اذن الهی در موطن آخرت، بازخوانی مسئلۀ جواز و عدم جواز تکلم در قیامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای جامعة المصطفی العالمیّة.رشته: تفسیر تطبیقی

چکیده

آیاتی که بر تحقق نطق در موطن قیامت دلالت دارند به دو دسته تقسیم می‌شوند: 1. مواردی که دال بر صدور کلام به صورت مطلق و بدون قید اذن هستند؛ 2. آیاتی که بر نفی و عدم اذن به صدور آن به‌طور مطلق، دلالت می‌‌‌کنند. این مسئله، دست‌آویزی برای مدعیان وجود تناقض در آیات قرار گرفته است که در نتیجه مدعی غیروحیانی بودن قرآن شده‌اند. مفسران برای رفع این تعارض ظاهری پاسخ‌هایی را ارائه داده‎اند: الف: با توجه به تعدد مواقف در آخرت، در بعضی موارد اذن به تکلم صادر شده و در برخی از مواقف نیز سخن گفتن منع شده است. ب: با توجه به متعلق اذن، مراد از نطق مُجاز، تکلم دربارۀ شفاعت و مراد از نطق غیرمُجاز، تکلم دربارۀ عذر‌خواهی است. ج: عدم اذن، به نطقِ بدون حجت یا نطقِ بدون منفعت تأویل می‌شود. پژوهش پیش رو با تحلیل و بررسی اقوال مفسران، باز‌خوانی آیات اذن و عدم اذن الهی در موضوع تکلم و با استناد به معانی و کاربردهای دیگرِ اذن در قرآن کریم، پاسخی متفاوت در راستای رفع این تعارض ظاهری ارائه می‌دهد. نتیجۀ نهایی این است که با توجه به معانی دیگر اذن مانند اراده، رضایت و استماع، شبهۀ تعارض از اساس باطل است و به دلالت قرآن کریم، هیچ منعی برای تکلم در قیامت وجود ندارد. به بیان دیگر، کلام در مواقف مختلف موطن آخرت، محقق می‌گردد، اما نکتۀ مهم، عدم بهره‌مندی گناه‌کاران از عذر آوردن و عدم‎ پذیرش شفاعت شافعان در حق ایشان است. در واقع، مراد از اذن در آیات، گوش‌ ندادن و توجه نکردن به سخن مجرمان و عدم تعلق ارادۀ الهی بر رضایت و پذیرش عذر آنها پس از اتمام حجت بر ایشان در دنیا است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Divine Permission (Idhn) in the Hereafter, Reappraising the Issue of Permissibility and Non-Permissibility of Speech on the Resurrection

نویسنده [English]

  • Maryam Al-Hashemi
Ph.D. Al-Mustafa International University, Major: Comparative Interpretation.
چکیده [English]

