تحلیل دیدگاه فقیهان پیرامون قوامیت مرد بر زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

4 عضو هیأت علمی دانشگاه آستان پروان افغانستان

چکیده

ازآنجا که قوامیت مردان بر همسران در آیه 34 سوره نساء از شؤون زناشویی و در قلمرو اغراض نوعی و عقلایی عقد ازدواج تعریف می‌شود، و از سوی دیگر قوامیت به‌معنای مدیریت و سرپرستی، ناظر به دو بعد تکلیف و حق است، برآیند این دو آن است که قوامیت و مدیریت مردان بر همسران مشروط به شرایطی همچون رشد عقلی، توان تدبیر، پرداخت مهر و عمل به وظایف زناشویی است. ازاین‌رو قوامیت به‌مثابه شأنی از شؤون مردان نمی‌تواند حق اطاعت مطلق برای ایشان ثابت کند و زمینه توسعه حقوق بر اساس امیال و هوس‌ها باشد. پژوهش حاضر در صدد تحلیل دیدگاه‌های قوامیت مردان بر همسران از منظر مفسران و فقها با روش توصیفی- تحلیلی است. ره‌آورد پژوهش این است که یکی از ابعاد قوامیت شوهر، اصلاح رفتار ظالمانه همسری است که از حقوق زوجیت بهره‌مند است، ولی از ادای حقوق شوهر سرپیچی کرده و حالت تمرد و عصیانگری به خود گرفته است. شوهر با توجه به حق قوامیت و رعایت راه‌های سه‌گانه تأدیبی به شکل درست آن، علاوه بر حفظ آبروی همسر در درون منزل، او را از گزند طلاق دور می‌دارد. اما علم‌آموزی و دیگر فعالیت‌های فردی و اجتماعی زن، در صورت عدم تنافی با حقوق و قلمرو ثابت قوامیت شوهر، به‌خودی خود تحت حق اطاعت شوهر قرار نمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Viewpoints of Jurists Concerning the Authority of Men over Women

نویسندگان [English]

  • Abdul Baset Haydari 1
  • Muhammad Javad Enayati Rad 2
  • Vahideh Fakhkhar Nowghani 3
  • Sayyid Mubin Hashemi 4
  • sayyed mahmood tabatabai 2
1 Ph.D. Student, Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies Lectureship, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Islamic Studies Lectureship, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
4 Former Vice Chancellor For Academic Affirs at Parwan University
چکیده [English]

Since the authority (qawwāmiyat) of men over their wives is defined in verse 34 of Sūrat al-Nisā as among the marital aspects and in the realm of typical and rational purposes of a marriage contract, and on the other hand, authority in the sense of management and guardianship refers to the two dimensions of duty and right, the resultant of these two is that the authority and management of men over their wives is subject to conditions such as intellectual maturity, resourcefulness, payment of dowry and fulfillment of marital duties. Therefore, authority as an aspect of men's status cannot prove the right of absolute obedience for them and be the basis for development of rights based on desires and whims. The present study is intended to analyze the viewpoints concerning the authority of men over their wives from the point of view of interpreters and jurists with a descriptive-analytical method. The achievement of this research is that one of the dimensions of the husband's authority is to correct the oppressive behavior of the wife who enjoys the rights of marriage, but has refused to fulfill the husband's rights and has become disobedient and rebellious. Given his right of authority and observing the three modes of punishment in a correct way, the husband keeps her wife away from the harm and injury of divorce while maintaining her respectability inside the home. However, a woman's academic and other personal and social activities, if they do not conflict with the rights and fixed territory of her husband’s authority, do not per se fall under the husband's right of obedience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • duty
  • right
  • authority (qawwāmiyat)
  • husband
  • wife
  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (۱۴۰۶ق)، حاشیه کتاب المکاسب، تهران: نشر وزارت ارشاد اسلامی.
  3. ابن منظور، محمد (۱۴۱۶ق)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث.
  4. اردبیلی، احمد‌بن محمد (بی‌تا)، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
  5. اصفهانی، محمدحسین (۱۴۱۸ق)، حاشیه کتاب المکاسب، قم: محقق.
  6. انصاری، شیخ مرتضی (۱۳80)، کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  7. انصاری، محمدرضا (بی‌تا)، «الفرق بین الحق والحکم والملک»، پژوهش‌های اصولی، دوره 8، شماره ۷، ص 27-42.
  8. بستان، حسین (۱۳۸۳)، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. تهرانی، هادی (1373)، «رساله حق و حکم»، نامه مفید، شماره ۴، ص52- 65.
  10. جعفری، محمدتقی (۱۳۶۱)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ‌بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  11. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۳)، زن در آیینه جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء.
  12. حر عاملی، محمد‌بن حسن (۱۴۰۹ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
  13. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح (۱۴۱۸ق)، العناوین، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  14. حسینی میلانی، سید محمدعلی (۱۴۱۳ق)، کتاب القضاء، قم: دارالقرآن الکریم.
  15. حکیم، سیدمحسن (1416ق)، مستمسک العروة الوثقی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  16. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. رحمانی، امیر (1391)، بررسی فقهی مدیریت در روابط زن و شوهر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  18. زحیلی، وهبه (۱۴۱۸ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، بیروت: دارالفکر المعاصر.
  19. سالاری‌فر، محمدرضا (۱۳۸۴)، خانواده در نگرش اسلام و روانشناسی، تهران: انتشارات سمت.
  20. شریف القریشی، باقر (۱۳۷۴)، نظام خانواده در اسلام (بررسی تطبیقی)، ترجمه لطیف راشدی، تهران: سازمان تبلیغات سازمانی.
  21. شمس‌الدین، محمدمهدی (۱۹۹۶)، مسائل حرجه فی فقه المرأة، بیروت: الموسسة الدولیه للدراسات والنشر.
  22. صدر، سید محمدباقر (۱۴۱۷ق)، دروس فی علم الاصول، قم: مؤسسة الدائرة المعارف الفقه الاسلامی.
  23. طبرسی، فضل‌بن حسن (۱۳۸۸)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، قم: نور وحی.
  24. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (۱۳۷۵)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  25. طوسی، محمد‌بن حسن (۱۳۸۸ق)، المبسوط، تهران: المطبعة الحیدریه.
  26. عاملی، زین‌الدین‌بن علی (۱۴۱۳ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة معارف الاسلامیه.
  27. عمید، حسن (۱۳۷۵)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  28. غروی، میرزاعلی (۱۴۲۵ق)، موسوعة الامام الخویی (التنقیح فی شرح المکاسب)، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
  29. فضل‌الله، سید محمدحسین (۱۴۱۹ق)، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعه والنشر.
  30. فیروزآبادی، محمد‌بن یعقوب (۱۴۱۵ق)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  31. قربانیان، ناصر و همکاران (۱۳۸۴)، بازپژوهی حقوق زن، تهران: مرکز مشارکت زنان نهاد ریاست جمهوری اسلامی.
  32. موسویان، ابوالفضل (۱۳۸۲)، ماهیت حق، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  33. میلانی، سید محمدهادی (۱۳۹۵ق)، محاضرات فی فقه الامامیه، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  34. نجفی، محمدحسن (بی‌تا)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.