پژوهشی تطبییقی در چیستی تفاسیر زیبایی‌شناختی و بلاغی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

10.22081/jqr.2023.65181.3630

چکیده

تفسیر زیبایی‌شناختی از رویکردهای به‌نسبت جدید در تفسیر قرآن است. این گونه تفسیری که در شش نوع گرایشی، روشی، درون‌سوره‌ای (ساختاری)، فراسوره‌ای، بین‌سوره‌ای و فراقرآنی تعقیب می‌شود، با نگاه توصیفی به تفاسیر بلاغی، با تفسیر بلاغی رابطه‌ عموم و خصوص مطلق، و با نگاه دانشی به آن، رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. بیشتر تفاوت این دو گونه تفسیری افزون بر تفاوت از حیث مفهوم‌شناسی، از نگاه هرمنوتیکی و قصد گوینده و نیز از جهت قلمرو می‌باشد. از میان انواع یادشده تفسیر زیبایی‌شناختی، دو نوع گرایشی و درون‌سوره‌ای (ساختاری) مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان قرار دارد، اما گونه‌های دیگر، به‌ویژه‌ انواع روشی و بین‌‌سوره‌ای، کمتر مورد توجه بوده و می‌توان آن دو را رویکردهای غایب در فرایند تفسیری غالب تفاسیر قلمداد کرد. نکته مهم در این حوزه مطالعاتی، حضور تفسیر زیبایی‌شناختی روشی در جایگاه قرینه تفسیری است که با تکیه بر آن، می‌توان به فهم صحیح از متن دست یافت و یا به نقد و بررسی احتمالات تفسیری روی آورد. مقاله حاضر می‌کوشد انواع تفاسیر زیبایی‌شناختی را تشریح کرده و نسبت آنها را با تفسیر بلاغی از ابعاد مختلف بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Research on the Quiddity of the Aesthetic and Rhetorical Interpretations

نویسنده [English]

  • Sayyid Muhammad Hasan Javaheri
Assistant Professor, Research Institute for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

Aesthetic interpretation is one of the relatively new approaches in Qur’an interpretation. This kind of interpretation, which is followed in six types of tendentious, methodical, intra-sūra (structural), extra-sūra, inter-sūra and extra-Qur’anic, with a descriptive look at rhetorical interpretations, has an absolute generality and peculiarity relation with the rhetorical interpretation, and with a scientific look at them, a relation of generality and peculiarity in some respect. Most of the difference between these two types of interpretation is, in addition to the difference in terms of conceptology, from the hermeneutic perspective, the intention of the speaker, and in terms of the territory. From among the above-mentioned types of aesthetic interpretation, two types of tendency and intra-sūra (structural) are of interest to the interpreters and the Qur’an scholars, but other types, especially the methodical and inter-sūra types, have received less attention and can be considered as approaches absent in the interpretative process of most of interpretations. The important point in this field of study is the presence of methodical aesthetic interpretation as the interpretative evidence, relying on which, one can achieve a correct understanding of the text or turn to the criticism and review of interpretation probabilities. This article tries to explain different types of aesthetic interpretations and examine their relationship with rhetorical interpretation from various dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • aesthetic interpretation
  • rhetorical interpretation
  • structural interpretation
  • literary interpretation
  • methodology of interpretation
  1. ابن عطیه، عبدالحق‌بن غالب (1422ق)‏، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  2. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  3. ابن‏عاشور، محمدبن طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  4. احمدی، بابک (1380)، حقیقت و زیبایی، تهران: نشر مرکز.
  5. بابایی، علی‌اکبر؛ عزیزی‌کیا، غلامعلی؛ روحانی‌راد، مجتبی (1392)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم: انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  6. بابایی، علی‌اکبر؛ عزیزی‌کیا، غلامعلی؛ روحانی‌راد، مجتبی (1395)، قواعد تفسیر قرآن، قم: انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. بوذری نژاد، یحیی (1390)، تعریف هنر و زیبایی نزد قاضی سعید قمی، بی‌جا: بی‌نا.
  8. تولستوی، لئون (1352)، هنر چیست، ترجمه کاوه دهگان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  9. جباران، محمدرضا (1396)، زیبایی در متون اسلامی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  10. جواهری، سید محمدحسن (1398)، اعجاز بیانی و تأثیری قرآن کریم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  11. جواهری، سید محمدحسن (1398)، روش‌شناسی ترجمه قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  12. جواهری، سید محمدحسن (بی‌تا)، تفسیر زیبایی‌شناختی داستان حضرت موسی7، (دست‌نویس)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  13. درویش، محی الدین (1415ق)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، دمشق: الارشاد.
  14. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: مکسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  15. رامین، علی (1394)، نظریه‌های فلسفی و جامعه شناختی در هنر، تهران: نشر نی.
  16. زمخشری، محمود‌بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  17. سیدی، سید حسین (1390)، زیبایی‌شناسی آیات قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  18. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (1408ق)، التحبیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  19. صالحی مازندرانی، محمدهادی‌بن محمد (1375)، انوار البلاغة، به کوشش محمدعلی غلامی نژاد، تهران: میراث مکتوب.
  20. طباطبایی، سید محمدحسین (1375)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  21. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  22. کاردگر، یحیی (1396)، فن بدیع در زبان فارسی، تهران: صدای معاصر.
  23. معین، محمد (1391)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
  24. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  25. میرلوحی، سیدعلی؛ رضوان، هادی (1429ق)، «نظرة جدیدة إلی المسائل المشترکه بین النحو و البلاغة و أثرها فی الدراسات البلاغیة و النحویة»، دراسات فی علوم الانسانیة، دوره 15، شماره 3، ص 111-132.