روش‌شناسی تحلیلی تفسیر واژگان قرآنی در کتاب «تحصیل نظائر القرآن» حکیم ترمذی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پیام نور تبریز

2 دانشیار دانشگاه پیام نور تبریز

3 دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تبریز

4 دانشیار دانشگاه پیام نور تهران جنوب

چکیده

مسأله ‌وجوه و نظایر در قرآن کریم از دیرباز مورد توجه اندیشمندان علوم قرآنی بوده و هر عالِمی بر اساس مبانی فکری و فراخور توانایی خویش، گام‌های مهمی را در تبیین مفهومی و مصداقی آن برداشته است. یکی از آثاری که پس از کتاب مقاتل‌بن سلیمان بلخی درباره دانش وجوه و نظائر نگاشته شده، کتاب «تحصیل نظائر القرآن» از حکیم ترمذی می‌باشد. وی در این کتاب برخلاف روش مقاتل‌بن سلیمان که بیشتر با تکیه بر سیاق آیات به کشف معانی واژگان قرآنی می‌پردازد، با مبنا قرار دادن «اصل منع ترادف» و استفاده از «اصل اشتراک معنوی»، کوشیده است تا معانی به‌ظاهر متضاد واژگان نظیر هم را به یک معنای جامع بازگرداند و نشان دهد که برخلاف تصور مقاتل، یکسان بودن ماده واژگان مشتق، از یکسان بودن معنای آن حکایت دارد. در این جستار تلاش شده تا با بازخوانی و واکاوی روش حکیم ترمذی در «تحصیل نظائر القرآن» به شیوه استقرایی، تحلیل دقیقی از روش تفسیری واژگان قرآنی در این کتاب ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analytical Methodology of the Interpretation of Qur’anic Words in Ḥakīm Tarmadhī’s Taḥṣīl Naẓā’ir al-Qur’an

نویسندگان [English]

  • Dawoud Asadiyan 1
  • Alireza Delafkar 2
  • Sayyid Ziya al-Din Olyanasab 3
  • Muhammad Hadi Amin Naji 4
1 Ph.D. Student, Tabriz Payam Noor University
2 Associate Professor, Tabriz Payam Noor University
3 Associate Professor, Tabriz University of Medical Sciences
4 Associate Professor, Payam Noor University of South Tehran
چکیده [English]

The issue of aspects and homologues in the Qur’an has since long ago received the attention of thinkers of Qur’an sciences; and every scholar has taken long steps according to his intellectual foundations and capabilities in its conceptual and evidential elucidation. One of the books written about the science of aspects and homologues after that of Muqātil b. Sulaymān Balkhī is Tarmadhī’s Taḥṣīl Naẓā’ir al-Qur’ān. Contrary to Muqātil b. Sulaymān’s method that deals with unveiling the meaning of the Qur’anic words more with relying on the context of the verses, Tarmadhī, by taking the “principle of excluded synonymy” and using the “principle of shared meaning” tried in his book to turn the apparently antonym meanings back to an integrated meaning and to show that contrary to Muqātil’s idea, the synonymy of the root of derived words suggests the equivalence of their meaning. With a reappraisal and exploration of the method of Ḥakīm Tarmadhī in Taḥṣīl Naẓā’ir al-Qur’ān through an inductive procedure, it is attempted in this research to present an accurate analysis of the exegetical method of the Qur’anic words in this book.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • aspect
  • homologues
  • shared meaning
  • excluded synonymy
  • Ḥakīm Tarmadhī

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن‌ جنی‌، عثمان‌؛ الخصائص‌، تحقیق: محمدعلی‌ نجار، بیروت، عالم الکتب، 1955م.
3. ابن‌فارس، احمد؛ معجم‌ مقاییس ‌اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ‌1404ق.
4. ترمذی، محمد‌بن عیسی؛ تحصیل نظائر القرآن، تحقیق: حسنی نصر زیدان، قاهره، مطبعة اسعادة، 1969م.
5. تهانوی، محمد‌بن علی؛ موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1996م.
6. جزری‌، ابن اثیر؛ النهایۀ فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت، المکتبة العصریة، 1426ق.
7. راجی، اسمر؛ المعجم المفصل فی علم الصرف‏، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
8. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن‏، بیروت‏، دارالعلم، 1412ق.
9. رشتی، حبیب‌الله؛ بدائع الأفکار، قم، مؤسسة آل البیت:‏، بی‌تا.
10. سلوی، محمد العوی؛ بررسی زبان‏شناختی وجوه و نظایر در قرآن‏، ترجمه سید حسین سیدی‏، مشهد، به نشر، 1382ش.
11. سیوطی، جلال‌الدین؛ المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1998م.
12. صبحی صالح، ابراهیم؛ دراسات فی فقه اللغة، بیروت، دار العلم للملایین، 1960م.
13. عبداللهی‏، محمود؛ وحی در قرآن‏، قم، بوستان کتاب، ‏1385ش.
14. عسکری، ابوهلال؛ الفروق اللغویة، تحقیق: محمد إبراهیم سلیم، قاهره، دار العلم والثقافة، بی‌تا.
15. مدرس افغانی، محمدعلی؛ المدرس الأفضل فیما یرمز و یشار إلیه فی المطول‏، قم، دارالکتاب، 1362ش.
16. مطهری، مرتضی‏؛ مجموعه آثار، قم، صدرا، 1372ش.
17. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ‏1430ق.
18. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار الاصول، قم، مدرسه امام علی‌بن ابیطالب7، 1428ق.
19. نویا، پل؛ تفسیر قرآنی و زبان عرفانی‏، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران، مرکز نشر دانشگاهی‏، 1373ش.
20. یزدان پناه، سید یدالله؛ «بررسی اصول و مبانی تأویل عرفانی از منظر روایات»، حکمت عرفانی، سال دوم، شماره 5، 1392، 24-7.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار