مدل عوامل تسهیل‌گر پرورش تفکر نقادانه در قرآن کریم مبتنی بر قصص قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان انگلیسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 استادیار آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان انگلیسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 دانشیار بخش تخصصی پژوهش و سنجش، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

چکیده

پرورش تفکر نقادانه و عاملیت به آن، مهم‌ترین شایستگی انسان برای توسعه خود و تعالی جامعه خداگونه، حقیقت‌گرا و رهنمون به حق تعالی است و از نشانگرهای سنجش ظرفیت‌های یادگیری فراگیران شناخته شده است. اما باوجود این اهمیت، به‌طور گسترده در سیستم آموزشی مورد غفلت قرار گرفته است. قرآن، آخرین معجزه مشهود و شاهکار ادبی و هنری است و برای درک همه انسان‌ها با هر سطح آگاهی، بخشی از معارف زندگی و اصول اخلاقی و تربیتی خود را با زبان ادب و هنر و با استفاده از قالب قصه بیان کرده است. بسیاری از پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که روش قصه‌گویی و به‌ویژه قصه‌گویی قرآنی، تأثیرات ویژه‌ای در رشد تفکر دارد. در این مطالعه تلاش شد تا با مرور منظم، ضمن بررسی منابع مختلف، مؤلفه‌های تسهیل‌گر در رشد تفکر انتقادی در قرآن و به‌ویژه قصه‌های قرآنی و فنون مورد استفاده در آن شناسایی و بازنمایی گردد. به‌واقع مطالعه با استفاده از روش توصیفی- ‌اسنادی و تحلیل مبتنی بر راهبرد تحلیل محتوای کیفی الزاید (1996) انجام شد و پس از تحلیل داده‌های اسناد، پنج مؤلفه شامل عوامل آموزشی-پژوهشی، سنجشگری، شخصیتی، اخلاقی-تربیتی و فنی-تخصصی، شانزده ملاک و یکصدوهفتادوپنج نشانگر شناسایی و بازنمایی و در نهایت مدل مربوط ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Model of Factors Facilitating Critical Thinking Training in the Holy Qur'an Based on the Qur'anic Stories

نویسندگان [English]

  • Ali Shahpari 1
  • Hadi Salehi 2
  • Keyvan Salehi 3
  • Muhammad Ali Amirtaqavi 4
1 Ph.D. Student of English Language Teaching, English Department, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
2 Assistant Professor, English Language Teaching, English Department, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
3 Associate Professor, Division of Research and Assessment, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran
4 Assistant Professor, Department of Education, Amin Police University, Tehran
چکیده [English]

Training critical thinking and acting on it is the most important human competence for self-development and the elevation of a society that is God-like, truth-oriented and guiding to the Almighty God, and it is known as one of the indicators for measuring the learning capacities of learners. But despite this importance, it has been widely neglected in the educational system. The Qur'an is the last evident miracle and a literary and artistic masterpiece, and has expressed part of its life doctrines and moral and educational principles with the language of literature and art and using the story format for of all the people with any level of consciousness to understand. Many researches have come to the conclusion that the storytelling method, in particular the Qur'anic storytelling, has special effects on the development of thinking. In this study, an attempt was made through a regular review while examining various sources, to identify and represent the facilitating components in the development of critical thinking in the Qur'an, especially the Qur'anic stories and the techniques used in them. In fact, the study was conducted using the descriptive-documentary method and the analysis based on the qualitative content analysis strategy of Al Zayed (1996) and after analyzing the data of the documents, five components including educational-research, assessment, personality, moral-educational and technical-specialized factors, sixteen criteria and one hundred and seventy-five indicators were identified and represented, and finally the respected model was presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical thinking
  • the Qur'an
  • stories
  • model
  • facilitating components

