تحلیل ادبی- تاریخی قرآن‌بودن جمله «الشَّیخُ وَالشَّیخَةُ إِذَا زَنَیا فَارْجُمُوهُمَا أَلْبَتَّةً»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، گروه علوم قرآن و حدیث، تهران، ایران

10.22081/jqr.2023.66260.3736

چکیده

به‌باور مسلمانان، میان قرآن نازل‌شده و قرآن کنونی رابطه تساوی وجود دارد و هرآنچه که به‌عنوان قرآن نازل شده، در قرآن کنونی است، اما مطابق برخی از روایات، تعداد انگشت‌شماری از صحابه مدعی شده‌اند عبارت‌هایی را به‌عنوان قرآن به‌خاطر دارند که در مصحف وجود ندارد! مشهورترین این عبارت‌ها، آیه ادعایی رجم (الشَّیخُ وَالشَّیخَةُ إِذَا زَنَیا فَارْجُمُوهُمَا أَلْبَتَّةً) می‌باشد. چنین ادعایی به هفت نفر از صحابه، به‌ویژه عمربن خطاب نسبت داده شده است. در این مقاله با ابزار کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی، امکان قرآن‌بودن این عبارت از روزنه ادبی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه حاصل آنکه: 1- این ادعا توسط بیش از یک نفر از صحابه نمی‌تواند مطرح شده باشد. 2- عبارت رجم به‌جهت مشکلات مختلفی از جمله کثرت تکامد، فصیح نبودن، متأخر بودن و تعارض با سایر آیات نمی‌تواند قرآن باشد و احتمالاً اقتباسی از آیه 38 سوره مائده است. 3- اشتباه‌گرفتن این عبارت با آیه منافاتی با اعجاز و همانندناپذیری قرآن ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Literary-historical Analysis of the Sentence “When an old Man or a Woman Commits Adultery, Stone them for Sure” Alleged to be Qur’anic

نویسندگان [English]

  • Hadi Gholamreza’i 1
  • Kavous Rouhi Barandaq 2
1 Ph.D. Graduate, Qur’an and Hadith Sciences, Tarbiyat Modarres University, Tehran
2 Associate Professor, Tarbiyat Modarres University, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Tehran
چکیده [English]

According to Muslims, there is an equal relationship between the revealed Qur'an and the present Qur'an, and everything that was revealed as the Qur'an is in the present Qur'an; however, according to some traditions, a small group of companions have claimed to remember phrases as the Qur'an that are not in the Muṣḥaf (i.e. the Qur'an)! The most famous of these phrases is the alleged verse of rajm (stoning), “When an old man or a woman commits adultery, stone them for sure”). Such a claim has been attributed to seven of the Companions, especially ‘Umar b. al-Khaṭṭāb. In this article, with library tools and a descriptive-analytical-critical method, the possibility of this phrase as being Qur'anic was examined from a literary and historical point of view, and the conclusion was made that: 1. This claim would not have been made by more than one person from among the Companions. 2. The phrase rajm cannot be from the Qur'an due to various problems, such as the multiplicity of takāmud (hapax legomenon), lack of eloquence, posteriority, and conflict with other verses, and it is probably an adaptation of verse 38 of Sūrat al-Mā’ida. 3. Mistaking this phrase for a verse does not contradict the miracle and inimitability of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur'an
  • authenticity of the Qur'an
  • undistortability
  • distortion due to contradiction
  • verse of stoning
  • inimitability of the Qur'an

