مفهوم‌شناسی واژۀ «حرف» در آیه «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَعْبُدُ اللَّهَ عَلىَ حَرْفٍ» (با تأکید بر آسیب‌شناسی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ترجمه واژگان مشترک در قرآن کریم و زبان فارسی، از موارد اختلافی میان مترجمان فارسی قرآن کریم است. از میان حدود 900 واژه و 100 ترکیب شناسایی‌‌شده در این حوزه، واژه «حرف» از واژگانی است که ترجمه‌های متفاوتی برای آن یاد شده است.
بر اساس ضوابط ترجمه واژگان مشترک در قرآن و زبان فارسی، در حوزه مفهومی، سه گونه وحدت معنایی، وجوه معنایی و اختلاف معنایی وجود دارد. درباره واژه «حرف» دسته‌ای آن را با معنای رایج در زبان فارسی یکی دانسته و «به زبان و ظاهر» ترجمه کرده‌اند. اما سایر مترجمان آن را از گونه اختلاف معنایی دانسته و معانی متفاوتی همچون «شک و تردید»، «پرستش یک‌جانبه»، «به زبان و ظاهر» و «ضعف و سستی» آورده‌اند.
نگارنده با تحلیل آرای مفسران، مترجمان و لغت‌شناسان و همچنین درنظر گرفتن سیاق و بافت آیات، بر این نظر است که رابطه مفهومی واژه «حرف» از گونه اختلاف معنایی است و ترجمه مناسب برای آن در آیه یادشده، «پرستش یک‌جانبه برای کسب سود مادی» است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و ناظر به منتخبی از ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Conceptology of the Word Ḥarf in the Verse ﴾And among the People are those who Worship Allah on the Fringe﴿ (With Emphasis on the Pathology of Contemporary Persian Translations of the Holy Qur’an)

نویسندگان [English]

  • Kazem Mesbah 1
  • Muhammad Ali Reza’i Kermani 2
1 Ph.D. Student, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The translation of common words in the Holy Qur’an and the Persian language is one of the instances of disagreement among the Persian translators of the Holy Qur’an. Out of about 700 words and 100 combinations identified in this field, the word arf is one of the words for which different translations have been mentioned.
According to the criteria of translating common words in the Qur’an and Persian language, there are three types of semantic unity, semantic aspects, and semantic differences in the conceptual field. Regarding the word arf, some have equated it with the common meaning in Persian and translated it as “in apparent language”. But other translators have considered it of a semantic difference type and have given different meanings such as “doubt”, “one-sided worship”, “in apparent language” and “weakness and lethargy” [and the English translators have mostly rendered it as, “on the fringe”; “on the verge”; “upon the very edge”, etc.].
Analyzing the opinions of commentators, translators and lexicographers, as well as considering the context of the verses, the author maintains that the conceptual relation of the word arf is of the semantic difference type and the appropriate translation for it in the mentioned verse is “one-sided worship for material gain”. This research has been carried out by descriptive-analytical method and encompasses a selection of contemporary Persian translations of the Holy Qur’an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the word ḥarf
  • common words
  • language of the Qur’an
  • Persian language
  • translation of the Qur’an
  1. آلوسی، محمود­بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  2. آیتی، عبدالمحمد (1367)، ترجمه قرآن کریم، تهران: سروش.
  3. ابن درید، محمد‌بن حسن (1988)، جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
  4. ابن عاشور، محمدبن طاهر (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا.
  5. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  6. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب‏، بیروت: دار صادر.
  7. ابوالسعود، محمدبن محمد (1421ق)، ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم، بیروت: دار الفکر.
  8. ازهری، محمد­بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. الهی قمشه‏اى، مهدى (1380)، ترجمه قرآن کریم، قم: فاطمة الزهراء.
  10. انصاریان، حسین (1383)، ترجمه قرآن کریم، قم: اسوه.
  11. ایزوتسو، توشیهیکو (1388)، ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی دینی قرآن کریم، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
  12. بغوی، حسین‌بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  13. بهرامپور، ابوالفضل (1391)، ترجمه قرآن کریم، قم: آوای قرآن.
  14. پورجوادی، کاظم (1414ق)، ترجمه قرآن کریم، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
  15. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1997)، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
  16. حائرى تهرانى، میر سید على (1377)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران: دار الکتب الاسلامیة
  17. حداد عادل، غلامعلی (1390)، ترجمه قرآن کریم، مشهد: آستان قدس رضوی.
  18. حسین یوسف، موسی؛ صعیدی، عبدالفتاح (1363)، الافصاح فی فقه اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  19. خرمشاهی، بهاءالدین (1376)، ترجمه قرآن کریم، تهران: نیلوفر.
  20. دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
  21. رازی، فخرالدین (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  22. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم.
  23. رضایى اصفهانى، محمدعلى و همکاران‏ (1383)، ترجمه قرآن کریم، قم: مؤسسه تحقیقاتى فرهنگى دارالذکر.
  24. زمخشری، محمود بن عمر (1399ق)، اساس البلاغه، بیروت: دار صادر.
  25. زمخشری، محمود بن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  26. السبت، خالد (1421ق)، قواعد التفسیر جمعاً ودراسة، قاهره: دار ابن غفان.
  27. شبّر، عبدالله (1407ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین‏، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
  28. شریف رضی، محمدبن حسین (1406ق)، تلخیص البیان، بیروت: دار الأضواء.
  29. صادقی تهرانی، محمد (1382)، ترجمه قرآن کریم، قم: شکرانه.
  30. صفارزاده، طاهره (1380)، ترجمه قرآن کریم، قم: اسوه.
  31. صفوی، محمدرضا (1388)، ترجمه قرآن کریم، قم: دفتر نشر معارف.
  32. طباطبایى سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  33. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: ناصر خسرو.
  34. طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  35. عزت دروزه، محمد (1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة.
  36. عسکری، ابوهلال (1412ق)، الفروق اللغویة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  37. فراهیدى، خلیل‌بن احمد (1310ق)، العین‏، قم: هجرت‏.
  38. فولادوند، محمدمهدى (1415ق)، ترجمه قرآن کریم، تهران: دار القرآن الکریم.
  39. فیّومی، احمدبن محمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: هجرت.
  40. فیروزآبادى، محمدبن یعقوب (1416ق)‏، بصائر ذوى التمییز فى لطائف الکتاب العزیز، قاهره: وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة.
  41. قرشی، علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  42. ماوردی، علی‌بن محمد (بی‌تا)، النکت و العیون، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  43. مجتبوی، سیدجلال‌الدین (1372)، ترجمه قرآن کریم، تهران: حکمت.
  44. محقق داماد، مصطفی (1381)، قواعد فقه، تهران: سمت.
  45. مراغی، احمد مصطفی (1371ق)، تفسیر المراغی، بیروت: دار الفکر.
  46. مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1385)، ترجمه قرآن کریم، قم: بوستان کتاب.
  47. مشکینی، علی (1382)، ترجمه قرآن کریم، قم: الهادی
  48. مصطفوى، حسن‏ (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  49. معزی، محمدکاظم (1372)، ترجمه قرآن کریم، قم: اسوه.
  50. معین، محمد (1362)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
  51. مغنیّه، محمد­جواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  52. مکارم شیرازی، ناصر (1373)، ترجمه قرآن کریم، قم: دارالقرآن الکریم.
  53. موسوی گرمارودى، سید­علی (1384)، ترجمه قرآن کریم، تهران: قدیانى.
  54. واعظ‌زاده خراسانی، محمد (1396)، المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.