امکان‌سنجی جریان «نظریۀ حجیت فقهی» در حوزۀ تفسیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی گلستان، جامعه المصطفی العالمیه، گرگان، ایران.

10.22081/jqr.2024.68487.3951

چکیده

تفسیر متون وحیانی، نیازمند اتخاذ اهداف، مبانی، قواعد، و روش‌های خاصّی است که مطالعات روش‌شناختی تفسیر نامیده می‌شود و برآیند آنها به شکل‌گیری سنت‌های تفسیری مختلف می‌انجامد. نظریۀ حجیت یکی از این سنّت‌هاست. براساسِ این نظریه، دستیابی به مراد الهی در چارچوب برنامۀ رسیدن به «حجت شرعی» از راه اصول لفظیه و امارات شرعیه ممکن است که در آن باید از مبانی، ابزارها و روش‌های متداول فقهی در حوزۀ اعتبارسنجی قراین تفسیری بهره گرفت. این نظریه با بیان‌های مختلفی از منجزیت تا وسطیت و غیره مواجه است و بر اساس آن نیز دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ امکان پذیرش آن در تفسیر قرآن، مطرح می‌شود. نویسنده در این مقاله می‌کوشد ضمن نقد این دیدگاه‌ها و بیان دو اشکال مهم فقدان اثر شرعی و مغایرت با رسالت مفسر، فرایند اعتبارسنجی قراین فهم و تفسیر را  خارج از فضای گفتمان این نظریه مطرح نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Appraising the Possibility of the “Theory of Jurisprudential Authority” in the Field of Interpretation

نویسنده [English]

  • Seyyed Mohsen Kazemi
Assistant Professor at Al-Mustafa International University, Golestan Branch, Gorgan, Iran
چکیده [English]

In order to interpret revealed texts, we require to adopt specific objectives, principles, rules, and methods that are known as the methodological studies of interpretation, and their resultant leads to the formation of various interpretive traditions; and of course, the theory of authority is one of these traditions. According to this theory, achieving the Divine Intention is within the framework of the plan for achieving “legal authority” through verbal principles and legal denotations (imārāt), and based on it, the common principles, tools, and methods of jurisprudence should be utilized in the field of validating interpretive evidence. This theory has been confronted with various statements, from accomplishment (munajjaziyyat) to middleness (wasaiyyat), etc., according to which, different views are put forward regarding its possibility of acceptance in the interpretation of the Qur'an. This article is intended to critique these views and states two important problems, the lack of legal efficacy and the contradiction with the mission of the interpreter, and to propose the process of validating the evidence of understanding and interpretation outside the discourse atmosphere of this theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretive theory of the Qur'an
  • authority theory
  • interpretive authority of denotations
  1. ابن تیمیه، احمد (1416ق)، مجموع الفتاوی، ج 7، مدینۀ مشرفه: مجمع ملک فهد.
  2. احسانی‌فر، محمد (1387)، «دامنۀ حجیت احادیث تفسیری»، فصلنامۀ علوم حدیث، دورۀ سیزدهم، شمارۀ 2.
  3. امام خمینی، روح الله (1382)، تهذیب الأصول، بی‌جا: اسماعیلیان.
  4. امام خمینی، روح الله (1415ق)، انوار الهدایة، چاپ دوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
  5. آملی لاریجانی، محمد صادق (1381)، «کاربرد حدیث در تفسیر و معارف»، مجلۀ الهیات و حقوق، شماره 4 و 5.
  6. برنجکار، رضا (1392)، «مقصود اصلی در اعتقادات»، فصلنامۀ تحقیقات کلامی، سال اول، شمارۀ سوم.
  7. تنکابنی، محمد (بی‌تا)، ایضاح الفرائد، تهران: مطبعة الإسلامیة.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1378)، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
  9. جوهری، اسماعیل (1410ق)، الصحاح تاج اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
  10. حسین‌زاده، محمد (1389)، «اعتبار معرفت‌شناختی خبر واحد در اعتقادات دینی»، مجلۀ ذهن، دورۀ 11، شمارۀ 43.
  11. خمینی، مصطفی (1418ق)، تحریرات فی الأصول، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  12. خوئی، ابوالقاسم (1417ق)، مصباح الأصول، چاپ پنجم، بی‌جا: داوری.
  13. خوئی، ابوالقاسم (1419ق)، دراسات فی علم الأصول، بی‌جا: دایرة‌المعارف فقه اسلامی.
  14. خوئی، ابوالقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالزهراء.
  15. راغب، حسین (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دار العلم.
  16. روحانی، محمد حسین (1413ق)، منتقی الأصول، چاپ دوم، ج4، بی‌جا: چاپخانۀ امیر.
  17. شاشی، احمد (بی‌تا)، أصول الشاشی، بیروت: دار الکتاب العربی.
  18. شافعی، محمد (1423ق)، جماع العلم، چاپ اول، بی‌جا: دارالآثار.
  19. شهید ثانی، زین‌الدین (1420ق)، المقاصدالعلیّة، قم: دفتر تبلیغات.
  20. صدر، محمد باقر (1405ق)، دروس فی علم الأصول، بی‌جا: دارالمنتظر.
  21. صدر، محمد باقر (1417ق)، بحوث فی علم الأصول، چاپ سوم، بی‌جا: مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی.
  22. صدر، محمدباقر (1408ق)، مباحث الأصول، بی‌جا: مقرر.
  23. طباطبائی، سید محمدحسین (1380)، شیعه در اسلام، بی‌جا: بوستان کتاب.
  24. طباطبائی، محمدحسین (1417ق)، المیزان، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین.
  25. عراقی، ضیاءالدین (1417ق)، نهایة الأفکار، چاپ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  26. عرب‌صالحی، محمد (1393)، اعتبار خبر واحد در علوم انسانی، ذهن، دورۀ 15، شمارۀ 57.
  27. عزیزان، مهدی (1391ق)، بررسی حجیت روایات آحاد در مسائل اعتقادی، پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش55.
  28. غروی، محمد حسین (1416ق)، چاپ دوم، بحوث فی الأصول، دفتر انتشارات اسلامی.
  29. فراهیدی، خلیل (1410ق)، چاپ دوم، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
  30. فیروزآبادی، مرتضی (1400ق)، عنایة الأصول، قم: انتشارات فیروزآبادی.
  31. محمدی، عبدالله (1394)، «اعتبار خبر واحد در تفسیر و اعتقادات از منظر علامه طباطبائی»، اندیشه نوین دینی، دورۀ 11، شمارۀ 43.
  32. مصباح، محمدتقی (1389)، «حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن»، معرفت، دورۀ 19، شمارۀ 152.
  33. مظفر، محمدرضا (بی‌تا)، اصول الفقه، چاپ پنجم، بی‌جا: اسماعیلیان.
  34. معرفت، محمدهادی (1379)، تفسیر و مفسّران، قم: مؤسسۀ فرهنگی التمهید.
  35. معرفت، محمدهادی (1380)، کاربرد حدیث در تفسیر، نشریه الهیات و حقوق، شمارۀ 1.
  36. معرفت، محمدهادی (1429ق)، التفسیر الأثری الجامع، قم: التمهید، اول.
  37. ناصح، علی‌احمد (1382)، پژوهشی در اعتبار احادیث تفسیری، پژوهشنامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 1.
  38. نائینی، محمدحسین (1368)، اجود التقریرات، چاپ دوم، قم: انتشارات مصطفوی.
  39. نائینی، محمدحسین (1417ق)، فوائدالأصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.