نقد و بررسی اختلاف قرائت‌های آوایی و ساختاری قرآن بر مبنای ساختارهای زبانی ادبیات عرب «نمونه مورد بررسی: جزء اول»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دانشکده خوی

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

از رهگذر قرائات علمی، اتّفاق نظر یا اختلاف ناقلان کتاب خدا قابل شناسایی است. میان قرائت‌های قرآنی و زبان عربی رابطه تنگاتنگی هست؛ زیرا قرآن مؤثرترین عامل پی‌ریزی و تدوین قواعد عربی است؛ چرا که نخستین نحویان زبان عرب، خود جزء قُرَّاء قرآنی بوده‌اند. در قرائت شماری از آیات قرآن میان قاریان اختلاف است. اختلاف در قرائت پیشینه‌ای کهن دارد و یک واقعیّت تاریخی است که دلیلی بر انکار آن وجود ندارد.
در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، موارد اختلافی در قرائت قُرَّاء سبعه در جزء اوّل قرآن کریم، با استعانت از کتب لغوی، اعرابی و تجویدی و با تبیین علل لغزش‌ها، در دو بخش آوایی و ساختاری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در میان مکاتب قرائت، کوفیان موفق‌تر از بقیه عمل کرده‌اند. عاصم کوفی در میان قاریان هفت‌گانه دارای کمترین لغزش بوده و روایت حفص از عاصم بیشترین انطباق را با قواعد ادبیّات عرب داشته و در مقابل قُنبُل، راوی ابن‌کثیر مکّی، ضعیف‌ترین عملکرد را در قرائت داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Review of the Difference between the Phonetic and Structural Readings of the Qur’an Based on the Linguistic Structures of Arabic Literature “Sample Case Study: Part I”

نویسندگان [English]

  • Husayn Khani Kalqay 1
  • Arezoo Osmani 2
1 Assistant Professor, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur’an, Khoy College
2 M.A. Graduate of Qur’an and Hadith Sciences
چکیده [English]

