گریزناپذیری تأویل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

10.22081/jqr.2020.55781.2697

چکیده

این نوشته کوشیده تا با گزارش رویکرد تحریمی و عارضه‌های منفی تأویل، جنبه‌های ایجابی آن را با استناد به منابع دینی و به روش استقرائی از سویی و به روش تحلیلی از سوی دیگر، در معرض دید و داوری قرار دهد. گذشته تاریخی تأویل، به‌ویژه در قرون اولیۀ اسلامی، نگاه منفی به تأویل، در حد ویرانگری آن، بسیار شدید است، اما بسیاری از کسانی که با آن مخالف هستند، ناگزیر از پذیرش آن شده‌اند. تأویل با توجه به گونه‌های مختلف آن، یعنی گونۀ کلامی/ اصولی و دلالی‌اش بیش از هر گونۀ دیگر، هم مورد استفاده است، و هم مورد تاخت‌وتاز. بیشترِ نوشته‌های تفسیری و شرح‌الحدیثی اکنون، از تأویل‌های دلالی به‌معنای توجیه ظاهر کلام و عدول از آن و ارائه معنایی غیر از معنای ظاهری است، و بیشتر کاربرد تأویل در متون اسلامی، ناظر به این مفهوم نیست و ناظر به عینیت و مصداق خارجی است. آنچه این نوشته دنبال کرده، توجه به تأویل دلالی و اصولی، با رعایت ضابطه‌های زبانی و متنی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inescapability of Allegorical Interpretation (Ta’wīl)

نویسنده [English]

  • Muhammad Muradi
Assistant Professor, Qur’an and Hadith University
چکیده [English]

The present paper, while reporting the prohibiting approach and negative complications of allegorical interpretation (ta’wīl), tries to expose for judgment its positive aspects with reliance on religious sources and by inductive method on one hand and analytical method on the other. In the past history of ta’wīl, especially during the early Islamic centuries, the negative perspective on ta’wīl was highly destructive; however, most of those who oppose it have been indispensible to accept it. Given its various types, i.e. the theological/legal and evidential, ta’wīl is more than other types is both employed and criticized. Most of the contemporary exegetical and hadith-expository writings are evidential ta’wīls meaning justification of the external aspects of speech, withdrawal from it, and presenting a meaning other than its external meaning; the use of ta’wīl in Islamic texts does not concern this concept; rather, it concerns objectivity and external evidence. What this writing follows is attending to the legal and evidential ta’wīl while observing the lingual and textual standards.

کلیدواژه‌ها [English]

  • allegorical interpretation (ta’wīl)
  • evidential ta’wīl
  • necessity of ta’wīl
  • evidentiary ta’wīl

مراجع

1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آلوسى، سید محمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
4. آملى، سید حیدر (1422ق)، المحیط الأعظم و البحر الخضم، تحقیق سید محسن موسوی تبریزی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
5. ابن حزم، علی‌بن احمد(بی‌تا)، الإحکام فی اصول الأحکام، تحقیق احمد شاکر، قاهرة: مطبعة العاصمة.
6. ابن قیّم جوزیة (1418ق)، الصواعق المرسلة علی الجهمیة و المعطلة، تحقیق علی‌بن محمّد دخیل الله، الریاض: بی‌نا.
7. ابوعبید قاسم‌بن سلام (1403ق)، الإیمان و معالمه و سننه و استکماله و درجاته، تحقیق ناصرالدین الألبانی، بیروت: المکتب الاسلامی.
8. أشقر، عمر‌بن سلیمان (1412ق)، التأویل؛ خطورته و آثاره، الاردن: دارالنفائس للنشر و التوزیع.
9. اصفهانی، میرزا مهدی (بی‌تا)، المواهب السنیّة فی بیان المعاریض و التوریة فی کلمات الأئمة علیهم‌السلام لاستنباط الأحکام الشرعیة، بی‌جا: بی‌نا.
10. برقی، احمد‌بن محمد (1371)، المحاسن، تحقیق جلال الدین محدّث، قم: دارالکتب الاسلامیة.
11. بیهقی، احمد‌بن الحسین (1422ق)، السنن الصغری، تحقیق محمّد ضیاء الاعظمی، الریاض: مکتبة الرشد.
12. جوادی آملی، عبدالله (1388)، تسنیم، قم: اسراء.
13. حکیمی، محمدرضا (1377)، مکتب تفکیک، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
14. حکیمی، محمدرضا (1383)، مقام عقل، قم: دلیل ما.
15. حکیمی، محمدرضا (1391)، اجتهاد و تقلید در فلسفه، قم: دلیل ما.
16. ذهبی، محمدحسین (بی‌تا)، التفسیر و المفسّرون، بیروت: دار إحیاء التراث.
17. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1420ق)، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالقلم.
18. زرزور،محمد عدنان (1994)، «التأویل عند ابن تیمیه فی سیاقه التاریخی»، مجلة مرکز بحوث السنة و السیرة، التابعة لجامعة قطر، مقالۀ شمارۀ 7.
19. سبزواری، ملا هادی (بی‌تا)، شرح الأسماء الحسنی، قم: منشورات مکتبة بصیرتی.
20. صابونی، محمدعلی (1405ق)، التبیان فی علوم القرآن، بیروت: عالم الکتب.
21. صاوی، احمد‌بن محمد (1327ق)، حاشیة الصاوی علی تفسیر الجلالین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
22. صدوق، محمد‌بن علی (1378)، عیون أخبار الرضا، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
23. صدوق، محمد‌بن علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی اکبر غفّاری، تهران: اسلامیه.
24. صفّار، محمد‌بن الحسن (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم: مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
25. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
26. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمّدجواد البلاغی، تهران: ناصر خسرو.
27. طبری، محمد‌بن جریر (1422ق)، جامع البیان فی تأویل آی القرآن، تحقیق عبدالله‌بن عبدالمحسن الترکی، بیروت: دار هجر للطباعة والنشر.
28. عزّت دروزة، محمّد (1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهرة: دارالکتب العربیة.
29. علم الهدی،علی‌بن الحسین (1405ق)، الرسائل، تحقیق سید أحمد حسینی، سید مهدی رجائی، قم: دارالقرآن الکریم.
30. علم الهدی، علی‌بن الحسین (بی‌تا)، تنزیه الانبیاء، قم: الشریف الرضی.
31. عیاشی، محمد‌بن مسعود (1380ق)، تفسیر عیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.
32. فرّاء نجدی، أبویعلی محمد‌بن حمد (بی‌تا)، إبطال التأویلات لأخبار الصفات، الکویت: دار إیلاف الدولیة.
33. فراهیدی، حمیدالدین (بی‌تا)، التکمیل فی اصول التأویل، تحقیق محمّد سمیع مفتی، بی‌جا: بی‌نا.
34. فیض کاشانی، محمد محسن (1415ق)، الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: الصدر.
35. قاسم شعیب (2014)، مشهد الفتنة؛ معارک التأویل فی الاسلام الأوّل، بیروت: مؤسسة الانتشارات العربیة.
36. قزوینی، مجتبی (1387)، بیان الفرقان، به اهتمام نقی افشاری، قزوین: حدیث امروز.
37. قمی مشهدی، محمّد‌بن محمّد (1407ق)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران: مؤسسة الطبع و النشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
38. کرمانی، احمد حمیدالدین (1429ق)، المصابیح فی إثبات الإمامة، بیروت: مؤسسة النور.
39. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، محمّد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
40. متّقی، علی‌بن حسام الدین (1401ق)، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق بکری حیانی و صفوة الصقا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
41. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق محمّد باقر البهبودی، یحیی العبدی الزنجانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
42. معرفت، محمدهادی (1418)، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة.
43. مقاتل‌بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
44. مقریزی، احمد‌بن علی (1418ق)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت: دارالکتب الاسلامیة.
45. ملکی، محمد باقر (1414ق)، مناهج البیان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
46. میرزاخانی، محمد (1385)، «تأویل تأویل‌ها «یادداشتی درباره هرمنوتیک و ناگزیری امر تأویل»، اطلاعات حکمت و معرفت، سال اول، شمارۀ 5، ص 136-137.
47. نشار، علی سامی؛ طالبی، عمار جمعی (1971)، عقائد السلف، قاهره: المعارف.
48. نعمان، بوقرة‌بن عبدالحمید (2004) «الف»، «تفسیر النصوص و حدود التأویل»، مجلة الشریعة الإسلامیة، شمارۀ 57. ص 25-54.
49. نعمان، بوقرة‌بن عبدالحمید (2004) «ب»، النظریة اللسانیة عند ابن حزم الاندلسی، دمشق: اتّحاد الکتاب العربی.
50. نیوتن، ک، م (1379)، «علیه تأویل»، ترجمۀ علی عامری مهابادی، فارابی، شمارۀ 38، ص 83-94.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار