نقد دیدگاه‌ها در چرایی وجود آیات متشابه در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه معارف قم

چکیده

به فرموده قرآن مجید، آیات الهی دو دسته‌اند: محکم و متشابه. متشابهات نیز دو ویژگی دارند: 1ـ دستاویزی برای فتنه‌جویان بیماردل، 2ـ تأویل‌پذیری. با توجّه به تصریح خود قرآن به وجود متشابهات در آن، پرسشی در افکار پدید آمده است که راز وجود این آیات در قرآن حکیم چیست؟ در این نوشتار پاسخ‌های گونه‌گون قرآن‌پژوهان و مفسّران گرانمایه را که به هجده پاسخ می‌رسد، بررسی نموده و همه را بر کرسی نقد می‌نشانیم و در پایان، جواب درست را پیش می‌نهیم. از نظر نگارنده، وجود تشابه ناگزیر و طبیعی بوده و به لحاظ ظرف نزول و داشته مخاطبان، جز آن راهی نبوده است، اما این بدان معنا نیست که امکان جلوگیری از تشابه وجود نداشته، بلکه به‌معنای طبیعی بودن بر اساس اقتضای حکمت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of the Viewpoints on the Reason for the Existence of Ambiguous Verses in the Qur’an

نویسنده [English]

  • majid heidarifar
Assistant Professor, Qum Islamic Ma’aref University
چکیده [English]

According to the Holy Qur’an, the Divine verses are of two types: unequivocal and ambiguous. The ambiguous have two features: 1. A pretext for the ill-hearted rabble-rousers; 2. Interpretability. Given the Qur’an’s emphasis on the existence of the ambiguous in it, a question has been raised as to what the secret of these verses in the Holy Qur’an is. In this paper, we have studied various answers of the respected Qur’an scholars and interpreters, critically reviewed all of them, and finally presented the appropriate answer.

1. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن على؛ زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، المکتب الاسلامى، 1407ق.
2. ابن رشد، محمدبن احمد؛ الکشف عن مناهج الأدلة فی عقائد الملة، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، بی‌تا.
3. ابن عربی، محی الدین؛ تفسیر قرآن الکریم [تأویلات عبدالرزاق کاشانی]، تحقیق مصطفی غالب، بیروت، دار الاندلس، بی‌تا.
4. ـــــــــــــــــ ؛ رحمة من الرحمن فى تفسیر واشارات القرآن، گردآوری محمود محمود الغراب، دمشق، مطبعة نصر، 1410ق.
5. بلاغی، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، قم، مرکز الطباعة و النشر فى مؤسسة البعثة، 1420ق.
6. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم، قم، نشر اسراء، 1387ش.
7. رازی، فخرالدین محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب المشتهر بالتفسیر الکبیر، بیروت، دار الفکر، 1405ق.
8. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد؛ جامع التفاسیر، کویت، دار الدعوه، بی‌تا.
9. رشید رضا، محمد؛ تفسیر القرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار، تصحیح ابراهیم شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1426ق.
10. زحیلی، وهبة؛ التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق ـ بیروت، دار الفکر، 1418ق.
11. زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة، 1957م.
12. زمخشری، محمودبن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربى، 1407ق.
13. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن، قم، فرهنگ اسلامی، 1408ق.
14. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه؛ عیون اخبار الرضا7، تصحیح حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1404ق.
15. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، 1403ق.
16. طبرسی، فضل‌بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران، 1409ق.
17. ــــــــــــــــــ ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، سید فضل الله یزدی، بیروت، دار المعرفه، 1408ق.
18. طوسی، محمدبن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
19. طیب، سید عبدالحسین؛ اطیب البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، 1374ش.
20. فیض کاشانی، محمد محسن؛ تفسیر الصافى، مشهد، دار المرتضی، بی‌تا.
21. قاضی عبدالجبار، ابن احمد؛ تنزیه القرآن عن المطاعن، بیروت، دارالنهضه، بی‌تا.
22. کاشانی، مولا فتح الله، زبدة التفاسیر، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1423ق.
23. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1401ق.
24. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فى علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1425ق.
25. مغنیه، محمدجواد؛ التفسیر الکاشف، بیروت، دار العلم للملایین، 1990م.
26. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1373ش.
27. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی؛ مواهب الرحمن فى تفسیر القرآن، قم، دفتر آیة الله العظمی سبزواری، 1414ق.
28. نهاوندی، محمدبن عبدالرحیم؛ نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن، تهران، المطبعة العلمیة، بی‌تا.