Through scientific readings, it is possible to identify the consensus or difference of opinion of the transmitters of God’s book. There is a close relationship between Qur’anic readings and Arabic language; because the Qur’an is the most influential factor in establishing and formulating Arabic rules; that is why the first grammarians of the Arabic language were part of the Qur’an reciters. There is a difference between reciters in the recitation of certain verses of the Qur’an. The difference in reading has an ancient background and it is a historical fact that there is no reason to deny.
In this article, using the descriptive-analytical method, cases of disagreement among the reciters of the seven modes of the Qur’an recitations (qarā’āt-i saba) in the first part (juz) of the Holy Qur’an, with the help of philology, diacritics, and orthoepy (tajwīd) books, and by explaining the causes of slips, have been investigated in two phonetic and structural sections. The results of this research show that among the schools of qarā’at, the Kufians have performed more successfully than others. Āṣim Kufi has the least slips among the seven reciters, and Ḥafṣ’ narration of Āṣim has the most compliance with the rules of Arabic literature, and in contrast, Qunbul, the narrator of Ibn Kathir Makki, has the weakest performance in reading.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur'an
  • differences in readings
  • types of differences in readings
  1. قرآن کریم.
  2. ابن منظور، محمّد‌بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه قم.
  3. ابن‏عاشور، محمّد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  4. استرآبادی، رضی‌الدین محمّد‌بن حسن (1495ق)، شرح شافیه ابن حاجب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  5. استرآبادی، علی (1409ق)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضایل العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  6. بخاری، محمّد‌بن اسماعیل (1406ق)، الصحیح، ترجمه: عبدالعلی نور احراری، دمشق: دار طوق النجاه.
  7. بهارزاده، پروین (1388)، «روایت حفص از قرائت عاصم»، بیّنات، شماره 17، ص 93-107.
  8. تهانوی، محمدعلی (1981)، کشّاف اصطلاحات الفنون، قاهره: دارالکتاب الإسلامیه.
  9. حاجی اسماعیلی، محمّدرضا (1395)، شرح شاطبیه در اصول قرائات سبع، تهران: سازمان دارالقرآن الکریم، نشر تلاوت.
  10. حبیبی، علی؛ شهیدی، محمّدرضا (1393)، روانخوانی و تجوید قرآن کریم، تهران: نشر بین‌الملل.
  11. حجّتی، محمّدباقر (1373)، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  12. حسن، عباس (1389)، النحو الوافی، تهران: ناصر خسرو.
  13. خدایی اصفهانی، اکرم (1378)، اهمیّت قرائت عاصم به روایت حفص، تهران: رایزن.
  14. دانی، ابوعمرو عثمان‌بن سعید (1362)، التّیسیر فی القراءات السبع، مصحّح: اوتو برتزل، تهران: کتابفروشی جعفری تبریزی.
  15. دانی، ابوعمرو عثمان‌بن سعید (1405ق)، التّیسیر فی القراءات السبع، دمشق: مطبعة الترقی.
  16. دمیاطی بناء، شیخ عبدالغنی (احمد) (1965)، اتّحاف فضلاء البشر فی القراءات الأربع عشر، قاهره: مرکز الأهرام للترجمه و النشر.
  17. زرکشی، بدرالدّین محمّد‌بن عبدالله (1401ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارالمعرفه.
  18. زمخشری، محمود‌بن عمر (1389)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ترجمه: مسعود انصاری، تهران: ققنوس.
  19. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  20. سلطان علی‏شاه، محمّد‌بن حیدر (1372)، متن و ترجمه فارسی تفسیر شریف بیان السعاده فی مقامات العباده، ترجمه: محمد آقارضاخانی، حشمت‌الله ریاضی، تهران: سر الاسرار.
  21. سیوطی، جلال الدّین عبدالرحمن (1941)، الإتقان فی علوم القرآن، قاهره: منشورات الشریف الرضی.
  22. شرتونی، رشید (1379)، ترجمه و شرح مبادئ العربیه، ترجمه: علی حسینی، قم: نشر دار العلم.
  23. صافی، محمود (1418ق)، الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویه هامه، دمشق: نشر دار الرشید.
  24. صالح، بهجت عبدالواحد (1998)، الاعراب المفصل لکتاب الله المرتل، عمّان: دار الفکر.
  25. صبحی، صالح (1990)، مباحث فی علوم القرآن، بیروت: دارالعلم للملایین.
  26. صفائی بوشهری، غلامعلی (1386)، بداءة النحو، قم: حوزه علمیّه.
  27. طباطبایی، سید محمّدحسین (1376)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمّدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  28. طباطبایی، محمّدرضا (1390)، صرف ساده، قم: دار العلم.
  29. طبرسی، فضل‌بن حسن (1360)، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: رضا ستوده، تهران: نشر فراهانی.
  30. طبرسی، فضل‌بن حسن (1375)، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
  31. طبرسی، فضل‌بن حسن (بی‌تا)، ترجمه تفسیر مجمع البیان، تهران: فراهانی، اول.
  32. طبرسی، فضل‌بن حسن (بی‌تا)، مجمع البیان لعلوم القرآن، تصحیح و تحقیق: هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت: دارالمعرفه.
  33. طبری، محمّد‌بن جریر (1987)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، قاهره: دارالحدیث.
  34. عامی مطلق، امیرحسین؛ مستفید، حمیدرضا (1398)، «روایات «قرائة الناس» و انگاره مطابقت آن با قرائت حفص از عاصم»، دوفصلنامه کتاب قیم، شماره 20، ص 101-124.
  35. عکبری، عبدالله‌بن حسین (1419ق)، التبیان فی إعراب القرآن، ریاض: بیت الأفکار الدولیه.
  36. علوان، عبدالله‌بن ناصح (1427ق)، اعراب القرآن الکریم، قاهره: دار الصحابه للتراث.
  37. فضلی، عبدالهادی (1365)، مقدمه‌ای بر تاریخ قرائات قرآن کریم، ترجمه محمّدباقر حجّتی، تهران: انتشارات اسوه وابسته به سازمان حج.
  38. قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: نشر دار الکتب اسلامی.
  39. کرباسی، محمّدجعفر (1422ق)، اعراب القرآن، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  40. لسانی فشارکی، محمّدعلی (1391)، قُرّاء سبعه و قرائات سبع، تهران: اسوه.
  41. محمّدی، حمید (1389)، زبان قرآن: صرف متوسطه، قم: چاپ قدس.
  42. محمّدی، محمّدحسین (1388)، تصاریف (شرح صرف ساده)، قم: نشر دارالعلم.
  43. محیسن، محمّد سالم (1418ق)، الهادی شرح طیبه النشر فی القراءات العشر، بیروت: دارالجبل.
  44. مصطفوی، حسن (1376)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: نشر فرهنگ قرآن.
  45. معارف، مجید (1383)، مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی، تهران: نبأ.
  46. معرفت، محمّدهادی (1369)، التمهید فی علوم القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه.
  47. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  48. مکارم شیرازی، ناصر (1375)، پرسش و پاسخ، تهران: معارف.
  49. موسوی بلده، محسن (1388)، حلیة القرآن، تهران: نشر أحیاء.
  50. نحاس، احمد‌بن محمّد (1421ق)، اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمی.