رهیافتی نوین به قاعده جری و تطبیق در ارتباط با پدیده اشتراک، مجاز و آراء علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قاعده «جری و تطبیق» از جمله قواعد کلیدی در فهم قرآن است که زمینه هدایت همگانی و فراگیر بودن قرآن را در همه زمان‌ها فراهم می‌سازد و علامه طباطبایی نیز به‌عنوان احیاگر این قاعده در زمان معاصر شناخته می‌شوند. آنچه درباره این قاعده مهم به‌نظر می‌آید، تحلیل این قاعده است و از آنجا که مصداق در قاعده جری و تطبیق جایگاه کلیدی دارد، ارتباط آن با مبحث اشتراک و مجاز بااهمیت است؛ زیرا مقدمه‌ای مهم برای پی بردن به جایگاه مصادیق در فهم قرآن دارد.
پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای و با مطالعه و تحلیل آثار نگاشته شده و با توجه به روایات وارد شده در این حوزه و دیدگاه علامه طباطبایی، به تقسیم‌بندی این قاعده پرداخته و در ادامه، با توجه به پیوندی که مصادیق با مبحث اشتراک و مجاز دارند، مصادیق قاعده جری و تطبیق با توجه به نظریه روح معنا، زیرمجموعه اشتراک معنوی قرار گرفته و رابطه مصادیق با عبارت آیه از نوع مجاز عقلی دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Approach to the Principle of Applicability and Comparison in Relation to Equivocation (Ishtirāk), Allegory (Majāz), and ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī’s Opinions

نویسندگان [English]

  • Marziyeh Rostamiyan 1
  • Muhammad Ali Rezaee Kermani 2
1 Ph.D. Graduate, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The principle of “applicability and comparison” (jary wa tabīq) is one of the key principles in understanding the Qur’an, which paves the ground for the Qur’an’s public and comprehensive guidance in all times and ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī is known as the reviver of this principle in contemporary era. What sounds important about this principle is the analysis of this principle and since evidence has a key status in the principle of equivocation and allegory, it’s relation to the discourses of equivocation (ishtirāk) and allegory (majāz) is important; because it has an important introduction for finding out the status of evidences in understanding the Qur’an.
The present article is written with a library method and through study and analysis of the written works and given the related traditions in this field and ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī’s viewpoint, it undertakes to divide this principle into portions. Further on, with respect to the association they have with the discourse of equivocation and allegory, the evidences of the principle of jary wa tabīq with respect to its gist of meaning are set as the subdivision of shared meaning; and the relation of the evidences with the phrases of the verse is considered to be of the rational allegory type.

کلیدواژه‌ها [English]

  • equivocation and allegory
  • ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī
  • shared meaning
  • rational allegory
1. ابن بابویه، محمد‌بن على؛ معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
2. ابن منظور، محمد‌بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
3. استرآبادى، على؛ تأویل الآیات الظاهرة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ق.
4. اصفهانی، محمدحسین؛ الفصول الغرویة، بی‌جا، دار إحیاء العلوم الاسلامیة، 1404ق.
5. آخوند خراسانى، محمد کاظم؛ کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت:، 1409ق.
6. ب‍ح‍ران‍ی‌، ی‍وس‍ف‌بن اح‍م‍د؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
7. بحرانى، سید هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه، 1374ش.
8. جاحظ، عمروبن بحر؛ البیان و التبیین، قاهره، بی‌نا، 1367ق.
9. جرجانی، عبدالقاهر‌بن عبدالرحمن؛ اسرار البلاغة، قاهره، مطبعة المدنی، 1412ق.
10. ح‍ر ع‍ام‍ل‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ح‍س‍ن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت:، 1409ق.
11. حسنی، سید حمیدرضا؛ عوامل فهم متن، تهران، هرمس، 1389ش.
12. حلی، حس‌بن یوسف؛ تذکرة الفقهاء، مشهد، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
13. حموی، یاقوت‌ عبدالله؛ معجم الادباء، بیروت، بی‌نا، 1411ق.
14. حیدرى، على‌نقى؛ اصول الاستنباط، قم، ادارة الحوزة العلمیه، 1412ق.
15. خمینی، سید روح‌الله؛ مناهج الوصول الی علم الاصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1414ق.
16. خویی، سید ابوالقاسم‌؛ اجود التقریرات فی علم الاصول، بی‌جا، مطبعة العرفان. 1933م.
17. راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم، 1412ق.
18. رجبی، محمود؛ روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383ش.
19. رشید، عمادالدین؛ اسباب النزول واثرها فی بیان النصوص، دمشق، دارالشهاب، 1420ق.
20. زرقانی، محمدعبدالعظیم؛ مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1426ق.
21. سبحانى، جعفر؛ الموجز فی أصول الفقه، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1387ش.
22. ــــــــــــ ؛ تهذیب الأصول، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1405ق.
23. سکاکی، یوسف‌بن ابی‌بکر؛ مفتاح العلوم، بیروت دارالکتب العلمیه، 1403ق.
24. س‍ی‍وطی‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌؛ الإتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، 1423ق.
25. شبلی، محمد مصطفی؛ اصول الفقه الاسلامی، بیروت، دارالنهضة العربیه، 1986م.
26. ش‍ری‍ف‌ رض‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌؛ مجازات النبویه، قم، مکتبة بصیرتی، بی‌تا.
27. شیرازی، صدرالدین محمد (ملاصدرا)؛ شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1383ش.
28. صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.
29. صدر، محمدباقر؛ دروس فی علم الأصول، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1410ق.
30. صفار، محمد‌بن حسن؛ بصائر الدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
31. طباطبایى، سید محمدحسین؛ ‏المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
32. طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین‏، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1375ش.
33. غزالی، ابوحامد محمد؛ احیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
34. فراهیدى، خلیل‌بن احمد؛ کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، 1410ق.
35. فضل‌الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
36. فقهی‌زاده، عبدالهادی؛ توکلی محمدی، نرجس؛ «تحلیل انتقادی دیدگاه‌ها درباره چیستی مفهوم مجاز و اقسام آن»، ادب عربی، سال چهارم، شماره 3، 1391، 222-187.
37. فیض کاشانى، ملا محسن؛ تفسیر الصافى، تهران، انتشارات صدر، 1415ق.
38. ق‍م‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ اب‍راه‍ی‍م؛ تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، 1404ق.
39. کلینى، محمد‌بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
40. مبرد، محمد‌بن یزید؛ الکامل، بیروت، مکتبة المعارف، 1400ق.
41. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
42. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1430ق.
43. موسوى سبزوارى، عبدالاعلى؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة اهل بیت:، 1409ق.
44. نصیری، علی؛ «تأویل از نگاه تحقیق (2)»، بینات، سال پنجم، شماره 18، 1377، 74-60.
45. وافی، علی عبدالواحد؛ فقه اللغه، قاهره، دارالنهضه، 2004م.