The verses that indicate the actualization of speech in the Hereafter are divided into two categories: 1. Instances that indicate the issuance of speech absolutely and without the condition of permission; 2. Verses that indicate the negation and non-permission of its issuance absolutely. This has become a pretext for those who claim the existence of contradictions in the verses, who have consequently claimed that the Qur'an is not revealed. Interpreters have provided answers to resolve this apparent contradiction: A: Given the multiplicity of stations in the Hereafter, in some cases permission to speak is issued and in others speaking is prohibited. B: Considering the object (mutaallaq) of permission, what is meant by permissible speech is the speech about intercession, and what is meant by impermissible speech is the speech about apology. C: Non-permission is interpreted as speech without proof or speech without benefit. The present research, by analyzing and examining the statements of interpreters, reappraising the verses of Divine permission and non-permission on the subject of speech, and citing other meanings and applications of permission in the Holy Qur'an, provides a different response in order to resolve this apparent conflict. The final result is that considering the other meanings of permission such as will, consent, and listening, the misconception (shubha) of conflict is fundamentally false and according to the Holy Qur'an there is no prohibition on speech on the Resurrection Day. In other words, speech is actualized in various stations in the Hereafter, but the important point is the sinners’ lack of benefit from making excuses and the non-acceptance of the intercession of intercessors on their behalf. In fact, the meaning of permission in the verses is not listening to and not paying attention to the words of sinners and non-dedication of the Divine will to contentment and acceptance of their excuse after having given ultimatum to them in the world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • idhn (permission)
  • adhan (listening)
  • speech and nuṭq (discourse)
  • apology
  • intercession
  • intifā‘ (usufruct)
  1. قرآن کریم.
  2. آلوسی محمود بن عبدالله (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  3. ابن أثیر، مبارک بن محمد (1367ش)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ چهارم، قم: مؤسسة اسماعیلیان.
  4. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1413)، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  5. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی (1422)، زاد المسیر فی علم التفسیر، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
  6. ابن سیده، علی بن إسماعیل (1421)، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. ابن طاووس، علی بن موسی (1420)، طرف من الأنباء و المناقب، چاپ اول، مشهد: تاسوعا.
  8. ابن عاشور، محمّد طاهر (1420)، خلیل بن أحمد فراهیدی تفسیر التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسه التأریخ العربی.
  9. ابن عربی، محمد بن علی (1422)، تفسیر ابن‌ عربی، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  10. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  11. ازدی بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423)، تفسیر مُقاتل بن سلیمان (تفسیر کبیر)، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  12. ازهری، محمد بن أحمد (1421)، تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  13. بحرانی، هاشم بن سلیمان (1374ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسة البعثة.
  14. بقاعی، ابراهیم بن عمر (1427)، نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  15. بغوی، حسین بن مسعود (1420)، معالم التنزیل، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  16. بیضاوی، عبد الله بن عمر (1418)، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  17. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق)، تاج اللغة وصحاح العربیّة، بیروت: دار العلم للملائین.
  18. دکتر سها (1393)، نقد قرآن، چاپ دوم، 1393بی‌جا، بی‌نا.
  19. دینوری عبدالله بن محمد (1424) الواضح فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  20. زمخشری، محمود بن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العربی.
  21. سبزواری محمد (1406)، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  22. شنقیطی محمد أمین (1427)، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  23. سید مرتضی، علی بن الحسین (1426)، أمالی المرتضی، چاپ دوم، قم: ذوی القربی.
  24. صاحب اسماعیل بن عباد (1414)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتب، چاپ اول.
  25. صادقی طهرانی، محمد (1406)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السّنة، چاپ دوم، قم: نشر فرهنگ اسلامی.
  26. صافی، محمود (1418)، الجدول فی إعراب القرآن، چاپ چهارم، دمشق: دار الرشید.
  27. طباطبائی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  28. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، طهران: انتشارات ناصر خسرو.
  29. طریحی، فخرالدین بن محمد (1375ش)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: چاپخانه مرتضوی.
  30. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  31. عتکی بزار، احمد بن عمرو بن عبدالخالق (بی‌تا)، البحر الزخّار (مسند البزّاز)، موقع جامع الأحادیث، المکتبة الشاملة.
  32. عکبری عبدالله بن حسین (1419)، التبیان فی إعراب القرآن، چاپ اول، الریاض: بیت الأفکار الدولیة.
  33. علو، محمد بشیر (بی‌تا)، القرآن حمّال أوجه و حاوی التناقضات، موقع الحوار المتمدّن، بی‌‎جا.
  34. فرّاء، یحیی بن زیاد (1980)، معانی القرآن، ، چاپ دوم، القاهرة: الهیئة المصریّة العامة للکتاب.
  35. فراهیدی، خلیل ابن احمد (1409)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
  36. فخر رازی، محمد بن عمر (1430)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  37. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415)، تفسیر الصافیّ، چاپ دوم، طهران: مکتبة الصدر.
  38. فیروز آبادی، محمد بن یعقوب (1415)، القاموس المحیط، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  39. فیومی، أحمد بن محمد (1414)، المصباح المنیر ، چاپ دوم، قم: مؤسسه دار الهجرة.
  40. قونوی إسماعیل بن محمّد (1422)، حاشیة القونویّ علی تفسیر الإمام البیضاویّ، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
  41. کلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  42. ماتریدی، محمد بن محمد (1426)، تأویلات أهل السنّة، ، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  43. محمد بن محمد (2009) تفسیر ابن عرفه، ، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  44. محمد بن یوسف، أبو حیان (1420)، البحر المحیط فی التفسیر، ، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
  45. المدرسی، محمد تقی (1419)، من هدی القرآن، طهران: دار محبّی الحسین.
  46. نسائی، أحمد بن شعیب (1411)، سنن النسائی، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  47. نسفی عبد الله بن أحمد (1416)، مدارک التنزیل وحقائق التأویل، چاپ اول، بیروت: دار النفائس.
  48. نظام، حسن بن محمد (1416)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  49. نهاوندی، محمد (1386)، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسة البعثة.
  50. المنصوری، سامی (بی‌تا)، 40 تناقض فی القرآن، موقع الحوار المتمدّن، بی‌جا.
  51. واحدی، علی بن أحمد (1415)، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت: دار القلم.