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. اخوان ملایری، جمیله؛ سیفی، محمد؛ فقیهی، علیرضا (1398)، «تدوین بسته آموزشی تفکر انتقادی بر اساس داستان‌ها و تمثیل‌های قرآن کریم برای دوره کارشناسی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 27، شماره 45، ص 123-151.
  3. اخوت، احمدرضا (1392)، روش‌های تفکر در قرآن، تهران: نشر قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
  4. اخوت، احمدرضا (1401)، فهم قرآن در دبستان و دبیرستان، تهران: نشر قرآن و اهل بیت نبوت (ع).
  5. بنت الشاطی، عائشه بنت الرحمن (1376)، اعجاز بیانی، ترجمه حسین صابری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. پروینی، خلیل؛ دیباجی، ابراهیم (1378)، «تحلیل عناصر داستانی در داستانهای قرآنی»، مدرس علوم انسانی، دوره 3، شماره 13، ص 1-16.
  7. پوررضاییان، مهدی؛ آیت اللهی؛ حبیب‌الله؛ فرخی، حسین (1390)، «بررسی تحلیلی شخصیت‌پردازی و تعلیق در قصه‌های قرآن»، هنرهای زیبا، دوره 16، شماره 2، ص 25-34.
  8. پیرزادنیا، مینا؛ عبدی، مالک؛ چراغی، زیور (1394)، «تصویرپردازی هنری در سوره مبارکه اعراف با تکیه بر تشبیه، استعاره و مجاز»، پژوهشهای ادبی– قرآنی، دوره 3، شماره 2، ص 117- 138.
  9. توکلی، رسول (1397)، «کاربرد تفکر انتقادی و مؤلفه‌های آن در ادبیات قرآنی»، معرفت، دوره 27، شماره 3، ص 41-51.
  10. جوادی، سیده زهره (1390)، مقایسه مفهوم و مؤلفه‌های تفکر انتقادی از دیدگاه متفکران غربی با مفهوم تفکر در قرآن و دلالت‌های تربیتی این دو در حوزه تربیت دینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز.
  11. حری، ابوالفضل (1387)، «احسن اقصص: رویکرد روایت شناختی به قصص قرآن»، نقد ادبی، دوره 1، شماره 2، ص 83-122.
  12. حسن‌زاده، حمید (1384)، «آرایه ایهام در قرآن»، پیام جاویدان، دوره 3، شماره 8، ص 135-144.
  13. حقوقی، سمیرا؛ صالحی، کیوان (1398)، «ظرفیتهای روش پژوهش روایتی در حوزه مطالعات آموزش عالی»، نامه آموزش عالی، دوره 12، شماره 47، ص 33-51.
  14. خادمی، ملوک؛ مهرولی، فاطمه (1394)، «بررسی قصه‌گویی به‌عنوان روشی فعال در آموزش اخلاق»، تربیت اسلامی، دوره 10، شماره 20، ص 55-75.
  15. رضازاده، نیلوفر؛ شاهرودی، فاطمه (1392)، «انواع تمثیل در قصه‌های قرآن کریم»، کوثر، دوره 13، شماره 48، ص 39-58.
  16. سهرابی، محمدرضا (1392)، «اصول نگارش مقالات مروری»، پژوهنده (مجله پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)، دوره 18، شماره 2، ص 52-56.
  17. شاه‌آبادی، محمدرضا؛ احقر، قدسی؛ بهشتی، سعید (1395)، «تأثیر قصه‌های قرآنی بر مهارت پرسشگری دانش‌آموزان»، خانواده و پژوهش، دوره 13، شماره 3، ص 33-46.
  18. شجاع‌پوریان، ولی الله (1392) «تأملی در شاخصه‌های قصه در قرآن»، ادب عرب، دوره 5، شماره 2، ص 113-133.
  19. صحرائی پاریزی، فاطمه؛ برهمن، مریم (1399)، «ارائه مؤلفه‏‌های تفکر انتقادی با توجه ‌به تربیت آیه‏ای مستخرج از سوره مبارکه بقره»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، دوره 28، شماره 47، ص 63-85.
  20. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  21. عابدین‌نسب، شیما (1395)، خلاقیت و شیوه‌های پرورش تفکر خلاق از منظر آموزه‌های قرآن کریم و نهج البلاغه، رساله دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین، تهران، ایران.
  22. عبداللهیان، محمد(1383)، «ضرب‌المثلهای قرآنی»، بشارت، دوره 7، شماره 40، ص 50-54.
  23. فعال، محمدحسین (1376)، «روش قصه پردازی در قرآن»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره 3، شماره 9 و10، ص 40-56.
  24. کاظمی، زهرا (1393)، بررسی اصول تفکر انتقادی در داستان‌های قرآن کریم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و فنون قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران.
  25. کشانی، مهدیه؛ رستمی‌نسب، عباسعلی (1395)، «الگوهای تحریک و بسط تفکر در حلقه کند و کاو قرآنی»، تفکر و کودک، دوره 7، شماره 2، ص 25-45.
  26. مجلسی، محمدباقر (1372)، بحارالانوار، تهران: اسلامیه.
  27. محمدی پویا (بیجنوند)، فرامرز؛ صالحی، اکبر (1393)، «تحلیل محتوای قرآن کریم بر اساس مفهوم تفکر انتقادی»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، دوره 2، شماره 3، ص 25-49.
  28. مروتی، سهراب؛ ذوالفقاری‌فر، قدرت (1392)، «طنز در قرآن کریم»، تحقیقات علوم و قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء، دوره 10، شماره 20، ص 177-202.
  29. مشایخی، حمیدرضا (1391)، «جلوه‌های زیبایی‌شناسی سجع در قرآن»، مطالعات ادبی متون اسلامی، دوره 1، شماره 2، ص 125-140.
  30. معتمدیان، سعیدرضا (1392)، «راهنمای نگارش مقالات‌ مروری»، دفتر استعدادهای درخشان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی؛ مجله دانشکده دندانپزشکی، دوره 2، شماره 1.
  31. مقتدایی، لیلا؛ امیری، مجید؛ نظری، حسین؛ موسوی، ستاره (1395)، «جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علی»، اسلام و علوم اجتماعی، دوره 8، شماره 15، ص 133-168.
  32. ملبوس‌باف، رامین؛ عزیزی، فریدون (1389)، «مرور سیستماتیک چیست و چگونه نگاشته ‌می‌شود؟»، پژوهش در پزشکی (مجله پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی)، دوره 34، شماره 3، ص 203-207.
  33. مهاجری، محمدکاظم؛ یاسینی، محمدرضا؛ شریعتی، مسعود (1392)، «تفکر انتقادی و نقش داستان در پرورش آن (با رویکرد تربیت دینی کودکان)»، بصیرت و تربیت اسلامی، دوره 10، شماره 26، ص 31-53.
  34. نصیری، روح‌الله (1392)، «کارکردها و ویژگی‌های صنعت بلاغی تشبیه تمثیلی در قرآن کریم»، پژوهش‌های زبانشناختی قرآن کریم، دوره 2، شماره 1، ص 39-53.
  35. همایون‌فرد، آنیتا؛ سجادی، سیدمهدی (1395)، «تبیین و تحلیل زمینه‌های سازواری و همگرایی مؤلفه‌های تفکر انتقادی با تربیت دینی»، تعلیم و تربیت، دوره 32، شماره 3، ص 57-78.
  36. یارمحمدیان، محمدحسین؛ محمدی، عفت؛ موحدی، فریده (1390)، «استانداردهایی برای تدوین مقالات مروری در نظام سلامت»، مدیریت اطلاعات سلامت (ویژه‌نامه مدیریت خدمات بهداشتی درمانی)، دوره 8، شماره 8، ص 1226-1234.
  37. Behar-Horenstein, L. S.; Niu, L. (2011), "Teaching Critical Thinking Skills in Higher Education: A Review of the Literature", Journal of College Teaching & Learning (TLC), (8) 2, p: 25-41.
  38. Dlamini, E. T. (1999), Conceptual understanding of genetics among student teachers (Doctoral dissertation).
  39. Fahim, M.; Eslamdoost, S. (2014), "Critical Thinking: Frameworks and Models for Teaching", English Language Teaching, Vol 7, No 7, p:141-151. (4): 784-803. DOI: 10.18488/journal.61.2020.84.784.803.
  40. Norfadelah, N.; Tijani, A. (2015), Islamic theoretical model for critical thinking in teaching and learning of Islamic education, Global Summit on Education 2015.
  41. Salehi, A. (2016), "The Role of Quranic Stories and Parables in Islamic Education and Training", Journal of Islamic Studies and Culture, (4)1, p: 127-133.
  42. Simpson, E.; Courtney, M. (2002), "Critical Thinking in Nursing Education: Literature Review", International Journal of Nursing Practice, 8, p: 89-98. http: //dx.doi.org/10.1046/j.1440-172x.2002.00340.x.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار