گونه‌شناسی رویکردهای بهره‌گیری از قرآن در فرآیند اعتبارسنجی محتوای احادیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو شورای علمی مرکز شبهه پژوهی دانشگاه رضوی

2 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

 متن گزارش‌های روایی که سند اطمینان‌آفرینی ندارند، با معیارهای مشخصی مانند قرآن، سنت، تاریخ، علم، حس، تجربه، اجماع و عقل قطعی پالوده می‌شوند. اهمیت قرآن در قامت اولین منبع انتقال آموزه‌های دینی و نقش تبیین‌گری ‌‌سنّت برای قرآن، پررنگ بودن کلام الهی برای اعتبار‌سنجی حدیث را هویدا می‌سازد. وجود دلالت‌های گوناگون در کلام الهی در کنار رهیافت‌ها و برداشت‌های گوناگون از محتوا و مدلول ‌‌قاعدۀ عرضه، سبب شده تا دانشوران مسلمان رویّه مشخص و واحدی را از فرآیند عرضه حدیث به قرآن ترسیم ننمایند. این نوشتار با روش تحلیلی- اکتشافی، در پی یافتن گونه‌های معتبر معروضٌ‌علیه در ‌‌قاعدۀ عرضه حدیث به قرآن بوده و به تبیین هر یک از گونه‌های محتمل در فرآیند بهره از این قاعده پرداخته است. تبیین نقاط بهینه و آسیب‌های اکتفا به هر یک از گونه‌های پیش‌گفته، دیگر دستاورد پژوهش است. در پایان نیز با تبیین مؤلفه بنیادین در معیارهای اعتبار‌سنجی حدیث، یعنی حصول اطمینان، رهاوردی منطقی در بهره از قرآن برای فرآیند بررسی محتوایی حدیث ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Approaches to Exploitation of the Qur’an in the Process of Validating the Content of Hadiths

نویسندگان [English]

