــــــــــ (1383) (ب)، «از متن تا معنا»، حوزه و دانشگاه، سال دهم، شماره 39، ص7-26.
26. سورن، پیتر آ ام (۱۳۹۴)، مکاتب زبان شناسی نوین در غرب، ترجمه علی‌محمد حق‌شناس، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
27. سیاوشی، کرم (۱۳۸۹)، تحلیل انتقادی مبانی و روش تفسیری سید قطب در فیظلال، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
28. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (بی‌تا)، الدر المنثور، بیروت: دارالمعرفة.
29. شریعتی، غلام‌محمد (۱۳۹۴)، نقش معناشناسی زبانی در تفسیر قرآن، رساله دکتری، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، گروه تفسیر و علوم قرآن.
30. صادقی تهرانی، محمد (۱۳۶۵)، الفرقان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
31. صفوی، کوروش (1387)، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: انتشارات سوره مهر.
32. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
33. طبرسى، فضل‌بن حسن‏ (1372)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو. ‏
34. طریحى، فخرالدین (1375)، مجمعالبحرین، چاپ سوم، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
35. عباسی، مهرداد؛ پورافخم، مریم (1390)، «کاربرد معناشناسی درزمانی در تبیین مفاهیم اعتقادی قرآن: مفهوم الله از نگاه ایزوتسو»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، سال هفدهم، شماره 49، ص113-142.
36. عمید، حسن (1360)، فرهنگ عمید، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
37. عمید زنجانی، عباسعلی (1387)، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، چاپ ششم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
38. قائمی‌نیا، علی‌رضا (۱۳۹۳)، بیولوژی نص، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
39. قربانی، اکبر؛ نجارزادگان، فتح‌الله (۱۳۹۰)، «بررسی و تحلیل مبانی تفسیر قرآن به قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان»، مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره ۵۰، ص147-168.
40. گیررتس، دیرک (۱۳۹۳)، نظریه­های معنی­شناسی واژگانی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر علمی.
41. معصومی همدانی، حسین (1388)، «بحثی در زبان اخلاقی قرآن»، ضمیمه کتاب مفاهیم اخلاقی-دینی در قرآنمجید، تهران: فرزان روز.
42. مختار عمر، احمد (1386)، معناشناسی، ترجمه سید حسین سیدی، چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
43. مؤدب، سیدرضا (1386)، مبانی تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم.
44. موحد ابطحی، محمدتقی (24/8/1393)، «کل­گرایی معنایی»: http://pajoohe.net
45. نصیری، علی (۱۳۹۵)، روش‌شناسی تفسیر ترتیبی قرآن، قم: نشر وحی و خرد.
46. واعظی، احمد (۱۳۹۲)، نظریه تفسیر متن، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.