تحلیل دیدگاه فقیهان پیرامون قوامیت مرد بر زن

عنایتی راد, محمد جواد; فخار نوغانی, وحیده; هاشمی, سید مبین; حیدری, عبدالباسط; طباطبایی, سید محمود

doi:10.22081/jqr.2023.66146.3717

تحلیل دیدگاه فقیهان پیرامون قوامیت مرد بر زن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد‌یار گروه مدرسی معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

² عضو هیأت علمی دانشگاه آستان پروان افغانستان

³ دانشجوی دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

10.22081/jqr.2023.66146.3717

چکیده

ازآنجا که قوامیت مردان بر همسران در آیه 34 سوره نساء از شؤون زناشویی و در قلمرو اغراض نوعی و عقلایی عقد ازدواج تعریف می‌شود، و از سوی دیگر قوامیت به‌معنای مدیریت و سرپرستی، ناظر به دو بعد تکلیف و حق است، برآیند این دو آن است که قوامیت و مدیریت مردان بر همسران مشروط به شرایطی همچون رشد عقلی، توان تدبیر، پرداخت مهر و عمل به وظایف زناشویی است. ازاین‌رو قوامیت به‌مثابه شأنی از شؤون مردان نمی‌تواند حق اطاعت مطلق برای ایشان ثابت کند و زمینه توسعه حقوق بر اساس امیال و هوس‌ها باشد. پژوهش حاضر در صدد تحلیل دیدگاه‌های قوامیت مردان بر همسران از منظر مفسران و فقها با روش توصیفی- تحلیلی است. ره‌آورد پژوهش این است که یکی از ابعاد قوامیت شوهر، اصلاح رفتار ظالمانه همسری است که از حقوق زوجیت بهره‌مند است، ولی از ادای حقوق شوهر سرپیچی کرده و حالت تمرد و عصیانگری به خود گرفته است. شوهر با توجه به حق قوامیت و رعایت راه‌های سه‌گانه تأدیبی به شکل درست آن، علاوه بر حفظ آبروی همسر در درون منزل، او را از گزند طلاق دور می‌دارد. اما علم‌آموزی و دیگر فعالیت‌های فردی و اجتماعی زن، در صورت عدم تنافی با حقوق و قلمرو ثابت قوامیت شوهر، به‌خودی خود تحت حق اطاعت شوهر قرار نمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Viewpoints of Jurists Concerning the Authority of Men over Women

نویسندگان [English]

Muhammad Javad Enayati Rad ¹
Vahideh Fakhkhar Nowghani ¹
Sayyid Mubin Hashemi ²
Abdul Baset Haydari ³
sayyed mahmood tabatabai ¹

¹ Assistant Professor, Department of Islamic Studies Lectureship, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad

² Former Vice Chancellor For Academic Affirs at Parwan University

³ Ph.D. Student, Faculty of Theology and Islamic Knowledge, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Since the authority (qawwāmiyat) of men over their wives is defined in verse 34 of Sūrat al-Nisā as among the marital aspects and in the realm of typical and rational purposes of a marriage contract, and on the other hand, authority in the sense of management and guardianship refers to the two dimensions of duty and right, the resultant of these two is that the authority and management of men over their wives is subject to conditions such as intellectual maturity, resourcefulness, payment of dowry and fulfillment of marital duties. Therefore, authority as an aspect of men's status cannot prove the right of absolute obedience for them and be the basis for development of rights based on desires and whims. The present study is intended to analyze the viewpoints concerning the authority of men over their wives from the point of view of interpreters and jurists with a descriptive-analytical method. The achievement of this research is that one of the dimensions of the husband's authority is to correct the oppressive behavior of the wife who enjoys the rights of marriage, but has refused to fulfill the husband's rights and has become disobedient and rebellious. Given his right of authority and observing the three modes of punishment in a correct way, the husband keeps her wife away from the harm and injury of divorce while maintaining her respectability inside the home. However, a woman's academic and other personal and social activities, if they do not conflict with the rights and fixed territory of her husband’s authority, do not per se fall under the husband's right of obedience.

کلیدواژه‌ها [English]

duty
right
authority (qawwāmiyat)
husband
wife

مراجع

ابن منظور، محمد؛ لسان العرب، بیروت، دار احیاء تراث، چاپ سوم، ۱۴۱۶ ق.
اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبده البیان فی احکام القرآن، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، ب تا
اصفهانی، محمدحسین؛ حاشیه کتاب المکاسب؛ قم، محقق، ۱۴۱۸ق. حقوق زن از دیدگاه اسلام و قوانین افغانستان، ۱۴
انصاری، شیخ مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۸۰ ش.
انصاری، محمدرضا؛ الفرق بین الحق والحکم والملک؛ تقریرات درس خارج فقه استاد وحید خراسانی؛ پژوهش‌های اصولی، ش ۷.
بستان، حسین؛ اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۳.
تهرانی، هادی؛ رساله حق و حکم؛ نامه مفید، ش۴.
جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، قم، مرکز نشر اسراء، بی چا، ۱۳۹۳ ش.
جعفری، محمدتقی؛ ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه؛ ‌بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۱ ش.
حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی چا، ۱۴۰۹ ق.
حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح؛ العناوین؛ قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۸ ق.
حسینی میلانی، سید محمدعلی؛ کتاب القضاء؛ تقریرات درس سید محمدرضا گلپایگانی؛ قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۳ق. بررسی فقهی۱۳۹
خراسانی، محمدکاظم؛ حاشیة کتاب المکاسب؛ تهران، نشر وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق.
دهخدا، علی‌اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
زحیلی، وهبه؛ التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، بی‌پا، ۱۴۱۸ ق.
سالاری فر، محمدرضا؛ خانواده در نگرش اسلام و روانشناسی، تهران، انتشارات سمت، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، بی چا، ۱۳۸۴ ش.
شریف القریشی، باقر؛ نظام خانواده در اسلام (بررسی تطبیقی)، مترجم: لطیف راشدی، تهران، سازمان تبلیغات سازمانی، بی چا، ۱۳۷۴ ش.
شمس‌الدین، محمدمهدی؛ مسائل حرجه فی فقه المرأة؛ بیروت، الموسسة الدولیه للدراسات والنشر، ۱۹۹۶ م.
صدر، سید محمدباقر؛ دروس فی علم الاصول؛ قم، مؤسسه الدائره المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۱۷ق
طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، قم، نور وحی، ب چا، ۱۳۸۸.
طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین، تهران، ناشر مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ ش.
طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط؛ تهران، المطبعة الحیدریه، ۱۳۸۸ ق.
عاملی، زین‌الدین بن علی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام؛ قم، موسسه معارف الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، بی‌جا، انتشارات امیرکبیر، بی چا، ۱۳۷۵.
غروی، میرزاعلی؛ موسوعة الامام الخویی؛ (التنقیح فی شرح المکاسب)، تقریرات درس خارج فقه سید ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۲۵ق.
فضل‌الله، محمدحسین؛ تفسیر من وحى القرآن؛ بیروت، دارالملاک للطباعه والنشر، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد بن علی بیزون، بی چا، ۱۴۱۵ق.
قربانیان، ناصر و همکاران؛ باز پژوهی حقوق زن؛ تهران، مرکز مشارکت زنان نهاد ریاست جمهوری اسلامی، ۱۳۸۴ش
موسویان، ابوالفضل؛ ماهیت حق؛ تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
میلانی، سید محمدهادی؛ محاضرات فی فقه الامامیه؛ مشهد، نشر دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۵ق.
نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.