دیدگاه گفتمانی و کارکرد آن در شناخت تاریخ و فضای نزول سوره مطالعه موردی: سوره عادیات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه خوارزمی - تهران

چکیده

سوره عادیات ازجمله سوره‌های قرآنی است که در باب مکی یا مدنی بودن آن و فضای نزول سوره، روایات و اقوال سخت مختلفی گزارش شده است. افزون بر این، سوگندهای آغاز سوره و نسبت معنایی میان آیات آن، برای مفسران مسائلی را به همراه آورده است. پژوهش حاضر برای تبیین این مسائل، از دیدگاه گفتمانی بهره برده است. فهم گفتمان حاکم بر سوره، امکان شناخت نگاه و موقعیت نزول آن را فراهم آورده و نشان می‌دهد که قرآن در مواجهه با مخاطبان نخستین خود چگونه رفتار کرده است. نتایج و یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد سوره عادیات یک سوره مکی است که موضوع مرکزی آن، بیان نزدیک شدن، ناگهانی بودن و احاطه و فراگیری رستاخیز است. این معنا از طریق دخیل ساختن حواس مختلف سوژه روایت و احساس و عواطف برآمده از تجربه زیسته او شکل می‌گیرد. همچنین سوگندهای آغاز سوره به خود اسبان، به‌مثابه پدیده‌ای آشنا در زندگی روزمره و دور از مدنیت عرب عصر نزول مربوط است که در فرهنگ و زبان ایشان، دارای ابعاد و وجوه احساسی و عاطفی خطیری است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discourse Perspective and its Function in Recognizing the History and Ambience of Sūrah Revelation Case study: Sūrat al-Ādiyāt

نویسنده [English]

  • Mahmoud Makvand
Assistant Professor, Kharazmi University, Tehran
چکیده [English]

Sūrat al-Ādiyāt is one of the Qur’anic sūrahs that quite various narrations and sayings have been reported about its Meccan or Medinan nature and the ambience of its revelation. In addition, the oaths at the beginning of the sūrah and the semantic relationship between its verses have brought up problems for the commentators. The present study has used a discourse perspective to explain these problems. Understanding the discourse governing the sūrah makes it possible to know the outlook and the situation of its revelation and shows how the Qur’an has behaved in the face of its first addressees. The results and findings of the present study show that Sūrat al-Ādiyāt is a Meccan sūrah whose central theme is to express the approaching, suddenness and comprehensiveness of the Resurrection. This meaning is formed by involving the different senses of the subject of the narration and the feelings and emotions arising from its lived experience. Also, the oaths of the beginning of the sūrah are related to the horses themselves, as a familiar phenomenon in daily life and far from the Arab civility of the Revelation era, which has serious emotional dimensions in their culture and language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sūrat al-Ādiyāt
  • discourse
  • Mekkan and Medinan
  • Resurrection
  • Revelation era

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آقاگل‌زاده، فردوس (1392)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی و فرهنگی.
  3. آلوسی، محمود‌بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏، تحقیق علی عبدالبارئ عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. ابن‌عاشور،محمدطاهر (1420ق)، التحریر والتنویر، بیروت: موسسة التاریخ العربی.
  5. ابن‌عطیة، عبدالحق‌بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  6. ابن‌قیم الجوزیة، محمد‌بن أبی‌بکر (1933)، التبیان فی أقسام القرآن، تحقیق محمد حامد الفقی، بیروت: دارالمعرفة.
  7. ابوعبیده، معمر‌بن مثنى‏ (1381ق)، مجاز القرآن، تحقیق فواد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.
  8. اعلم شنتمری،یوسف‌بن سلیمان (1422ق)، ‏اشعار الشعراء الستة الجاهلیین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  9. إمرؤ القیس (1421ق)، دیوان إمرئ القیس، شرح: ابی سعید السکری، تحقیق انور ابوسویلم، محمد الشوابکة، العین: مرکز زاید للتراث و التاریخ.
  10. بابایی، علی اکبر (1394)، قواعد تفسیر قرآن، تهران: سمت.
  11. بازرگان، عبدالعلی (1387)، نظم قرآن، تهران: قلم.
  12. بحرانی، هاشم‌بن سلیمان (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة.
  13. البرزی، پرویز؛ منصوری، مسعود (1393)، «جستاری در کلان‌متن قرآن کریم بر اساس بازتعریف بینامتنیت»، پژوهش‌های ‌زبان‌شناختی قرآن، شماره 5، صص 61-76.
  14. بنت الشاطئ، عائشة (1990)، التفسیر البیانی للقرآن الکریم، قاهرة: دار المعارف.
  15. تغلبی، عمرو‌بن کلثوم (1413)، دیوان عمرو‌بن کلثوم التغلبی، تحقیق أیمن میدان، جدة: النادی الادبی الثقافی.
  16. جابری، محمد عابد (2008)، فهم القرآن الحکیم، التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول، المغرب: الدار البیضاء.
  17. جفری، آرتور (1392ق)، مقدمتان فی علوم القرآن، قاهره: مکتبة الخانجی.
  18. جمل، بسام (2005)، اسباب النزول، بیروت: المؤسسة العربیة للتحدیث الفکری.
  19. خطیب تبریزی (1412ق)، شرح دیوان عنترة، بیروت: دار الکتاب العربی.
  20. دانی، عثمان‌بن سعید (2011)، ‌البیان فی عد آی القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  21. درویش، محى‏الدین‏ (1415ق)، اعراب القرآن الکریم و بیانه‏، حمص: الإرشاد.
  22. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
  23. رضا، محمد رشید (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفه.
  24. زرکشی، محمد‌بن بهادر (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  25. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، تصحیح مصطفی حسین‌احمد، بیروت: دار الکتاب العربی.
  26. ساسانی، فرهاد (1384)، «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن»، زبان و زبان‌شناسی، شماره 2، صص 39-55.
  27. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1394ق)، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  28. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر (1404ق)، الدر المأثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
  29. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  30. شبر، عبدالله (1407ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
  31. شعیری، حمیدرضا (1385)، تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
  32. طباطبایی، سید محمدحسین (1353)، قرآن در اسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  33. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
  34. طبرسی،فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  35. طبری، محمد‌بن جریر (1421ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  36. طرفة‌بن العبد (1423ق)،دیوان طرفة‌بن العبد، تحقیق مهدی محمد ناصر الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  37. طوسی،محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، مقبیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  38. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  39. فولادوند، محمدمهدی (1373)، ترجمه قرآن، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  40. قمی، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
  41. گرمس، آلژیرداس ژولین (1398)، نقصان معنا (عبور از زیبایی‌شناسی ساختارگرا: زیبایی‌شناسی حضور)، ترجمه و شرح: حمیدرضا شعیری، تهران: نشر خاموش.
  42. لیکاف، جورج؛ جانسون، مارک (1397)، استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم، ترجمه جهانشاه میرزابیگی، تهران: علم.
  43. معرفت، محمدهادی (1427ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  44. مقاتل‌بن سلیمان (1423ق)، ‏تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  45. واحدی، علی‌بن احمد (1419ق)، أسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  46. یورگنسن، ماریانه؛ لوئیز، فلیپس (1393)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
  47. Allen, Graham (2000), Intertextuality, London: routledge.
  48. Beaugrande, R. de. And W. U. Dressler (1992), Introduction to Text Linguistics, London, New York: Longman.
  49. Brown, Keith; Miller, Jim (2013), The Cambridge Dictionary of Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press.
  50. Crystal, David (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Malden: Blackwell Publishing.
  51. Hajjaji-Jarrah, Soraya M., (2000), Literary Structures of Religious Meaning in the Qu'ran, Edited by Issa J. Boullata, London - New York: Routledge.
  52. Imhof, Agnes (2010) The Qurʾān in Context: Historical and Literary Investigations into the Qurʾānic Milieu, Edited by Angelika Neuwirth, Nicolai Sinai, Michael Marx, Leiden - Boston: Brill.
  53. Plett, Henrich F. (1991), ed. Intertextuality, Berlin: de Gruyter.
  54. Yule, George (2014), The Study of Language (FIFTH EDITION), Cambridge: Cambridge university press.
  55. Zammit, Martin R. (2002), A Comparative Lexical Study of Quranic Arabic, Leiden: Brill.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار