گونه‌شناسی آرای مفسران در خوانش عبارت «کُن فَیَکون»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22081/jqr.2023.65196.3634

چکیده

در طول تاریخ تفسیر، عبارت «کُن فَیَکون» مورد عنایت مفسران و اندیشمندان مسلمان بوده و بررسی تطور آرای آنان، حاکی از تلاش مستمرشان برای ارائه تفسیری مطابق با ظاهر آیه و روایات می‌باشد. آرای متنوع مفسران، «کُن فَیَکون» را بر سبیل مجاز و حقیقی تفسیر کرده‌اند. خوانش مفسران در این دو گونه نیز یکسان نیست. در گونه مجازی، از کلماتی که بر غیرحقیقی و نمادین بودن «کُن فَیَکون» دلالت دارد، مثل تمثیل، کنایه، تعبیر و تشبیه استفاده کرده‌اند، و در گونه حقیقی نیز عده‌ای آن را به‌مثابه کلام خدا و برخی به‌مثابه فعل خدا دانسته‌اند. بعضی از مفسران در گونه اخیر، نوعی معرفت و اختیار در تکوین برای انسان تفسیر کرده‌اند. نوآوری این جستار، تطور آرای مفسران و شناخت گونه‌های تفسیری عبارت «کُن فَیَکون»، و برجسته کردن آرای مفسران در مورد اختیار و قابلیت در تکوین برای مخلوقات است. پیامد این فرضیه می‌تواند پاسخگوی پرسش‌های بشر درباره شقاوت و سعادت و طینت انسان باشد که ره‌آورد آن، رشد ایمان و تفکرات انسان، میل و رغبت او در قبول اوامر و نواهی حق تعالی، مسؤولیت‌پذیری او در عرصه عمل، فعل و اطاعت مشتاقانه‌اش از پروردگار در انجام تکالیف و اجتناب از معاصی است. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Commentators’ Opinions on the Perusal of the Phrase Kun fa yakūn (Be! And it is)

نویسندگان [English]

  • Ma’suma Hamedi Tazehkand 1
  • Hadi Vakili 2
  • Mozhgan Sarshar 3
1 Ph.D. Student, Faculty of Law, Theology, and Political Sciences, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
2 Associate Professor, Faculty of Law, Theology, and Political Sciences, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
3 Assistant Professor, Faculty of Law, Theology, and Political Sciences, Science and Research Branch of Islamic Azad University of Tehran
چکیده [English]

