واکاوی مفهومی «أسماء» در کاربست آیه «وَ عَلَّمَ آدَمَ الأسماء»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم

چکیده

مفسّران در طول چهارده قرن پس از نزول قرآن، معانی مختلفی برای واژه «أسماء» در آیه 31 سوره بقره بیان کرده­اند. گروهی آن را به‌معنای «نام­ها و علامات اشیاء یا مخلوقات» گرفته­اند، گروهی دیگر به ضمایر موجود در آیه مثل «هُم» (در عَرَضَهُم) و «هؤلاء» توجه نموده­اند و آن را به «نام­های فرشتگان» یا «نام­های فرزندان آدم» معنا نموده­اند، برخی دیگر سیاق را مدّ نظر قرار داده­ و آن­ معانی را سبب برتری آدم ندانسته­ و «أسماء» را به «نام­های خداوند» یا «صفات الهی» معنا نموده­اند، و برخی دیگر، معانی دیگر. این نوشتار، به بررسی معنای «أسماء» در این آیه از چهار منظر می­پردازد: لغت، سیاق آیات قبل و بعد، ارتباط با آیات هم‌موضوع و احادیث مرتبط با آیه. بر این اساس، «ویژگی­ها» مناسب­ترین معنای قابل برداشت است؛ همان صفات برتری که ویژه انسان است و او را بر ملائک برتری می­بخشد؛ معنایی که با ریشه لغوی هماهنگ‌تر و با آیاتی که این واژه در آنها به‌کار رفته، سازگارتر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Conceptual Analysis of Asmā‘ (Names) in the Application of the Verse “And He taught Adam the Names”

نویسنده [English]

  • Jalaluddin Ja’fari
Ph.D. Student of Qur’an and Hadith Sciences, Qur’an and Hadith University of Qum
چکیده [English]

During the fourteen centuries after the revelation of the Qur’an, commentators have expressed different meanings for the word asmā in verse 31 of Sūrat Al-Baqara. Some have taken it to mean “letters and signs of objects or creatures”; others have paid attention to the pronouns in the verse such as hum (in araahum) and ha’ulā and have interpreted it as “names of the Angels” or “names of the children of Adam”; some others have taken the context into consideration and have not considered those meanings as the cause of Adam’s superiority and have taken asmā as “Names of God” or “Divine Attributes”; and others have taken it by other meanings. This article examines the meaning of asmā in this verse from four perspectives: the word, the context of the verses before and after, the relationship with the related verses, and the hadiths related to the verse. Accordingly, “attributes” is the most appropriate meaning to be implied; i.e., the same attributes of superiority that are specific to man and make him superior to the angels; the meaning of which is more concordant with the lexical root and more compatible with the verses in which the word is used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • verse 31 of Sūrat Al-Baqara
  • asmā’
  • the meaning of ism
  • the instruction of asmā’
  • superiority of Adam
  • the creation of Adam
  1. قرآن کریم.
  2. آقایی زاده ترابی، احمد (1396)، «تحلیل سیر اندیشه مفسّران در تفسیر «وَ عَلَّمَ آدَمَ الأسمَاءَ کُلَّها»»، پژوهش‌های قرآنی، سال هشتم، شماره 32، ص7-26.
  3. ابن أبی حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
  4. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1378)، عیون أخبار الرضا7، تهران: نشر جهان.
  5. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد‌بن علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه.
  6. ابن شهر آشوب، محمد‌بن علی (1369)، متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار.
  7. ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  8. ابن عربی، محمد‌بن عبدالله (1408ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالجیل.
  9. ابن عربی، محمد‌بن علی (1410ق)، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن، دمشق: مطبعة نضر.
  10. ابن عطیة، عبدالحق‌بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  11. ابن قتیبة، محمد‌بن مسلم (1411ق)، تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  12. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  13. ابوحیّان، محمد‌بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط، بیروت: دار الفکر.
  14. امین، نصرت بیگم (بی‌تا)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، بی‌جا: بی‌نا.
  15. بلاغی، محمد جواد (بی‌تا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: نشر وجدانی.
  16. جوادی آملی، عبدالله (1395)، تسنیم، چاپ هشتم، قم: نشر إسراء.
  17. حسینی همدانی، محمد (1404ق)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.
  18. رازی، فخرالدین محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  19. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387)، تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
  20. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العربی.
  21. شهرستانی محمد‌بن عبدالکریم (1387)، تفسیر الشهرستانی (المسمّی بمفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار)، تهران: مرکز البحوث و الدّراسات للتراث المخطوط.
  22. طالقانی، محمود (1362)، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  23. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  24. طبرانی، سلیمان‌بن احمد (2008)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، إربد (اردن): دار الکتاب الثقافی.
  25. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو.
  26. طبری، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  27. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  28. علم الهدی، علی‌بن الحسین (1431ق)، نفائس التأویل (تفسیر الشریف المرتضی)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  29. عیّاشی، محمد‌بن مسعود (1380ق)، التفسیر (تفسیر العیّاشی)، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  30. فراهیدی، خلیل‌بن أحمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
  31. فیض کاشانی محمد محسن (1415ق)، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبة الصدر.
  32. فیض کاشانی، محمد محسن (1418ق)، الأصفی فی تفسیر القرآن، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الاسلامی.
  33. فیّومی، أحمد‌بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: مؤسسة دار الهجرة.
  34. قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  35. قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن (2000)، لطائف الإشارات، چاپ سوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة الکتاب.
  36. قمی مشهدی، محمد‌بن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  37. قمی، علی‌بن إبراهیم (1363)، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: دار الکتاب.
  38. کاشانی، فتح الله‌بن شکر الله (بی‌تا)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: اسلامیه.
  39. کوفی، فرات‌بن إبراهیم (1410ق)، تفسیر فرات الکوفی، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
  40. ماوردی، علی‌بن محمد (بی‌تا)، النکت والعیون، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  41. مفید، محمد‌بن محمد (1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
  42. مقاتل‌بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  43. میدانی، عبدالرحمن حسن حبنکه (1361)، معارج التفکّر و دقائق التدبّر، دمشق: دار القلم.
  44. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1386)، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.