گونه‌شناسی رویکرد مطالعات قرآنی آیت الله معرفت و بستر شکل‌گیری آنها (با تأکید بر اعجاز، تأویل و نسخ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان

2 استادیار دانشگاه کاشان

3 استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

محمدهادی معرفت (1309-1385ه.ش) از قرآن‌پژوهان معاصر و برجسته شیعی می‌باشد که به‌ویژه با تألیف کتاب گرانقدر «التمهید» در حوزه علوم قرآنی و ارائه نظریات بدیع شناخته شده است. وی بر پایه سه منبع اصلی مورد استفاده‌ خود، یعنی قرآن، تألیفات حدیثی و اسناد تاریخی، بر آن است تا گره‌های موجود در مفاهیم قرآنی را با محوریت آیات باز نماید. مرحوم معرفت با توجه به سابقه علمی خود در این زمینه، تلاش دارد به ارائه پیشنهادات بدیع و مستدل در مصادیق مختلف علوم قرآنی بپردازد. در این مقاله بر زمینه‌های تدوین نظریات علوم قرآنی آیت الله معرفت و به‌طور خاص، بر ابعاد تاریخی، کلامی، عصری-اجتماعی مورد نظر ایشان تمرکز نموده و در پی آن هستیم که نشان دهیم رویکردهای «حفظ تراث»، «نوآورانه»، «شبهه‌‌شناسانه و پاسخ‌گویانه» و «وحدت‌گرایی» در مطالعات و آرای قرآنی وی نقشی بسزا داشته است. نوشتار حاضر با بررسی زمینه‌های شکل‌گیری نظرات قرآنی مرحوم معرفت از محیط، مکتب، منابع و فضای حاکم بر اجتماع نتیجه‌گیری نموده که به میزان اثرپذیری مرحوم معرفت از بسترهای مذکور و اثرگذاری بر جریان‌های عصری غالب، رویکردهای متفاوتی از جانب ایشان اتخاذ شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Ayatollah Ma’refat’s Approach of Qur’anic Studies and the Context of their Formation (With Emphasis on Inimitability, Interpretation, and Abrogation)

نویسندگان [English]

  • Elham Jamshidi 1
  • Husayn Sattar 2
  • Mohsen Qasempour 3
1 Ph.D. Student, Kashan University
2 Assistant Professor, Kashan University
3 Professor, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