Throughout the history of interpretation, the phrase kun fa yakūn has been of interest to Muslim commentators and thinkers, and the study of the transformation of their opinions indicates their continuous efforts to provide an interpretation in accordance with the outward aspect (ẓāhir) of the verse and hadiths. Various opinions of commentators have interpreted kun fa yakūn in both figurative and real ways. The perusal of the commentators in these two approaches is not the same. In the figurative form, they have used words that indicate the unreal and symbolic nature of kun fa yakūn, such as allegory, irony, interpretation, and simile, and in the real form, some of them have known it as God’s word and some as God’s act. Some commentators in the latter type have interpreted a kind of ma‘rifat and freewill in creation for humans. The innovation of this article is the transformation of the commentators’ opinions and the recognition of the interpretation types of the phrase kun fa yakūn, and highlighting the commentators’ opinions about the freewill and capability in creation for creatures. The outcome of this hypothesis can be the answer to the mankind’s questions about human atrocity, happiness and inner nature (ṭīnat), which would result in the growth of human faith and thoughts, their willingness to accept the Divine orders and admonishments, their responsibility in the field of action, deed, and their eager obedience to the Lord in performing their duties and avoiding sins.
The research method is library and descriptive-analytical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • typology
  • kun fa yakūn
  • creation
  • determinism
  • freewill
  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه.
  3. آلوسى، محمود‌بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  4. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1389)، فلسفه و ساحت سخن، تهران: انتشارات هرمس.
  5. ابن أبی الحدید، فخرالدین ابوحامد (بی‌تا)، شرح نهج البلاغه، مکتبة آیة الله العظمی مرعشی النجفی.
  6. ابن‌انبارى، عبدالرحمن‌بن محمد (1362)، البیان فى غریب اعراب القرآن‌، قم: مؤسسه دارالهجره.
  7. ابن‌جزى، محمد‌بن احمد (1416ق)، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: شرکة دارالأرقم‌بن أبی­الأرقم.
  8. ابن‌جوزی، عبدالرحمن (1422ق)، زادالمسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتب العربی.
  9. ابن‌عاشور، محمد­طاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  10. ابن‌عجیبه، احمد (1419ق)، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، محقق: احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره: حسن عباس زکی.
  11. ابن‌عطیه، عبدالحق‌بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  12. ابن‌کثیر، اسماعیل (بی‌تا)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  13. ابوحیان، محمد‌بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دارالفکر.
  14. ابوزید، نصر حامد (1397)، هکذا تکلم ابن‌عربی (چنین گفت ابن‌عربی)، ترجمه سید ­محمد راستگو، تهران: نشر نی.
  15. ابوزید، نصر حامد (2004)، هکذا تکلم ابن‌عربی، مغرب: المرکز الثقافی العربی.
  16. احسائی، احمد (1430ق)، جوامع الکلم، بصره: مطبعة الغدیر.
  17. اشکوری، محمد‌بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
  18. امین، نصرت بیگم (بی‌تا)، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا: بی‌نا.
  19. انوری، حسن (1383)، فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.
  20. بحرانی، هاشم‌بن سلیمان (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثه.
  21. بلاغی، محمدجواد (بی‌تا)، آلاءالرحمن فی تفسیر القرآن، قم: وجدانی.
  22. بیضاوى، عبدالله‌بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  23. پانی‌پتی، ثناء­الله (1412ق)، التفسیر المظهری، کویته: مکتبة رشدیه.
  24. ثعالبى، عبدالرحمن‌بن محمد (1418ق)، الجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  25. جبرئیلی، صفرعلی (1384)، «کلام اسلامی، عوامل و زمینه‌های پیدایی»، قبسات، دوره 10، شماره 38، ص 234-209.
  26. جرجانی، عبدالقاهر (1422ق)، اسرارالبلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  27. جزائری، نعمت­الله‌بن عبدالله (1388ق)، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، قم: نور وحی.
  28. جزائرى، ابوبکر جابر (1416ق)، ایسر التفاسیر لکلام العلى الکبیر، مدینة منوره: مکتبة العلوم و الحکم.
  29. جوادی آملی، عبداللّه (1381)، تسنیم، تنظیم و ویرایش: علی اسلامی، تهران: نشر اسوه.
  30. جوادی آملی، عبداللّه (29 و 30/11/1392)، تفسیر ترتیبی، تفسیر سوره مبارکه یس، کانال دروس ایتا، جلسه 29 و 30، ص11-9.
  31. حائری تهرانی، علی (1388)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  32. حجتی، سید ­محمدباقر (1371)، «آیه»، علوم قرآن و حدیث، نشریه نور علم، شماره 43 و 44، ص 37-8.
  33. حسینی رشتی، سید کاظم‌ابن‌سید ­قاسم (1432ق)، جواهر الحکم، بصرة: شرکة الغدیر للطباعة و النشر المحدوده.
  34. حسینى همدانى، محمد (1404ق)، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.
  35. حقی برسوی، اسماعیل‌بن مصطفی (بی‌تا)، تفسیر روح­البیان، بیروت: دارالفکر.
  36. حوی، سعید (1424ق)، الاساس فی التفسیر، قاهره: دارالسلام.
  37. حویزی، عبدالعلی (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، مصحح: هاشم رسولی، قم: اسماعیلیان.
  38. خازن، علی‌بن محمد (1415ق)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  39. خفاجی، احمد‌بن محمد (بی‌تا)، حاشیة الشهاب المسماه عنایة القاضی و کفایة الراضی على تفسیر البیضاوی، محقق: مهدی عبدالرزاق، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  40. خمینی، سید روح الله (1386)، شرح دعاء السحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  41. خمینی، سید روح­الله (1374)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  42. دهخدا، علی‌اکبر (1372)، فرهنگ دهخدا، تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
  43. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  44. رازی، محمد‌بن ابی‌بکر (1424ق)، مختار الصحاح، جمع­آوری: محمود خاطر، بیروت: دارالفکر.
  45. رازى، فخرالدین محمد‌بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  46. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: الدارالشامیة و بیروتا: دارالقلم.
  47. رضا، محمدرشید (1414ق)، تفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفه.
  48. زبیدى، محمد مرتضی (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس‌، بیروت: دار الفکر.
  49. زحیلی، وهبه (1422ق)، التفسیر الوسیط، دمشق: دارالفکر.
  50. زمخشری، محمودبن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دارالکتاب العربی.
  51. سبحانی، جعفر (07/05/92)، تفسیر آیه 82 سوره یس، سایت مدرسه فقاهت.
  52. سمرقندى، نصربن‌محمد (1416ق)، بحر العلوم، بیروت: دارالفکر.
  53. شاه عبدالعظیمی، حسین (1363)، تفسیر اثنی عشری، تهران: میقات.
  54. شبر، عبدالله (1407ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
  55. شجاعی، احمد (1393)، «آفرینش اجباری و اختیار انسان»، فصلنامه کلام اسلامی، دوره 23، شماره 92، ص 47-23.
  56. شحاته، عبدالله محمود (1421ق)، تفسیر القرآن الکریم، قاهره: دار غریب.
  57. شوکانی، محمد (1414ق)، فتح­القدیر، دمشق: دار ابن‌کثیر.
  58. شیرازى، صدرالدین محمد‌بن ابراهیم (1361)، تفسیر القرآن الکریم (صدرا)، قم: بیدار.
  59. صادقی تهرانی، محمد (1406ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ اسلامی.
  60. صادقی تهرانی، محمد (1419ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی.
  61. صدیق‌حسن‌خان، محمدصدیق (1420ق)، فتح البیان فى مقاصد القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  62. صلیبا، جمیل؛ صانعی‌دره‌بیدی، منوچهر (1366)، فرهنگ فلسفی، تهران: انتشارات حکمت.
  63. طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  64. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع­البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  65. طبرى، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  66. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375)، مجمع­البحرین، تهران: مرتضوی.
  67. طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  68. طیب، عبدالحسین (1369)، اطیب­البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
  69. عکبری، عبدالله‌بن حسین (1419ق)، التبیان فی اعراب القرآن، ریاض: بیت­الافکار الدولیة.
  70. علم‌الهدی، علی‌بن الحسین (1341ق)، نفائس التأویل، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  71. فضل الله، سید محمدحسین (1419ق)، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک.
  72. فیض کاشانى، محمد‌بن شاه مرتضى (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
  73. قاسمى، جمال‌الدین (1418ق)، محاسن التأویل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  74. قائم‌مقامی، سید محمد (1412ق)، تأملات فی الآیات المبارکات، تهران: ایران مصور.
  75. قرطبى، محمد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  76. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا (1368)، کنزالدقائق و بحرالرغائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  77. قمى، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  78. قیصری رومی، محمدداوود (1375)، شرح فصوص­الحکم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  79. کاشانی، فتح­الله (1336)، منهج­الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  80. ماوردی، علی‌بن‌محمد (بی‌تا)، النکت و العیون، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  81. محمد مخلوف، حسنین (1371)، کلمات القرآن، تفسیر و بیان، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  82. مراغی، احمد مصطفی (1417ق)، تفسیر المراغی، بیروت: دارالفکر.
  83. مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  84. معین، محمد (1386)، فرهنگ فارسی، تهران: چاپخانه مهارت.
  85. مقاتل‌بن سلیمان، ابوالحسن (1423ق)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  86. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  87. مکى بن‌حموش، قیسی (1429ق)، الهدایة إلى بلوغ النهایة، الشارجه: جامعة الشارقه، کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
  88. میبدى، احمد‌بن محمد (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار (تفسیر خواجه عبدالله انصارى)، تهران: امیرکبیر.
  89. نسفى، عبدالله‌بن احمد (1416ق)، تفسیر النسفى مدارک التنزیل و حقایق التأویل، بیروت: دارالنفائس.
  90. نظام الاعرج، حسن‌بن محمد (1416ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  91. نووی، محمد (1417ق)، مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  92. http: //www.noormags.ir
  93. http: //www.noorlib.ir
  94. http: //lib.eshia.ir