درنگی در معنای لغوی-تفسیری واژه «کظم»، با استناد به سیاق آیات، با رویکرد تحلیلی انتقادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

10.22081/jqr.2023.65731.3674

چکیده

جایگاه هر واژه در قرآن، بر اساس هدفی مشخص و منحصر به خود در بافت و سیاقی معنادار تعریف شده است. چنانچه یک معنا برای تمام مشتقات در همه آیات، در جلوه‌ای یکسان به‌کار رود، حاصلی جز دور شدن از مفهوم حقیقی قرآن ندارد. واژه «کظم» در شش آیه در معنای صفت مشبهه و در سه هیأت «کاظم»، «مکظوم» و «کظیم» استفاده شده است. هرچند برخی مفسران، چند معنای خاص را برای این واژگان ارائه داده‌اند، اما بیشتر ایشان در تفسیر این شش آیه، واژگان مذکور را به‌معنای «فروخوردن خشم» دانسته‌اند، که این تفسیر سبب ایجاد ابهامات در فهم آیات می‌شود. در این پژوهش با درنگ در تمامی معانی واژه «کظم» در فرهنگ عربی و کتب اصیل لغت، تأمل در بافت و سیاق آیات و با روش تفسیر قرآن به قرآن، این نکته حاصل می‌شود که واژه «کظم» در آیات مختلف از معانی گوناگونی برخوردار است که در کتب لغت و زبان عربی به آن تصریح شده‌ است. بر این اساس، مفاهیمی همچون «پنهان شدن، کناره‌گیری و انزواطلبی، محبوس و زندانی شدن، فروخوردن خشم، دشواری در نفس کشیدن و ساکت شدن»، معانی‌ای است که برای این واژه در آیات مورد بحث به‌دست آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Deliberation on the Lexical-Interpretive Meaning of the Word Kaẓm with Reliance on the Context of the Verses, with a Critical-Analytical Approach

نویسندگان [English]

  • Zohreh Narimani
  • Mas'oud Eqbali
Assistant Professor, Department of Qur'anic Sciences and Tafsir, University of Sciences and Knowledge of the Holy Qur’an
چکیده [English]

The position of each word in the Qur'an is defined on the basis of a specific and unique purpose in a meaningful context. If the same meaning is used in a similar manifestation for all the derivatives in all the verses, it has no outcome other than moving away from the true meaning of the Qur'an. The word kaẓm is used in six verses in the sense of sifat al-mushabbaha (words resembling the active participle) and in three forms of kāẓim, makẓūm and kaẓīm. Although some commentators have provided some specific meanings for these words, most of them have considered the mentioned words in the interpretation of these six verses to mean "suppressing anger", which causes confusion in understanding the verses. In this research, by deliberating on all the meanings of the word kaẓm in Arabic dictionary and authentic lexicons, reflecting on the context of the verses, and with the method of Qur'an-through-Qur'an interpretation, it is understood that the word kaẓm has different meanings in different verses, which is specified in Arabic lexicons and language books. Accordingly, such concepts as "hiding, withdrawing, seclusion, being locked up and imprisoned, suppressing anger, difficulty in breathing and becoming silent" are the meanings obtained for this word in the verses in question.

کلیدواژه‌ها [English]

  • kaẓm
  • literal meaning
  • context of verses
  • interpretive translation
  • critical analysis
  1. قرآن کریم
  2. ابن فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة، مصحح: محمد هارون عبدالسلام، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم ( 1414ق ). لسان العرب، الطبعة الثالثة، بیروت، دار صادر.
  4. ابن‏عربى، محمد بن على (1422). تفسیر ابن عربى (تأویلات عبد الرزاق)، 2جلد، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  5. ابن‏قتیبه، عبدالله بن مسلم (1411). تفسیر غریب القرآن (ابن قتیبه)، 1جلد، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
  6. ازهری، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  7. بقاعی، ابراهیم بن عمر (بی تا). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  8. تیمى، یحیى بن سلام (1425). تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى، 2جلد، بیروت، دار الکتب العلمیة.
  9. (10). جوهری، اسماعیل بن حماد (1984م). تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین.
  10. زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی.
  11. شنقیطی، محمد بن أمین (1427ق). أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة.
  12. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب.
  13. صادقى تهرانى، محمد (1406ق). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، 30جلد، قم، نشر فرهنگ اسلامى.
  14. طباطبایى، محمدحسین (1374). تفسیر المیزان، 20جلد، چاپ 5، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  15. طبرانى، سلیمان بن احمد (2008). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى)، اردن، دار الکتاب الثقافی.
  16. طبرسى، فضل بن حسن‏ (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، چاپ سوم، تهران، ناصر خسرو.
  17. طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، بیروت، دار المعرفة.
  18. طماس، حمدو (2012م). دیوان الخنساء، بیروت، دار صادر.
  19. طوسی، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  20. علوان، عبدالله بن ناصح (1422ق). اعراب القرآن الکریم (علوان)، مصر، دار الصحابه للتراث.
  21. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  22. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین، قم، نشر هجرت.
  23. فضل­الله، محمد حسین (1419ق). من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک.
  24. قرشی، علی اکبر (1412ق). قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
  25. قطب، سید (1425ق). فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق.
  26. کرباسی، محمد جعفر(1422)، اعراب القرآن، بیروت: دار الهلال
  27. نریمانی، زهره؛ اقبالی، مسعود و مجید چهری (1400). بازشناسی معنایی واژگان «غیظ»، «غضب» و «سخط» در قرآن کریم با رویکرد تفسیری، پژوهش های قرآن و حدیث، سال 54، شماره 1، بهار و تابستان، صص 219- 239.
  28. نیشابوری، محمود بن الحسن (1415ق). إیجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت، دار الغرب الإسلامی.