  • Alborz Mohaqqeq Garfami 1
  • Sayyid Ali Delbari 2
  • Reza Haqpanah 2
1 Member of the Scientific Council of the Center for Misconception Studies, Razavi University of Islamic Sciences
2 Associate Professor, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The text of narrative reports that do not have a reliable document is refined by certain criteria such as the Qur’an, Sunna, history, science, sense, experience, consensus and definite intellect. The importance of the Qur’an as the first source of transmission of religious teachings and the explanatory role of the Sunna for the Qur’an, reveals the significance of the Divine words for validation of the hadith. The existence of various denotations in the Divine words, along with different approaches and interpretations of the content and the reverent of the principle of presentation, has caused Muslim scholars not to delineate a clear and uniform procedure from the process of referring the hadith to the Qur’an. This article uses analytical-exploratory method to find valid types of “the referred to” (marūḍu alayh) in the rule of referring hadith to the Qur’an and to explain each of the possible types in the process of benefiting from this rule. Explaining the optimal points and damages to each of the aforementioned types is another achievement of this research. Finally, by explaining the fundamental component in the criteria for validating the hadith, i.e., making assurance, a logical achievement in the use of the Qur’an for the process of examining the content of the hadith is presented.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • contextual critique of hadith
  • validation with the Qur’an
  • principle of presentation
  1. قرآن کریم.
  2. ابن بابویه (شیخ صدوق) (1403ق)، محمد‌بن على، معانی الأخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. ابن حبان، محمد (1414ق)، صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، شعیب الارنؤوط، بیروت: مؤسسة الرساله.
  4. ابن قیم جوزیه، محمد (1970)، المنار المنیف، حلب: مکتب المطبوعات الاسلامیه.
  5. ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  6. ابن‏کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. ابی داود، سلیمان‌بن اشعث (1403ق)، سنن أبی داود، شعیب الارنؤوط، بیروت: دار الرسالة.
  8. احمدی، مهدی (1385)، «مدلول و گستره قرآن در عرض حدیث بر قرآن»، علوم حدیث، شماره 39، ص47-65.
  9. احمدی، مهدی (1394)، عرضه حدیث به قرآن، قم: دارالحدیث.
  10. ادلبی، صلاح‌الدین (14.3ق)، منهج النقد عند علماء الحدیث النبوی،بیروت: دار الآفاق الجدیده.
  11. استرآبادی (میرداماد)، محمدباقر (1422ق)، الرواشح السماویه، قم: دارالحدیث.
  12. انصاری، مرتضی (1380)، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  13. ایجى، محمد عبدالرحمن (1424ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  14. بحرانی، یوسف (1430ق)، الحدائق الناضره، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  15. بروجردی، محمدتقی (1405ق)، نهایة الافکار، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  16. بصری، محمد‌بن سعد (1968)، الطبقات الکبرى، بیروت: دار صادر.
  17. بهبهانی، محمدباقر (1426ق)، حاشیة الوافی، قم: مؤسسة العلامة المجدّد.
  18. جصاص، احمد‌بن علی (1994)، الفصول فی الاصول، کویت: وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة.
  19. جصاص، احمد‌بن على (1405ق)، احکام القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  20. جوهرى، اسماعیل‌بن حماد (1376ق)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.
  21. حلی، جعفر‌بن حسن (1403ق)، معارج الاصول، قم: آل البیت:.
  22. خامه‌‌گر، محمد (1397)، تفسیر ساختاری قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  23. خراسانی، محمد کاظم (1393)، کفایة الاصول، قم: دار الفکر.
  24. خطیب، معتز (2011)، رد الحدیث من جهة المتن، دراسة فی مناهج المحدثین و الاصولیین، بیروت: الشبکة العربیة.
  25. خمینی، سید روح اللّه (1392)، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  26. خویی، سید ابوالقاسم (1389)، البیان فی تفسیر القرآن، تهران: خرسندی.
  27. خویی، سید ابوالقاسم (1409ق)، مصباح الاصول، مقرر: محمد سرور واعظ حسینی، قم: مکتبة الداوری.
  28. دبّوسی، عبیداللّه‌بن عمر (2001)، تقویم الأدلة فی اصول الفقه، تحقیق خلیل المسین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  29. دمینی، مسفر عزم اللّه (1404ق)، مقاییس نقد متون السنة، ریاض: بی‌نا.
  30. رضا، محمد رشید (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
  31. ری‌شهری، محمد (1398)، شناخت نامه حدیث، قم: دارالحدیث.
  32. زمخشرى (1407ق)، محمود‌بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  33. سبحانی، جعفر (1439ق)، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، قم: مؤسسه امام صادق7.
  34. سبکی، علی‌بن عبدالکافی (بی‌تا)، معنی قول الامام مطلبّی: إذا صحّ الحدیث فهو مذهبی، بی‌جا: مؤسسة قرطبه.
  35. سیستانی، علی (1414ق)، الرافد فی علم الاصول، قم: مکتبة آیه اللّه سیستانی.
  36. سیوطى، عبدالرحمن (1404ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت اللّه مرعشى نجفى.
  37. شافعی، محمد‌بن ادریس (1422ق)، الرسالة، قاهره: دار الوفاء.
  38. شیرازی، ابراهیم‌بن علی (1985)، اللمع فی اصول الفقه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  39. صادقی تهرانی، محمد (1405ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، تهران: فرهنگ اسلامی.
  40. صدر، محمدباقر (1433ق)، بحوث فی علم الاصول، مقرر: محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسه فقه و معارف اهل بیت:.
  41. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  42. طباطبایی، سید محمدحسین (1395)، قرآن در اسلام، قم: اسلامی.
  43. طباطبایى، سید محمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  44. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان، تهران: ناصر خسرو.
  45. طبرسى، احمد‌بن على (1403ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: مرتضی.
  46. طوسی، محمد‌بن حسن (1417ق)، العدة فی اصول الفقه، قم: بی‌نا.
  47. طوسی، محمد‌بن حسن (1431ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: ذوی القربی.
  48. طوسى، محمد‌بن حسن (1390ق)، الإستبصار، تهران: اسلامیه.
  49. طوسى، محمد‌بن حسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافه.
  50. علم‌الهدی، علی‌بن حسین (1415ق)، الانتصار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  51. غزالی، محمد‌بن محمد (1417ق)، المستصفی من علم الاصول، بیروت: مؤسسة الرساله.
  52. غفاری صفت، علی‌اکبر (1384)، دراسات فی علم الدرایه، تهران: سمت.
  53. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
  54. فیض کاشانی، محمد (1436ق)، تفسیر الصافی، قم: دوم، ذوی القربی.
  55. قاری، ملا علی (1405ق)، شرح مسند ابی حنیفه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  56. قرطبى، محمد‌بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  57. قمی، ابوالقاسم (1378)، قوانین الاصول، قم: المکتبة العلمیة الاسلامیة.
  58. کلوذانی، محفوظ‌بن احمد (1985)، التمهید فی اصول الفقه، ریاض: جامعة ام القری.
  59. کوثری، عباس (1392)، نقش سیاق در تفسیر قرآن و فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  60. کلینى، محمد‌بن یعقوب (1429ق)، کافی، قم: دار الحدیث.
  61. مامقانی، محمدرضا (1413ق)، مستدرکات مقباس الهدایة، قم: مهر.
  62. مجلسى، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  63. مجلسى، محمدباقر (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: بی‌نا.
  64. محمدی، علی (1383)، شرح رسائل، قم: دارالفکر.
  65. مظفر، محمدرضا (1405ق)، اصول الفقه، تهران: نشر دانش اسلامی.
  66. معرفت، محمدهادی (1390)، علوم قرآنی، تهران: سمت.
  67. معرفت، محمدهادی (1418ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
  68. معرفت، محمدهادی (1429ق «الف»)، التفسیر الأثری الجامع، قم: مؤسسه تمهید.
  69. معرفت، محمدهادی (1429ق «ب»)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه تمهید.
  70. مفید، محمد‌بن محمد (1410ق)، المقنعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  71. مفید، محمد‌بن محمد (1413ق)، تصحیح الاعتقادات الامامیه، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
  72. نحاس، احمد‌بن محمد (1421ق)، اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  73. نصرتی، علی (1382)، نقد محتوایی حدیث، راهها و روشها، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  74. نعیمی، حمزه (1999)، المنهج العلمی للتعامل مع السنة النبویة عند المحدثین، اردن: دار النفایس.
  75. ولایی، عیسی (1393)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی.