آیۀ «سُکاری» و نقش محوری آن در تقابل دو نظریۀ حرمت دفعی و تدریجی شراب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم؛ عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین (علیه السلام)

2 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم

3 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم

10.22081/jqr.2024.66563.3755

چکیده

چگونگی تحریم شراب از منظر قرآن و نقش محوری آیه «سُکاری» در این خصوص، منجر به تقابل دو دیدگاه در تحریم تدریجی و دفعی شراب گردید. یافته‌های پژوهش، با مطالعه کتابخانه‌ای و روش تحلیلی-توصیفی، بیانگر این است که سُکر نوم در معنای سُکاری در نظریه حرمت دفعی شراب، با دلایل قرآنی و مؤیدات روایی و عقلی قابل اثبات است. در مقابل، دیدگاه سُکر شراب در آیه که اساس نظریه تحریم تدریجی نیز است، ناسازگاری آن با آیات قرآن به‌جهت تناقض محتوایی ثابت گردید. با نقد مستی شراب در معنای سُکاری، همه شأنِ ‌نزول‌ها در نظریه تدریجی در تفاسیر عامه، به‌قصد دفاع از شرابخواری برخی و نسبت ناروا به برخی دیگر، با توجیه نادرست عدم تحریم شراب تا نزول آیه، موضوعاً از این آیه خارج‌اند. ازجمله آثار مترتب بر نظریه تحریم دفعی، اضافه بر توجیه ناپذیری شرابخواری برخی صحابه در مدینه، تفکیک اعلام حکم تحریم شراب در مکّه و تأخیر اجرای حد شرابخواری در مدینه است که اضافه بر ایجاد انگیزه قوی در ترک، نوعی روش مدارای تربیتی اسلام نیز بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The verse of Sukārā and its Central Role in Confrontation between the two Theories of Instant and Gradual Prohibition of Wine

نویسندگان [English]

  • Yaqub Barzegar Shani 1
  • Sayyid Muhammad Naqib 2
  • Mehdi Davari 3
1 Ph.D. Student, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur'an, Qum; Faculty Member of Imam Husayn University
2 Associate Professor, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur'an, Qum
3 Assistant Professor, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur'an, Qum
چکیده [English]

The way wine was prohibited from the viewpoint of the Qur'an and the central role of the verse of sukārā in this regard, led to the confrontation of two views on the gradual and instant prohibition of wine. The findings of the research, with a library study and analytical-descriptive method, indicate that sukr-i nawm (sleep intoxication) in the meaning of sukārā in the theory of the instant prohibition of wine, is provable with Qur'anic reasons and narrative and rational evidence. In contrast, the view of wine intoxication in the verse, which is also the basis of the theory of gradual prohibition, its incompatibility with the verses of the Qur'an was proved in terms of content contradiction. By criticizing the wine intoxication in the meaning of sukārā, all the revelation occasions in the theory of gradual prohibition in Sunni interpretations, with the aim of defending wine drinking of some and the unjust accusation of others, are thematically beyond the scope of this verse with the incorrect justification of non-prohibition of drinking wine until the revelation of the verse. Among the impacts derived from the theory of instant prohibition, in addition to the inexcusability of drinking wine by some companions in Medina, is the separation of the announcement of wine prohibition in Mecca and the delay in the implementation of the legal punishment of drinking wine in Medina, which besides creating a strong motivation to quit, was also a kind of Islamic method of educational tolerance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • instant prohibition
  • gradual prohibition
  • wine intoxication
  • sleep intoxication
  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغة.
  3. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1415ق)، کفایة الاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  4. ابشهی، محمد­بن‌احمد (1401ق)، المستطرف ­فی ­کل‌ فن‌ مستطرف، بیروت: دارالقلم.
  5. ابن بابویه، محمدبن على (1385)، علل الشرائع‏، قم: کتابفروشى داورى.
  6. ابن بابویه، محمدبن على (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین‏.
  7. ابن جبان، محمد (1393ق)، الثقات، تحقیق ­زهران‌، بیروت: مؤسسة ‌الکتب ‌الثقافیه.
  8. ابن عابدین، محمدامین (1423ق)، ردّ المحتال علی الدرّ المختار شرح تنویر الابصار، تحقیق شیخ عادل، ریاض: دار عالم الکتب.
  9. ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة­ التاریخ ‌العربی.
  10. ابن فارس، احمد (1404ق)‏، معجم مقاییس اللغة، تحقیق هارون عبدالسلام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.
  11. ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  12. ابن ماجه، محمدبن یزید (1395ق)، سنن ابن ماجة، بی‌جا: إحیاء التراث العربی.
  13. ابن منظور، محمدبن مکرم‏ (1414ق)، لسان العرب‏، بیروت: دارالفکر‏.
  14. ابن ‌‌هشام، ­محمد ­عبدالملک (1407ق)، السیرة النبویة، بیروت: دارالجبل.
  15. ابن‌أبی‌الحدید، عبدالحمید (1404ق)، شرح نهج البلاغة، قم: کتابخانۀ آیة‌الله مرعشی‏.
  16. ابن‌بابویه، محمدبن على (1376)، أمالی، تهران: کتابچى‏.
  17. انصاری، مرتضی (1407ق)، فرائدالاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  18. ایروانی نجفی، مرتضی و شاه‌پسند، الهه (1390)، «نقدی بر نظریۀ تحریم تدریجی خمر»، آموزه‌‌های قرآنی، شماره 14، ص 3-30.
  19. برزگر شانی، یعقوب (1401)، «نظریه حرمت دفعی خمر از نگاه قرآن و روایات»، رساله دکتری، قم: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
  20. بلاغى، محمدجواد (1420ق)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن‏، قم: وجدانی.
  21. بیهقی، احمدبن حسین (1424ق)، السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  22. ثعلبى ­نیشابورى، احمدبن محمد (1422ق)، الکشف ‌و البیان عن ‌تفسیر القرآن‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  23. جوادی‌ آملی، عبدالله (1389)، تسنیم، قم: إسراء.
  24. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1368ق)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
  25. ­حرّ عاملى، محمد­بن حسن‏ (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل‌البیت: (ع).
  26. حویزى، عبدعلى‌بن جمعه (1415ق)، تفسیر نورالثقلین‏، قم: اسماعیلیان.
  27. خازن، على­‌بن محمد (1415ق)، تفسیر الخازن المسمّى لباب التأویل فی معانی التنزیل‏، بیروت: دار الکتب العلمیة‏.
  28. خصیبی، حسین‌بن حمدان (1419ق)، الهدایة الکبرى‏، بیروت: البلاغ‏.
  29. خوانسارى، آقاجمال محمدبن حسین‏ (1366)، شرح آقاجمال خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم‏، تحقیق حسینى ارموى، تهران‏: دانشگاه تهران‏‏.
  30. خویی، سید ابوالقاسم (1430ق)، البیان فی ‌تفسیر القرآن، قم: مؤسسهة آثار الامام الخویی.
  31. راغب­ اصفهانی، حسین‌بن محمد (1427ق)، مفردات ‌الفاظ­ القرآن‌ الکریم، قم: طلیعة النور.
  32. راوندى، قطب‌الدین سعید‌بن هبة‌الله (1405ق)، فقه القرآن‏، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی‏.
  33. زرکشی، محمدبن عبدالله (1391ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  34. زمخشرى، محمود (1407ق)، الکشاف­ عن ­حقائق ­غوامض­ التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
  35. زمخشرى، محمود (1412ق)، ربیع ‌الابرار و نصوص ‌الاخیار، بیروت: مؤسسة ‌الاعلمی.
  36. سیوطى، عبدالرحمن‌ (1387ق)، الاتقان فی‌ علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
  37. سیوطى، عبدالرحمن‌ (1404ق)، الدر المنثور فى ‌تفسیر المأثور، قم: کتابخانة مرعشى نجفى.
  38. شاذلی، سیدبن قطب (1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  39. شبر، عبدالله‏ (1407ق)، الجوهر الثمین فی ‌تفسیر الکتاب المبین‏، کویت: شرکة مکتبة الالفین‏.
  40. شنقیطى، محمدامین (1427ق)، أضواء البیان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  41. شیخ‏زاده، محمدبن مصطفى (1419ق)، حاشیة محیى‌الدین شیخ‌زاده على ‌تفسیر القاضى البیضاوى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  42. صدرالدین شیرازى، محمدبن ابراهیم (1383)، شرح اصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
  43. طباطبایى، سید محمدحسین (1374)، المیزان فی ‌تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات ‌اسلامى.
  44. طبرسى، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع­ البیان فى ‌تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو‏.
  45. طبرى، محمدبن جریر (1412ق)، جامع ‌البیان‌ فى­ تفسیر ‌القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
  46. طریحی، فخرالدین‌بن ­محمد (1375)، مجمع البحرین‏، تهران: مرتضوى‏.
  47. طوسى، محمدبن حسن (1417ق)، التبیان‌ فی ‌تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  48. عسقلانی، احمدبن علی‌بن حجر (1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  49. علی‌میری، نساء (1395)، «حلیت یا حرمت ابتدایی شرب خمر از دیدگاه مفسران شیعه و اهل‌سنت»، پایان‌نامه سطح 3، مدرسة قاسم‌بن الحسن.
  50. عیاشى، محمدبن ­مسعود (1380)، التفسیر، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  51. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (1422ق)، مکاشفة القلوب المقرب إلی علام الغیوب، بیروت: دارالمعرفه.
  52. فاضل ­مقداد (1373)، کنز العرفان‌ فى ­فقه القرآن‏، تهران: مرتضوى‏.
  53. فخر رازى، محمدبن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  54. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
  55. فیض کاشانى، محمدمحسن ‏ (1415ق)، تفسیر الصافی‏‏، تهران: مکتبة الصدر.
  56. قرطبى، محمد­بن ‌احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  57. قمى مشهدى، محمدبن محمدرضا (1368)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب‏، تهران: وزارت فرهنگ ‌و ارشاد اسلامى.
  58. قمى، على‌بن ‌ابراهیم (1363)، تفسیر القمی‏، قم: دارالکتاب.
  59. کاشف‌الغطاء، علی‌بن محمدرضا (1410ق)، مصادر الحکم الشرعی و القانون المدنی، بغداد: مطبعة الآداب.
  60. کریمی، مصطفی (1398)، «فرایند نظریه‌پردازی قرآنی ­در حوزه تفسیر موضوعی»، دوفصلنامه علمی ­مطالعاتی قرآن و حدیث، شماره 25، ص 189-217.
  61. کلینی­، محمدبن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  62. کلینی­، محمدبن یعقوب (1429ق)، کافی، قم: دارالحدیث.
  63. کراجکى، محمدبن على‏ (بی‌تا)، گنجینه معارف شیعه إمامیه، ترجمه کتاب کنز الفوائد و التعجب‏، تهران: چاپخانه فردوسى.
  64. کشى، محمدبن عمر (1363)، رجال الکشی- اختیار معرفة الرجال، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
  65. مازندرانى، محمدهادى‌‌ (1429ق)، شرح فروع الکافی، قم: دارالحدیث.
  66. ماوردى، على­بن محمد (بی‌تا)، النکت و العیون‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  67. مجلسى، محمدباقر‌بن ­محمدتقى‏ (1404ق)، مرآة العقول‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏.
  68. مجلسى، محمدتقى (1406ق)، روضة‌المتقین فی ­شرح من ­لایحضره الفقیه (ط-القدیمة)، قم: مؤسسة فرهنگى اسلامى کوشانبور‏.
  69. مظفر، محمد­رضا (1368)، اصول ‌الفقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  70. معرفت، محمد‌هادی (1415ق)، التمهید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  71. معرفت، محمد‌هادی (1418ق)، التفسیر و المفسرون، مشهد: الجامعة ‌الرضویة للعلوم الاسلامیه.
  72. مکارم شیرازى، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  73. مکارم شیرازى، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، قم: مدرسة الامام علی‌بن ابی‌طالب (ع).
  74. مکى‌بن حموش (1429ق)، الهدایة إلى ­بلوغ النهایة، امارات: جامعة الشارقه‏.
  75. نائینى، محمدحسین (1376)، فوائد الاُصول‏، قم: جامعه ­مدرسین‏.
  76. نحاس، احمدبن محمد (1421ق)، اعراب القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة‏.
  77. نورى، حسین‌بن محمدتقى‏ (1408ق)، مستدرک‌الوسائل ‌و مستنبط‌المسائل‏، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
  78. نیشابوری، مسلم‌بن حجاج (1407ق)، صحیح مسلم، بیروت: مؤسسة‌ عزالدین.
  79. واعظ‌زاده خراسانی، محمد (1388)، المعجم فی فقه القرآن و سرّ بلاغته، مشهد: بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی.