بررسی استنباط‌های فرا سیاقی با محوریت تفسیر آیه 5 سوره احزاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

سیاق از مسائل زمینه‌ساز برای فهم قرآن کریم است. استنباط از آیات قرآن بدون لحاظ سیاق، ممکن است مفسر را از دستیابی به مراد واقعی خداوند باز دارد. با این حال مشاهده می‌شود در کتب فقهی، برخی احکام از بخش‌هایی از آیات بدون لحاظ قبل و بعد استنباط شده و این پندار در ذهن خواننده متبادر می‌شود که گویا فقها سیاق را حجت نمی‌دانند یا از آن غفلت دارند. نوشتار پیش‌رو با هدف تحلیل همین مسأله، با محوریت بررسی مرسله حماد، با روش توصیفی– تحلیلی سامان یافته است. در این مرسله، امام کاظم (ع) با استناد به قسمتِ «ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ» آیه 5 سوره احزاب، تعلق خمس را به کسانی که از طرف مادر به بنی‌هاشم منتسب هستند، رد می‌نماید. ظاهر سخن امام این پندار را در ذهن به‌وجود می‌آورد که در این استدلال، تناسب حکم و موضوع رعایت نشده و به سیاق آیه بی‌توجهی شده است. بعد از بررسی شش راه حل در تبیین نظر امام، یافته‌های پژوهش در راه حل هفتم نشان می‌دهد که انتساب موجود در عبارت «ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ»، علاوه بر اینکه شامل انتساب به پدر واقعی می‌شود، شامل انتساب به قبایل نیز می‌شود و استشهاد امام به این آیه از جهت انتساب به قبیله بوده است. بر اساس این تحلیل، استنباط امام خارج از سیاق نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining Meta-contextual Inferences Centered on the Interpretation of Verse 5 of Sūrat al-Aḥzāb

نویسنده [English]

  • Muhammad Ezzati Bakhshayesh
Fourth Level Graduate of Hawza Ilmiya of Qum
چکیده [English]

Context is one of the basic issues for understanding the Holy Qur’an. Inferring from the verses of the Qur’an, regardless of the context, may prevent the commentator from achieving the true purpose of God. However, it can be seen that in jurisprudential books, some rulings are inferred from parts of the verses without considering before and after, and the reader is led to the notion that the jurists do not consider the context as authoritative or neglect it. The present article has been organized with a descriptive-analytical method with the aim of analyzing this issue focusing on Ḥimād’s incompletely transmitted hadith (mursala). In this mursala, Imam Kāẓim (A.S.), citing a part of the 5th verse of Sūrat al-Azāb, i.e. ﴾call them to their fathers﴿ denies the khums being levied on those who are attributed to Banī Hāshim through their mothers. The Imam’s words appear to create the notion in the mind that in this argument, the proportion of the legal decision and the subject has not been observed and the context of the verse has been neglected. After examining six solutions in explaining the Imam’s view, the research findings in the seventh solution show that the attribution in the phrase ﴾call them to their fathers﴿, in addition to being attributed to the real father, it includes attribution to the tribes as well and the Imam’s attestation to this verse has been in terms of attribution to the tribe. According to this analysis, the Imam’s inference is not out of context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • context
  • interpretation
  • trans-contextual
  • inference
  • Ḥimād’s mursala
  • attributing to the father
  1. قرآن کریم.
  2. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد‌بن على (1376)‏، الامالی، تهران: انتشارات کتابچی.
  3. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد‌بن على (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  4. ابن جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1412ق)، المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  5. ابن عاشور، محمد‌بن طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.
  6. ابن ­عربى، محمد‌بن عبدالله (بی‌تا)، أحکام القرآن، بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة.
  7. ایازی، سید محمدعلی (1380)، فقه پژوهی قرآنی، قم: بوستان کتاب.
  8. بحرانى، یوسف‌بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  9. حائرى یزدى، مرتضى‌بن عبدالکریم (1418ق)، ‌کتاب الخمس، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  10. حسینی همدانی، سید محمدحسین (1404ق)، انوار درخشان، تهران: کتابفروشی لطفی.
  11. حکیم طباطبایی، سید محسن (1416ق)، مستمسک العروة الوثقی، قم: دار التفسیر.
  12. حلى، حسن‌بن یوسف (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
  13. خواجوئی، محمد اسماعیل (1411ق)، الرسائل الفقهیة، قم: دار الکتاب السلامی.
  14. خوانسارى، جمال‌الدین محمد (1420ق)، التعلیقات على الروضة البهیة، قم: مدرسه رضویة.
  15. خویی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الامام الخویی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی‌.
  16. رازى، ابوالفتوح حسین‌بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق دکتر محمد جعفر یاحقى و دکتر محمد مهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  17. رازی، فخرالدین محمد‌بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  18. روحانی، سید صادق (بی‌تا)، فقه الصادق7، نرم افزار جامع فقه اهل بیت (ع).
  19. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
  20. سبحانی، جعفر (1420ق)، الخمس فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
  21. شریف کاشانی، ملا حبیب الله (بی‌تا)، منتقد المنافع فی شرح مختصر النافع، کتاب الخمس، نرم افزار جامع فقه اهل بیت (ع).
  22. صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
  23. طباطبایی قمى، سید تقى (1424ق)، الغایة القصوى فی التعلیق على العروة الوثقى، قم: انتشارات محلاتی.
  24. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  25. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  26. طبرى، محمد‌بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  27. طوسی، محمد‌بن حسن‌ (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة،تحقیق سید محمد تقی کشفی، تهران: انتشارات المرتضویة.
  28. طوسی، محمد‌بن حسن (1407ق)، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن خراسانی، تهران: دار الکتاب الاسلامیة.
  29. عاملی (شهید الثانی)، زین الدین‌بن علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
  30. عیاشی، ‌محمد‌بن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر (تفسیر العیاشی)، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتی، تهران: انتشارات علمیه
  31. قمى مشهدى، محمد‌بن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  32. قمی، علی‌بن ابراهیم (1367)، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب.
  33. کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  34. مجلسی، محمدباقر (1403ق)‏، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  35. موسوی خلخالى، سید محمدمهدى (1427ق)، فقه الشیعة، قم: دار البشیر.
  36. نورى، حسین‌بن محمدتقى (1408ق)‏، خاتمة مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (ع).