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن‌ضریس بجلی، محمد (1408ق)، فضائل القرآن، دمشق: دارالفکر.
  3. ابن‌‏عطیه، عبدالحق (1422ق)، ‏المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  4. ابن‌ماجه، محمد (1418ق)، سنن‌ ابن‌ماجه، چاپ اول، بیروت: دارالجیل‏.
  5. ‌ابن‌منظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دارصادر.
  6. أبوعبید، قاسم (١٤١٥ق)، فضائل القرآن، چاپ اول، دمشق ـ بیروت: دارابن‌کثیر.
  7. ابونواس، عمر محمد (2015م)، «التصنیف اللغوی بین المقبولیة و الأفضلیة اللغة الردیئة نموذجا»، داراسات العلوم الإنسانیة والإجتماعیة، ج42، شماره2، صص329-342.
  8. احمدبن‌حنبل (1416ق)، مسند، ‏چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  9. ازهرى، محمد‌ (1421ق)، تهذیب اللغة، چاپ اول، بیروت: ‏داراحیاءالتراث العربی‏.
  10. اسپینواز، باروخ (1378ش)، مصنف واقعى اسفار پنجگانه. ترجمه: علیرضا آل بویه، هفت آسمان، دوره1، شماره1، بهار 1378، صص89-103.
  11. اشعرى قمى، احمد (1408ق)، النوادر. ‏‏قم: مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏.
  12. آخوندی، علی‌اصغر (1398ش)، «بازیابی جهات اهمیت فواصل قرآنی»، نشریه مشکوة، شماره145، صص57-77.
  13. آخوندی، علی‌اصغر؛ ربیعی، محمدرضا (1399ش)، «بررسی ساختارشناسانه و تحلیل آماری فواصل قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره26، صص53-80.
  14. باقریان، محمد؛ محمدجعفری، رسول (1400ش)، «بررسی و ارزیابی آرای مفسران اهل‌سنت دربارۀ روایات آیۀ رجم»، پژوهش های قرآن و حدیث، شماره 2، صص321-342.
  15. باقلانی، محمد (1408ق)، اعجازالقرآن، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.
  16. باقلانی، محمد (1422ق)، الإنتصار للقرآن، بیروت: دارالفتح.
  17. بخاری، محمد‌ (1422ق)، صحیح البخاری، چاپ اول، بولاق مصر: مطبعة الکبرى الأمیریة.
  18. بدیع یعقوب، امیل (1385ش)، موسوعة النحو والصرف والإعراب، چاپ چهارم، تهران: انتشارات استقلال.
  19. بلاغى نجفى، محمدجواد (1420ق)، آلاء الرحمن، چاپ اول، قم: بنیاد بعثت.
  20. پاکتچی، احمد (1394ش)، فقه الحدیث: مباحث نقل به‌معنا، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
  21. جواهری، سیدمحمدحسن (1398ش)، پاسخ به‌شبهات اعجاز و تحدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  22. حاکم نیشابوری، محمد (1411ق)، المستدرک على الصحیحین، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  23. حسنی، حمیده؛ ال‌رسول، سوسن؛ طالب‌تاش، عبدالمجید؛ نعمتی پیرعلی، دل‌ارا (1399ش)، «تحلیل فرمالیستی در لایه واژگانی سوره احزاب»، پژوهش‌‌های ادبی – قرآنی، سال8، شماره 4، صص59 – 77.
  24. حکم‌آبادی، حجت اله؛ رئیسیان، غلامرضا؛ اسماعیلی‌زاده، عباس (1399ش)، «پیوند اسماء الهی در فواصل آیات، با مضامین و غرض سورۀ احزاب». پژوهش‌های قرآنی، شماره 95 علمی-پژوهشی، صص127- 149.
  25. خطیب، عبداللطیف (1422ق)، معجم القرائات، چاپ اول، دمشق: دار سعدالدین.
  26. خوئی، سیدابوالقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة إحیاء آثار الخوئی.
  27. دارمى، عبدالله‌ (1421ق)‏. سنن الدارمی، چاپ اول، ریاض: دارالمغنی.
  28. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ پروان، صدیقه (1396ش)، «دفاع دانشمندان شیعه از قرآن در برابر شبهه اقتباس»، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 23 علمی-ترویجی، ص65-84.
  29. زبیدی، محمد‌ (بی‌تا)، تاج العروس‏، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
  30. زرقانى،‏ محمد (1368ق)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: داراحیاءالتراث العربى.
  31. سجستانی، ابوبکر (1423ق)، کتاب المصاحف، چاپ اول، قاهره: الفاروق الحدیثه للطباعه والنشر.
  32. سلطانی بیرامی، اسمعیل (1396ش)، اعجاز قرآن در پیراستگی و نقد شبهات، چاپ اول، قم: امام خمینی.
  33. سمین الحلبی،‌ احمد (١٤١٧ق)، عمدة الحفاظ فی تفسیر أشرف الألفاظ. چاپ اول، دارالکتب العلمیة.
  34. سید رضی (1414ق)، نهج البلاغة( للصبحی صالح)، چاپ اول، قم: هجرت.
  35. سیوطی، عبدالرحمن (1405ق)، قطف الازهار المتناثرة فی الاخبار المتواترة، چاپ اول، بیروت: المکتب الاسلامی.
  36. سیوطی، عبدالرحمن (1421ق)، الإتقان، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
  37. سیوطى، عبدالرحمن (1404ق)، ‏الدر المنثور، چاپ اول، قم: کتابخانه مرعشى نجفى.
  38. شاطری احمدآبادی، محمدحسن؛ رستمی، محمدحسن (1394ش)، «اعتبارسنجی روایت موسوم به‌آیه رجم» کتاب قیم، صص195-210.
  39. شریفی، علی (1384)، «ترجمه مدخل «نسخ» از دایرة المعارف اسلامی و نقد و بررسی آرای شرق‌شناسان»، پیام جاویدان، شماره ۸، صص59-90.
  40. شیخ طوسی، محمد (1365ق)، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  41. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  42. طبری، محمد (1387ق)، تاریخ الأمم و الملوک، چاپ دوم، بیروت: دار التراث.
  43. طبرى،‌ محمد (1412ق)، جامع البیان، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
  44. طوسى، محمد (1407ق)، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم‏‏، تهران‏: دارالکتب الإسلامیه.
  45. عاملی، جعفرمرتضی (1413ق)، حقائق هامة حول القرآن الکریم، بیروت: دارالصفوة.
  46. عثمان، محمدبن‌ابراهیم (1415ق)، تخریج حدیث عمر فی آیة الرجم المنسوخة: "الشیخ و الشیخة ...، الحکمة، شماره5، صص277-282.
  47. غزالی، محمد (1413ق)، المستصفى فی علم الأصول، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  48. فیروزآبادى، محمد‌‏ (بی‌تا)، القاموس المحیط. چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  49. قاضی‌زاده، کاظم (1374ش)، «بررسی سیر نزولی تحدی در آیات قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره3، صص199- 226.
  50. قرشى، على‌اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، چاپ ششم، ‏تهران‏: دار الکتب الاسلامیه.
  51. کریمی‌نیا، مرتضی (1393ش). «تکامد در قرآن»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال47، شماره2، صص247-284.
  52. کلینى، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، چاپ چهارم‏، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  53. لایقی، فاطمه؛ همامی، عباس (1399ش)، «ساختار معنایی سوره «الاحزاب» و جایگاه آیه تطهیر در آن»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، دوره 13، شماره 26، صص255-280.
  54. مالک‌بن‌أنس (١٤٢٥ق)، الموطأ. ابوظبی: مؤسسة زاید‌بن‌سلطان.
  55. متقی هندی (1401ق)، کنز العمال، چاپ پنجم، مؤسسة الرسالة.
  56. مجید، سعیدمحمد؛ مجید، دلیرحبیب (2021م)، «المسائل النحویة التی وصفها النحاة بأنها لغة ردیئة»، جامعة گرمیان، صص86-97.
  57. مدنی، سیدعلی‌خان (1384ش)، الطراز الأول والکناز لما علیه من لغة العرب، چاپ اول، مشهد: آل‌البیت.
  58. مسلم نیشابوری (1412ق‏)، صحیح مسلم، چاپ اول، قاهره: دار الحدیث.
  59. معرفت‏، محمدهادى (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، ‏قم‏: مؤسسة النشر الاسلامى.
  60. نجارزادگان،‏ فتح‌الله (1384ش)، تحریف‌ناپذیرى قرآن، چاپ اول، تهران: مشعر.
  61. نجارزادگان، فتح‌الله (1397ش)، تحلیل همانندناپذیری (اعجاز) قرآن در آموزه‌های قرآن و سنت، تهران: سمت.
  62. نسائى، احمد (بی‌تا)، ‏سنن النسائى، چاپ اول، عمان‏: بیت الأفکارالدولیة.
  63. نصیری، علی (1375ش)، «مرز تحدی». پژوهش‌‌های اجتماعی اسلامی، شماره5، صص19-40.
  64. نولدکه، تئودور (2000م)، تاریخ قرآن(ترجمه عربی)، هیلدسهایم ـ زرویخ ـ نیویورک: دارنشر جورج المز.
  65. نیل‌ساز، نصرت (1393ش)، خاورشناسان و ابن‌عباس، چاپ نخست، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار