واکاوی مفهوم «معاشرت به معروف» در آیه 19 سوره نساء و نقش آن در تکالیف حقوقی زوجین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

10.22081/jqr.2023.66340.3743

چکیده

منبع اصلی قاعده معروف «معاشرت به معروف»، امر قرآنیِ «و عاشروهنّ بالمعروف» است. با تحلیل واژگانی «معروف» پی می‌بریم که مراد از امر مذکور، معاشرت به نحو متعارف است، نه حسن معاشرت به‌معنای معاشرت با صفا و صمیمیت. آنچه این برداشت را تأیید می‌کند، تقابلی است که در قرآن میان رفتار به معروف و رفتار ضراری برقرار شده است. نویسندگان قواعد فقه برای ضرار دو تعریف عمده بیان کرده‌اند. برخی آن را به همان معنای ضرر، و برخی دیگر ضرار را به‌معنای ضیق و حرج ترجمه نموده‌اند. نتیجه این استنباط آن است که در زندگی زناشویی، ایجاد ضمانت اجرایی و مسؤولیت حقوقی ترک معاشرت به معروف، مشروط به معاشرت غیرمتعارف یا همان معاشرت ضراری است. در نتیجه، بر خلاف تعریفی که حقوقدانان از حسن معاشرت ارائه نموده‌ و آن را به‌معنای مهربانی و صمیمیت در خانواده دانسته‌اند، به اطلاق خود دارای ضمانت نمی‌باشد؛ مگر اینکه ترک حسن معاشرت به نشوز زوجین یا رفتار ضرری منتهی شود. این پژوهش، با هدف ارائه تعریفی جدید از قاعده معروف، پس از گردآوری منابع به شیوه کتابخانه‌ای، با روش توصیفی، به تحلیل مفهومی داده‌ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Delving into the Concept of "Consorting in an Honorable Manner" in Verse 19 of Sūrat al-Nisā’ and its Role in the Legal Duties of Couples

نویسندگان [English]

  • Sa’id SayyidHusayni 1
  • Rasoul MuhammadJa’fari 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Law, Faculty of Humanities, Shahed University, Tehran
2 Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Faculty of Humanities, Shahed University, Tehran
چکیده [English]

The main source of the well-known rule "consorting in an honorable manner" is the Qur’anic command, "Wa ‘āshirūhunna bi al-marūf (Consort with them in an honorable manner)". With the lexical analysis of the term ma’rūf we find that the meaning of the mentioned command is consorting in a conventional way, not good socializing in the sense of socializing with purity and sincerity. What confirms this view is the contrast established in the Qur'an between honorable manner and harmful (irārī) manner. The authors of jurisprudence rulings have given two main definitions for ḍirār. Some have translated it with the same meaning as harm, and others have translated it as harm and restrain (ḍīq) and constriction (araj). The result of this inference is that in married life, the creation of an executive guarantee and the legal responsibility of abandoning a “consorting in an honorable manner” is conditional on an unconventional consorting or ḍirārī consorting. As a result, contrary to the definition of honorable consorting provided by jurists and considering it to mean kindness and intimacy in the family, it does not have a guarantee in its application; unless abandoning the good company leads to marital ill-conduct or harmful behavior. This research, with the aim of providing a new definition of the marūf rule, after collecting the sources in a library manner, has analyzed the data conceptually with a descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ma‘rūf
  • honorable consorting
  • harmful behavior
  • good company
  1. قرآن کریم
  2. آذرنوش، آذرتوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران: نشر نی، 1379.
  3. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محقق: محمود محمد طناحى، قم‏: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، 1367.
  4. ابن فارس، أحمد، معجم مقاییس اللغة، مصحح: هارون عبد السلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق‏.
  5. امامی، سید حسن. حقوق مدنی، ج4؛ تهران: انتشارات اسلامیه، ۱۳۷۷.
  6. جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، محقق: سعید بندعلی، 1387.
  7. جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، محقق: حسین اشرفی، روح الله رزقی، 1389.
  8. جوهری، اسماعیلبن حماد، الصحاح، چ4، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407ق.
  9. حائری شاهباغ، علی. شرح قانون مدنی، ج2؛ تهران: گنج دانش، ۱۳۷۶.
  10. خوئی، سید ابوالقاسم. مصباح الأصول، ج2؛ قم: کتابفروشی داوری، ۱۴۱۳ق.
  11. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دارالعلم، ۱۴۱۲ق.
  12. رفسنجانی، مصطفی و مقدم، علی محمدیان، پژوهشی پیرامون ماده 1103 قانون مدنی «تکلیف زوجین نسبت به حسن معاشرت با یکدیگر»، مجله مطالعات راهبردی زنان، سال هجدهم، شماره 70، 1394.
  13. سیستانی، سید علی. قاعده لاضرر و لاضرار؛ ترجمة اکبر نایب‌زاده؛ تهران: خرسندی، ۱۳۹۳.
  14. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی. مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، ج12؛ قم: مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  15. صدوق، محمد بن علی بن بابویه. من لایحضره الفقیه، تحقیق: على اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  16. صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله. مسئولیت مدنی؛ تهران: انتشارات سمت، ۱۳۹۲.
  17. صفایی، سیدحسین و امامی اسدالله. مختصر حقوق خانواده؛ تهران: میزان، ۱۳۹۱.
  18. طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362
  19. طاهری، حبیب‌الله. حقوق مدنی، ج3؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
  20. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. تکمله العروه الوثقی، ج1؛ قم: کتابفروشی داوری، ۱۴۱۴ق.
  21. طباطبایی، سید محمدحسین. تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقرموسوی همدانی، ج4 و 16 و 19؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴.
  22. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
  23. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، ‏تهران: ‏مرتضوى‏، 1375.
  24. عظیم زاده اردبیلی، فائزه، مبانی حسن معاشرت به معروف در نظام حقوقی خانواده از منظر قرآن کریم، مجله ندای صادق، شماره 48، 1386.
  25. فیروز آبادی، محمد بن‌ یعقوب‌، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق‏.
  26. کاتوزیان، ناصر. دورة حقوق مدنی خانواده، ج1؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۴.
  27. کاتوزیان، ناصر. مسئولیت مدنی -الزام های خارج از قرارداد، ج1؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۰.
  28. کاتوزیان، ناصر. مقدمة علم حقوق؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۶.
  29. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  30. محقق داماد، سید مصطفی. بررسی فقهی حقوق خانواده؛ تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۷.
  31. محقق داماد، سید مصطفی. قواعد فقه -بخش مدنی، ج1؛ تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۰.
  32. محمدجعفری، رسول؛ حسینی خامنه، سیدحامد؛ هادوی، اصغر، واکاوی معنای «ایطاء الفُرُش» در روایات نبوی(ص)، مطالعات فهم حدیث، سال هفتم، شماره دوم (پیاپی 14)، صص 257 - 275، 1400.
  33. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
  34. مکارم شیرازی، ناصر. تفسیر نمونه، ج17؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴.
  35. موسوی خمینی، سید روح الله. بدایع الدرر فی قاعده نفی الضرر؛ تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۸۷
  36. مهرپور، حسین. مجموعه نظریات شورای نگهبان؛ تهران: دادگستر، ۱۳۸۸.