خوانشی نو از آیه 106 سوره بقره؛ با تکیه بر قرینه‌های درون‌متنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه فرهنگیان استان آذربایجان غربی

10.22081/jqr.2023.65158.3628

چکیده

مفسران در تفسیر آیه 106 سوره بقره - مشهور به آیه نسخ- اختلاف نظر دارند. غالباً از این آیه نسخ احکام شرعی یا نسخ شرایع و یا تغییر قبله مسلمانان برداشت شده است. اما این موارد تنها می‌تواند مستند به عموم آیه باشد و مدلول مستقیم آیه نخواهد بود. با تکیه بر قرینه‌های درون‌متنی (سیاق و آیات هم‌موضوع در سوره‌های دیگر) می‌توان به خوانشی دیگر از آین آیه رسید. در این تحقیق، با توجه به غرض اصلی ملحوظ در سیاق این آیه، مفاهیم اصلی همسو با آن به‌دست می‌آید. با رهگیری آنها در سراسر قرآن، روشن می‌شود که چنین مفاهیمی در دو بافت هم‌مضمون در سوره‌های نساء و جمعه نیز وجود دارد. در نهایت با مقایسه داده‌ها و تحلیل آنها، مدلول مستقیم آیه نسخ دریافت می‌شود که با دیدگاه‌های رایج کاملاً متفاوت است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Perusal of Verse 106 of Sūrat al-Baqara; with Reliance on Intratextual Evidences

نویسنده [English]

  • Sayyid Ja’far Sadeqi
Assistant Professor, Farhangian University, West Azerbaijan Province
چکیده [English]

The commentators differ in the interpretation of the verse 106 of Sūrat al-Baqara - known as the abrogation verse. This verse often implies the abrogation of legal rulings or the revocation of Sharī‘a laws or the change of Muslims’ Qibla. But these cases can only be documented for the generality of the verse and will not be the direct referent of the verse. With reliance on intratextual evidences (context and verses of similar subject in other sūras), we can reach another perusal of this verse. In this research, according to the main purpose included in the context of this verse, the main concepts aligned with it are obtained. By tracking them throughout the Qur’an, it becomes clear that such concepts exist in two contexts with the same theme in Sūrat al-Nisā and al-Juma. Finally, by comparing the data and analyzing them, the direct referent of the abrogation verse is obtained, which is completely different from the common views.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • abrogation verse
  • Jews
  • Arabs
  • evidence
  • context
  • Qur’an to Qur’an
  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
  3. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن على (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
  4. ابن حزم اندلسی، علی‌بن أحمد (1406ق)، الناسخ و المنسوخ، بیروت: دار الکتب العلمیة .
  5. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الإعلام الإسلامی.
  6. ابن قتیبه، عبدالله‌بن مسلم (1411ق)، تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبة الهلال‏.
  7. ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
  8. ابوعبیده، معمر‌بن مثنى‏ (1381ق)، مجاز القرآن‏، قاهرة: مکتبة الخانجی‏.
  9. اسفراینى، ابوالمظفر شاهفور‌بن طاهر (1375)، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  10. بلخى، مقاتل‌بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث.
  11. بنیامین، داوود (1361)، محمد6 در تورات و انجیل، ترجمه فضل‌الله نیک‌‌آیین، تهران: نشر نو.
  12. تورات معروف لنینگراد 1008 میلادی.
  13. ثعلبى، ابواسحاق احمد‌بن ابراهیم (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  14. حازمی، محمد‌بن موسی همدانی (1359ق)، الاعتبار فی الناسخ والمنسوخ، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة.
  15. حائرى تهرانى، میر سید على (1377)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  16. خویی، سید ابوالقاسم (1430ق)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئی‏.
  17. رازى ابوالفتوح حسین‌بن على(1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  18. رازى، فخرالدین محمد‌بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  19. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار الشامیة.
  20. زبیدی، سید مرتضی (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دارالفکر.
  21. زمخشرى، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.‏
  22. زید، مصطفی (1391ق)، النسخ فی القرآن الکریم: دراسة تشریعیة تاریخیة نقدیة، بیروت: بی‌نا.
  23. سمرقندى، نصربن محمد‌بن احمد (1416ق)، بحرالعلوم، بیروت: دارالفکر.
  24. سور آبادى، ابوبکر عتیق‌بن محمد (1380)، تفسیر سور آبادى، تهران: فرهنگ نشر نو.
  25. سید رضی، محمد‌بن حسین (بی‌تا)، نهج البلاغه، قم: انتشارات دار الهجره.
  26. صالح، صبحی (1363)، مباحث فی علوم القرآن، قم: بی‌نا.
  27. صنعانی، عبدالرزاق‌بن همام (1411ق)، تفسیر القرآن العزیز، بیروت: دار المعرفة.
  28. طالقانى، محمود (1362)، پرتوى از قرآن، تهران: شرکت سهامى انتشار.
  29. طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  30. طبرانى، سلیمان‌بن احمد (2008)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم‏، اردن: دار الکتاب الثقافی‏.
  31. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  32. طبرى، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  33. طریحی، فخرالدین (1362)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
  34. طوسى، محمد‌بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  35. عیاشى، محمد‌بن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه.
  36. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، العین، قم: دارالهجرة.
  37. قرطبى، محمد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  38. کتاب مقدس، سفر پیدایش، انتشارات ایلام.
  39. محمود مثنی، عبدالفتاح (2008)، نظریة السیاق القرآنی، بی‌جا: دار وائل لنشر.
  40. معرفت، محمدهادی (1429ق)، التفسیر الاثری الجامع، قم: التمهید.
  41. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
  42. مکارم شیرازى، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  43. مولایی‌نیا، عزت الله و همکاران (1397)، «سیر نگارش‌های ناسخ و منسوخ»، معارف قرآن و عترت، شماره 7، صص 117 -159.
  44. میبدى، رشیدالدین احمد‌بن ابى‌سعد (1371)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  45. میرزا خسروانى، على رضا (1390ق)، تفسیر خسروی، تهران: انتشارات اسلامیه.