Muhammad Hadi Ma’refat (1309-1385 Sh./1930-2006 CE) is one of the contemporary and prominent Shi’ite Qur’anic scholars who is especially known for writing the valuable book Al-Tamhīd in the field of Qur’anic sciences and presenting innovative theories. Based on the three main sources he uses, namely the Qur’an, hadith writings, and historical proofs, he intends to resolve the intricacies in the Qur’anic concepts with the aid of the verses. The late Ma’refat, considering his scholarly records in this field, tries to provide innovative and well-reasoned suggestions in various examples of Qur’anic sciences. In this article, we would focus on formulating the theories of Qur’anic sciences of Ayatollah Ma’refat and, in particular, on the historical, theological, and epochal-social dimensions intended by him, and try to show that such approaches of “heritage preservation”, “innovative”, “study of misconception and responsiveness” and “Unitarianism” have played a significant role in his Qur’anic studies and opinions. By examining the contexts of the formation of the Qur’anic views of the late Ma’refat from the environment, school, resources, and the atmosphere governing the society, the present article concludes that different approaches have been adopted by the late Ma’refat proportionate to his impressionability from the above-mentioned contexts and his influencing the prevailing epochal course of events.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • monism
  • Ayatollah Ma’refat
  • Al-Tamhīd
  • abrogation
  • Qur’anic studies
  1. آرمین، محسن (1385)، ترجمه مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا: پژوهشگاه علوم انسانی.
  2. ابن بابویه، محمدبن علی (بی‌تا)، الإعتقادات، قم: کنگره شیخ مفید.
  3. ابن بابویه، محمد‌بن على (1404ق)، من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  4. ابن بابویه، محمد‌بن على (1413ق)‏، من لایحضره الفقیه‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  5. ابن سعد، محمد (1410ق)، الطبقات الکبرى‏، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  6. ابن عاشور، محمد‌بن طاهر (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا.
  7. ابن عساکر، على‌بن حسن (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت: دار الفکر.
  8. ابوزید، نصر حامد (۱۳۸۰)، معنای متن پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمی نیا، تهران: طرح نو.
  9. ابوزید، نصر حامد (2014)، مفهوم النص دراسة فی علوم القرآن، المغرب: دارالبیضاء مرکز الثقافی العربی.
  10. احمدی‌نژاد، فاطمه (1397)، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌اللّه معرفت»، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهراء، سال پانزدهم، شماره 37، ص 94-123.
  11. برقى، احمد‌بن محمد (1342)، کتاب الرجال، تهران: دانشگاه تهران‏.
  12. تفرشى، مصطفى‌بن حسین (1377)، نقد الرجال‏، قم: موسسة آل البیت: لإحیاء التراث‏.
  13. حقی بروسوی، اسماعیل (بی‌تا)، روح البیان، بیروت: دارالفکر.
  14. حلى، حسن‌بن یوسف (1381)، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
  15. خطیب، عبدالکریم (بی‌تا)، تفسیر القرآنی للقرآن، بی‌جا: بی‌نا.
  16. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه احیاء آثار آیت‌اللّه خویی.
  17. ذهبی، محمدحسین (بی‌تا)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  18. رازى، فخرالدین محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  19. زرشناس، شهریار (1393)، واژه نامه سیاسی – فرهنگی، قم: نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف.
  20. زرکشی، بدرالدین (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  21. زلمی، مصطفی (1393)، رفع ابهام نسخ در قرآن، ترجمه ابوبکر حسن‌زاده، سنندج: انتشارات آراس.
  22. زمخشری، محمود (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  23. زید، مصطفی (1391ق)، النسخ فی القرآن الکریم، دراسة، تشریعیّة تاریخیّة نقدیّة، بیروت: دارالفکر.
  24. سیوطی، جلال الدین (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العربی.
  25. شاذلی، سیدبن قطب (1412ق)، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت –قاهره: دارالشروق.
  26. شهرستانی، هبةالدین محمد (1370)، تنزیه التنزیل، ترجمه میرزا حکیم خسروی، تبریز: صابری.
  27. شوشترى، محمدتقى (1410ق)، قاموس الرجال، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.‏
  28. صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
  29. صالح، صبحی (1990)، مباحث فی علوم القرآن، بیروت: دارالعلم للملایین.
  30. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  31. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  32. عسقلانى، ابن حجر ‏ (1325ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دار صادر.
  33. عیاشی، محمدبن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر، تهران: علمیه.
  34. غزالی، ابوحامد محمدبن محمد (بی‌تا)، المستصفی من علم الاصول، تحقیق حمزة‌بن زهیر حافظ، بی‌جا: بی‌نا.
  35. قمی، علی‌بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: دارالکتاب.
  36. کشى، محمد‌بن عمر (1404ق)، اختیار معرفة الرجال، ‏قم: موسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
  37. مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  38. مطهری، مرتضی (1382)، وحی و نبوت، تهران: انتشارات صدرا.
  39. معرفت، محمد هادی (1387)، مصونیت قرآن از تحریف، چاپ سوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  40. معرفت، محمد هادی، (1379 «الف»)، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  41. معرفت، محمد هادی، (1379 «ب»)، تحریف ناپذیرى قرآن، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  42. معرفت، محمدهادی (1373)، تناسب آیات و سور، قم: بنیاد معارف اسلامى.
  43. معرفت، محمدهادی (1374)، آموزش علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  44. معرفت، محمدهادی (1381)، علوم قرآنی، چاپ چهارم، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
  45. معرفت، محمدهادی (1382)، تاریخ قرآن، چاپ پنجم، تهران: سمت.
  46. معرفت، محمدهادی (1383)، «نوآوری‌ها و نظرات جدید»، بینات، شماره 44، ص 50-76 .
  47. معرفت، محمدهادی (1384)، پرتو ولایت، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
  48. معرفت، محمدهادی (1385)، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  49. معرفت، محمدهادی (1390)، مقدمه‌ای بر علوم قرآن، ترجمه علی‌اکبر رستمی، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  50. معرفت، محمدهادی (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  51. معرفت، محمدهادی (1429ق «الف»)، التفسیر الاثرى الجامع، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  52. معرفت، محمدهادی (1429ق «ب»)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
  53. مولایی‌نیا، عزت‌اللّه (1387)، نسخ در قرآن، تهران: رایزن.
  54. نصیری، علی (1387)، معرفت قرآنی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.