مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن در کلام و فلسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

از مسائل مهم در مرجعیت علمی قرآن، به‌معنای اثرگذاری آن در یک حوزه دانشی، بررسی مبانی آن است. مراد از «مبانی مرجعیت علمی قرآن»، آن دسته آموزه‌ها و قضایایی در حوزه‌های مختلفی نظیر انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی، علوم قرآن و... است که اثبات و پذیرش مرجعیت علمی قرآن بر آنها استوار است؛ به‌گونه‌ای که انکار آنها به انکار مرجعیت علمی قرآن انجامیده و آن را بی‌اعتبار می‌سازد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن در کلام و فلسفه اسلامی پرداخته و به این پرسش پاسخ می‌دهد که پذیرش مرجعیت علمی قرآن در عرصه کلام و فلسفه اسلامی بر چه باورهایی درباره خود قرآن استوار است.
بر اساس یافته‌ها و دستاوردهای این پژوهش، مبانی قرآن‌شناختی مرجعیت علمی قرآن، در دو دسته مبانی ناظر به وجود و حقیقت قرآن نظیر اصالت و حقانیت، حیات، جاودانگی و جهان­شمولی، جامعیت و قلمرو مشترک، ساختار چندمعنایی قرآن؛ و مبانی ناظر به زبان و معرفت قرآن نظیر فهم‌پذیری و تفسیر، معرفت‌بخشی و واقع‌نمایی، جواز و اعتبار معرفت عقلی و فلسفی قرآن جای گرفته و اثبات می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Qur'anologic Foundations of the Scientific Authority of the Qur'an in Islamic Theology and Philosophy

نویسنده [English]

  • Alireza As'adi
Assistant Professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qum, Iran
چکیده [English]

One of the important issues in the scientific authority of the Qur'an, in the sense of its effectiveness in a field of knowledge, is to study of its foundations. What is meant by "the foundations of the scientific authority of the Qur'an" is those doctrines and propositions in various fields such as anthropology, epistemology, the sciences of the Qur'an, etc., on which the proof and acceptance of the scientific authority of the Qur'an is based; in such a way that denying them leads to denying the scientific authority of the Qur'an and makes it invalid. Using a descriptive-analytical method, this article examines the Qur'anic foundations of the scientific authority of the Qur'an in Islamic theology and philosophy, and answers the question, "What beliefs about the Qur'an itself is the acceptance of the scientific authority of the Qur'an in the field of Islamic theology and philosophy based on?"
According to the findings and achievements of this research, the Qur'anologic foundations of the scientific authority of the Qur'an are included and proved in two categories: the foundations regarding the existence and truth of the Qur'an such as authenticity and rightfulness, life, immortality and universality, inclusiveness and common territory, and multiple-meaning structure of the Qur'an; and the foundations regarding the language and knowledge of the Qur'an, such as comprehensibility and interpretation, knowledge provision and realization, permissibility and validity of the intellectual and philosophical knowledge of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • scientific authority of the Qur'an
  • Islamic philosophy
  • Islamic theology
  • Holy Qur'an
  • foundations of scientific authority of the Qur'an

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی‌العز (2005)، شرح العقیده الطحاویه، بغداد: دارالکتاب العربی.
  3. ابن ابی‎جمهور، محمد‌بن زین‌الدین (1985)، عوالی اللئالی، قم: مطبعة سیدالشهدا.
  4. ابن بابویه، محمدبن علی (1376)، الامالی، تهران: کتابچی.
  5. ابن بابویه، محمدبن علی (1378)، عیون اخبار الرضا (ع)، تهران: نشر جهان.
  6. ابن بابویه، محمدبن علی (1398ق)، التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  7. ابن بابویه، محمدبن علی (1403ق)، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  8. ابن خلدون (1988)، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاده. بیروت: دارالفکر.
  9. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  10. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  11. ازهری، محمد‌بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  12. استرآبادی، محمدامین (1422ق)، الفوائد المدنیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  13. اسعدی، علیرضا (1391)، آغاز حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  14. اسعدی، علیرضا (1399)، ملاصدرا و مسألۀ معاد، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  15. اسعدی، علیرضا (۱۴۰۱)، «اثرپذیری فیلسوفان مسلمان از قرآن کریم در برخی مباحث عالم طبیعت»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، شماره ۲۲، ص 723-746.
  16. اسعدی، علیرضا (1401)، «بررسی نقش قرآن کریم در ساحت خداشناسی فلسفی»، خردنامۀ صدرا، شماره 107، ص 13-26.
  17. اسعدی، علیرضا (1401)، «بررسی و تحلیل چیستی، امکان، شرایط و ضرورت فهم فلسفی قرآن»، نقد و نظر، شماره 106، ص 139-164.
  18. امین، محمدرضا؛ واعظی، احمد (1395)، «واقع‌نمایی گزاره‌های خبری قرآن کریم: نحوۀ اثبات و ادله»، قرآن‌شناخت، شماره 17، ص 43-66.
  19. بحرانی،‌ یوسف (1405ق)، الحدائق الناضرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
  20. بحرانی، یوسف (1423ق)، الدرر النجفیة، بیروت: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
  21. برقی، احمدبن محمد‎بن خالد (1371ق)، المحاسن، تصحیح جلال‎الدین محدث، قم: دارالکتب الاسلامیه.
  22. تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی.
  23. جباری، کریم (1400)، «مبانی معرفتی پویایی فهم و تدبر در قرآن کریم برای بهره‌مندی نسل امروز از آن»، قرآن و طب، دورۀ 6، شماره 1، ص 10-19.
  24. جرجانی، علی‌بن محمد (1325ق)، شرح مواقف، قم: الشریف الرضی.
  25. حر عاملی، محمد‌بن الحسن (1391ق)، وسائل الشیعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  26. حویزى، عبد على (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
  27. دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت‌نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  28. راد، علی (1390)، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، تهران: سخن.
  29. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه.
  30. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1396)، «مرجعیت علمى قرآن کریم»، نرم‎افزار کنگرۀ بین‌المللی قرآن و علوم انسانی، مجموعه مقالات روش‌شناسى قرآن و علوم انسانى، ص 1-13.
  31. سادات فخر، سیدعلی (1398)، «درآمدی بر مبانی علوم قرآنی مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه آیت‎الله معرفت»، مطالعات علوم قرآن، شماره 1، ص 89-111.
  32. سعیدی روشن، محمدباقر (1391)، تحلیل زبان قرآن و روش‌های فهم آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  33. سعیدی‌روشن، محمدباقر (1389)، زبان قرآن و مسائل آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  34. سیوطی، جلال‌الدین (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
  35. سیوطی، جلال‌الدین (2007)، الاکلیل فی استنباط التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  36. شاکر، محمدکاظم (1376)، روش‌های تأویل قرآن، قم: بوستان کتاب.
  37. شریف، میرمحمد (1362)، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  38. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  39. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1378)، المظاهر الالهیه، تصحیح سیدمحمد خامنه‎ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  40. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  41. طباطبابی، سیدمحمدحسین (1388)، قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
  42. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1972-1974)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  43. طوسی، محمدحسن؛ عالمی، عبدالرئوف (1396)، «رابطۀ مرجعیت علمى قرآن با جهانى، جاودانگى و جامعیت قرآن»، نرم‎افزار کنگرۀ بین‎المللی قرآن و علوم انسانی، ‏مجموعه مقالات روش‎شناسى قرآن و علوم انسانى‏، ص 237-252.
  44. عبدلی مهرجردی، حمیدرضا (1389)، تفسیر فلسفی قرآن، قم: دلیل ما.
  45. عبودیت، عبدالرسول (1380)، درآمدى بر فلسفۀ اسلامى، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  46. عظیمی، محمدشریف (1396)، «چیستى و چگونگى مرجعیت قرآن در علوم انسانى»، نرم‎افزار کنگرۀ بین‎المللی قرآن و علوم انسانی، مجموعه مقالات روش‌شناسى قرآن و علوم انسانى، ص 475-502.
  47. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380ق)، التفسیر، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  48. غزالی، ابوحامد (1409ق)، جواهر القرآن و درره، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  49. غزالی، ابوحامد (بی‌تا)، احیاء العلوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
  50. فیاض لاهیجی (بی‌تا)، شوارق الالهام، اصفهان: انتشارات مهدوی.
  51. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1415ق)، تفسیر صافی، تهران: مکتبة الصدر.
  52. قاسمی، محمدعلی؛ بهروزی لک، غلامرضا (1400)، «مبانی انسان‌شناختی مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم سیاسی»، سیاست متعالیه، شماره 35، ص 41-62.
  53. قمی مشهدی، محمدبن‌ محمدرضا (1368)، کنز الدقائق‌ و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  54. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  55. مصباح یزدی، محمدتقی (1366)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  56. مصباح یزدی، محمدتقی (1392)، قرآن‌شناسی، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  57. مطهری، مرتضی (1372)، مجموعه آثار، قم: صدرا.
  58. نیازمند، رضا (۱۳۷۵)، «تفسیر قرآن و علوم جدید»، بینات، شماره ۱۰، ص 20-46.
پژوهش های قرآنی
دوره 29، شماره 111 - شماره پیاپی 111
ویژه نامه «مرجعیت علمی قرآن»
شهریور 1403
صفحه 111-132

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار